1. DEFINICJA SOCJOLOGII, JEJ PRZEDMIOT I PODZIAŁ

1. Definicja podręcznikowa i wykładowa socjologii

   Socjologia – to nauka o powstawaniu, funkcjonowaniu, przekształcaniu i rozpadzie zbiorowości ludzkich, a także funkcjonowaniu jednostki w tych zbiorowościach.

   Socjologia wg J.Szczepańskiego – nauka, która bada zbiorowości ludzkie, ich tworzenie, przekształcanie, rozpad ze wszystkimi problemami jakie się z tym wiążą. Również funkcjonowanie jednostki w tej społeczności.
   Słowo „socjologia"

   greckie socjetas (zbiorowość, społeczeństwo)

   logos (słowo, nauka, wiedza, mądrość)

   August Comte w 1837 r. – ojciec socjologii, poza nadaniem nazwy i ustaleniem podstawowego aparatu pojęciowego określił m.in. przedmiot badań i metody badawcze.

2. Przedmiot socjologii – ogólnie i koncepcja Jana Szczepańskiego

August Comte: za przedmiot uznał społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość.

Obecnie przedmiot badań socjologicznych obejmuje całą rzeczywistość społeczną: oznacza różnorodne fakty, które się zdarzają lub zdarzały bez względu na to, czy my jako jednostki je odbieramy czy nie, czyli realnie istniejące lub potencjalnie mogące takimi się stać.

Koncepcja Jana Szczepanskiego

Najogólniej można powiedzieć, że współczesna socjologia bada strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w niej zachodzące. Można tu wyróżnić trzy główne działy:

- zbiorowości społeczne: kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie, zbiorowości etniczne i terytorialne oraz oparte na podobieństwie zachowań.

- instytucje społeczne: historycznie ukształtowane układy skupiające ludzi w rozmaite organizacje i stowarzyszenia, wśród których wyróżniamy gospodarcze, kulturalne, medyczne, naukowe, oświatowe, polityczne, religijne, socjalne, wychowawcze i inne.

- procesy i zjawiska masowe: wśród nich głównie ruchliwość społeczna, industrializacja, urbanizacja, alkoholizm, przestępczość, prostytucja, współzawodnictwo, aktywność społeczna, wynalazczość itp.

1. Socjologia jako nauka całościowa

   Socjologia bada ogół zjawisk, występujących w całych społeczeństwach, które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego.

2. Socjologia ogólna – charakterystyka problematyki badawczej, podstawowe obszary badawcze

Zwana też socjologią teoretyczną. Są to podstawowe pojęcia, definiowane, tworzone, opisywane teorie socjologiczne, omówienie metod i technik badawczych. Zadaniem socjologii ogólnej jest dostarczanie socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych. Socjologia ogólna rozwija cztery podstawowe teorie dotyczące:

- teoria struktur społecznych: nazywana również teorią grup społecznych lub teorią społeczeństwa. Wyjaśnia istotę i strukturę różnych zbiorowości na czele ze społeczeństwem. Wskazuje ogólne zasady i prawidłowości budowy grup i innych zbiorowości społecznych oraz ich wzajemne powiązania i przyporządkowania, zagadnienia więzi i spoistości grupowej, pozycji i roli społecznej, hierarchii i władzy wewnątrzgrupowej i in.

- teoria zmian społecznych: opisuje ona przebieg procesów i wskazuje prawidłowości tworzenia się i rozpadu gru, klas, warstw i innych zbiorowości społecznych, czyli teoria ta wyjaśnia ich budową jak i funkcjonowanie.

(teorie struktur społecznych i zmian społecznych stanowią kościec socjologii)

- teoria zachowania społecznego zbiorowości:

- teoria zachowania społecznego jednostki:

(te dwie teorie są dyscypliną zajmującą się problematyką z pogranicza badań psychologii i socjologii).

1. Socjologia szczegółowa – ogólna charakterystyka, od kiedy i dlaczego nastąpił jej rozwój, kryteria wyróżnienia poszczególnych socjologii szczegółowych, przykładowe wymienienie i scharakteryzowanie niektórych socjologii szczegółowych (koniecznie należy wymienić socjologię organizacji)

Zwana także socjologią empiryczną. Bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną, która nie jest jednorodna. Dzieli się obecnie na ponad trzydzieści subdyscyplin, których powstanie i rozwój obserwujemy od końca XIX w. Dzieli się ją ze względu na różne kryteria:

- miejsce usytuowania zbiorowości np. wieś, miasto

- wiek np. socjologia wieku starości, socjologia wychowania

- ze względu na wykonywane czynności np. pracy, wojska, religii

- prawa: socjologia prawa – bada społeczne, środowiskowe uwarunkowania tworzenia prawa

- organizacji: badania nad organizacjami rozumianymi jako grupy celowe a także procesy organizacyjne zachodzące w mikro i makroskali. Głównym obszarem badawczym są tu przedsiębiorstwa i instytucje publiczne. Poza tym zajmuje się ona problemami makrostruktur społecznych i ich wpływem na funkcjonowanie organizacji. W tym ujęciu makrostruktury traktowane są jako otoczenie organizacji.

1. Powiązania dwustronne pomiędzy socjologią ogólną a socjologiami szczegółowymi

Socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pomiędzy obydwoma typami socjologii istnieją sprzężenia i komplementarne powiązania. Socjologia ogólna dostarcza socjologii szczegółowej teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych. Socjologia szczegółowa korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych socjologii ogólnej a ta z kolei weryfikując ją w badaniach terenowych wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną. Uwidacznia się tu nieostrość i konwencjonalny charakter podziału socjologii na ogólną i szczegółową.

1. PRZYRODNICZE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

1. Wyjaśnienie pojęcia „ podstawy życia społecznego”

Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni.

Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.

1. Pojęcie przyrodniczych podstaw życia społecznego i jego rodzaje

Przyrodnicze podstawy życia społecznego obejmują czynniki dotyczące samego człowieka jako istoty biologicznej, jego środowiska geograficznego i struktury ludności. Analizując kategorię czynników przyrodniczych wyróżniamy trzy ich rodzaje: biologiczne, geograficzne i demograficzne.

1. Szczegółowe omówienie poszczególnych przyrodniczych podstaw życia społecznego

- czynniki biologiczne: związane z funkcjonowaniem każdej jednostki ludzkiej czyli budowy organizmu i zachodzących w nim procesów fizjologicznych, mechanizmu dziedziczenia cech, popędów i potrzeb, odruchów i skłonności, długości życia, złożoności systemu nerwowego, zależności dzieci od rodziców itp.

- czynniki geograficzne: m.in. klimat, ukształtowanie terenu, rodzaj gleby i roślinność, świat zwierzęcy, nawodnienie, rzeki i inne składniki środowiska geograficznego. Czynniki geograficzne wyznaczają dynamikę i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej i na różne procesy zachodzące w społeczeństwie.

Specyfika środowiska geograficznego wyznacza główne zajęcia ludności i odpowiadające im zawody. Znaczący wpływ ma również klimat, który warunkuje ogólną aktywność człowieka.

- czynniki demograficzne: związane z pewnymi właściwościami człowieka: rodzi się, jest nastolatkiem, jest w okresie aktywności, choruje, umiera.

a. gęstość zaludnienia: zależy od klimatu a także od zasobów i skali eksploatacji bogactw naturalnych

b. cechy biologiczne ludzi: takie jak płeć, wiek, płodność, przyrost naturalny, przeciętne trwanie życia ludzkiego, zdrowotność populacji zamieszkałej w obrębie jakiegoś regionu

c. wiek mieszkańców odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni geograficznej: zwykle dzielimy na osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Im większy odsetek stanowią mieszkańcy w wieku produkcyjnym tym szybszy może być rozwój społeczno-gospodarczy danego regionu czy kraju.

1. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami przyrodniczych podstaw życia społecznego

Poszczególne rodzaje czynników przyrodniczych są ze sobą powiązane – przenikają się. Np. czynniki geograficzne warunkują takie czynniki biologiczne jak kolor skóry (dobór naturalny), mają także wpływ na czynniki demograficzne np. ukształtowanie terenu wpływa na gęstość zaludnienia (niewielka na pustyni, duża np. na płaskim terenie w pobliżu rzeki.

1. Wskazanie (na przykładzie) istotnego wpływu wybranego rodzaju przyrodniczych podstaw życia społecznego na jego kształt.

Bardzo charakterystyczną grupą pod względem przyrodniczych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Mają charakterystyczną urodę, karnację, ciemne włosy i oczy, są raczej niewysocy .

Klimat, roślinność i świat zwierzęcy determinuje ich ubiór i sposób odżywiania, wyrabiania narzędzi. Zwyczaj polowań musi odbywać się zgodnie z cyklem naturalnym tego środowiska. Brak struktur władzy plemiennej – wyróżniano w zasadzie jedynie autorytety o dużym doświadczeniu myśliwskim. Tworzyli wspólnotę posiadania, brak było własności – jedynie szamani posiadali swój majątek. Wspólnota łowiecka i rodzina były jedynymi organizacjami społeczności. Tworzyli rodziny wielopokoleniowe mieszkające pod jednym dachem.

1. EKONOMICZNE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

1. Wyjaśnienie pojęcia „podstawy życia społecznego”

Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni.

Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.

1. Zakres pojęcia „ekonomiczne podstawy życia społecznego” wraz ze szczegółowym omówieniem ich dwóch rodzajów

Ekonomiczne podstawy życia społecznego czyli czynniki związane z gospodarką stanowią bardzo ważną podstawę egzystencji ludzkiej i życia zbiorowego. Czynnikami tymi są m.in.

- sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego, narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkcyjnej

- środki zaspokajania potrzeb oraz umiejętności i sprawność ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych

- organizacja pracy

Człowiek nie może istnieć, jeżeli nie zaspokaja swoich potrzeb, a nie może ich zaspokoić, jeżeli nie wyprodukuje odpowiednich środków. Na proces produkcji składa się praca, przedmiot, który człowiek w trakcie pracy przekształca, oraz narzędzia, jakimi się posługuje. Narzędzia produkcji i siła robocza stanowią łącznie siły wytwórcze danego społeczeństwa. Oba te składniki podlegają ciągłemu doskonaleniu. Siły wytwórcze decydują o tempie rozwoju produkcji i postępie społeczno-gospodarczym. Ekonomiczne podstawy życia społecznego można rozpatrywać w ujęciu prostym i złożonym

- ujęcie proste (zależność prosta): im bogatsze społeczeństwo, tym bardziej zróżnicowane życie społeczne. Im więcej środków tym wyższe wymagania i pojawiające się potrzeby wyższego rzędu.

- ujęcie złożone (zależność złożona): związana z rozwojem sił wytwórczych, którymi dysponuje społeczeństwo aby coś wytwarzać: wzrost sił wytwórczych wpływa na rozwój społeczeństwa. Rozpatrywanie także wpływu innego rodzaju czynników ekonomicznych na społeczeństwo, nie tylko czynnika ilościowego, ale także czynnika jakościowego np. wpływ rozwoju technologicznego na wzrost gospodarczy.

1. Wskazanie na przykładzie wpływu poszczególnych rodzajów podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego

Bardzo charakterystyczną grupą pod względem ekonomicznych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Niesprzyjające warunki geograficzne spowodowały brak możliwości tak szybkiego ekonomicznego rozwoju jak w przypadku innych obszarów ziemi. Ograniczona możliwość wyrabiania narzędzi spowodowała fakt, że jeszcze do niedawna nie potrafili w zasadzie nic innego poza polowaniem. Tworzyli wspólnotę posiadania, brak było własności – jedynie szamani posiadali swój majątek. Budowali bardzo skromne domostwa z powodu ograniczonego materiału nadającego się do budowania domów.

1. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami ekonomicznych podstaw życia społecznego

Obserwując zależność pomiędzy ujęciem prostym a złożonym możemy dojść do wniosku, że wraz z rozwojem sił wytwórczych i większymi możliwościami rozwoju społeczeństwa pojawiają się potrzeby coraz wyższego rzędu a potrzeby wyższego rzędu determinują konieczność dalszego rozwoju sił wytwórczych.

4. KULTUROWE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO

1. Wyjaśnienie pojęcia „podstawy życia społecznego”

Życie społeczne: ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni.

Wszędzie tam w różnorodny sposób przejawia się życie społeczne, gdzie osobnicy zaspokajając potrzeby wskutek korzystania ze wspólnej przestrzeni, modyfikują swoje procesy życiowe i zachowania. Takie pojmowanie życia społecznego ma szeroki zasięg i odnosi się nie tylko do świata ludzkiego ale także do zwierzęcego i roślinnego. Życie społeczne ludzi różni się głównie tym, że opiera się na więzi społecznej czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach. Dynamikę i intensywność zjawisk i procesów określonych mianem życia społecznego wyznacza zwłaszcza w przypadku świata ludzkiego, zespół różnorodnych czynników. Czynniki te nazywamy podstawami życia społecznego i dzielimy je na przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe.

1. Ogólna charakterystyka kulturowych podstaw życia społecznego

Zespół różnorodnych czynników powstałych w pewnych zbiorowościach w pewnym czasie stanowiących przede wszystkim czynnik narodotwórczy i podtrzymujący kondycję narodu w sytuacjach kryzysowych i innych próbach biologicznej i duchowej jego zagłady, czynniki na tyle istotne, że są warte przekazanie następnym pokoleniom. Na dziedzictwo kulturowe każdej zbiorowości etnicznej czy terytorialnej składa się przede wszystkim język, literatura narodowa, religia, sztuka, tradycja, zwyczaje i obyczaje.

1. Definicja kultury i krótkie omówienie jej poszczególnych elementów składowych

Pojęcie kultura pochodzi od łacińskiego „cultura agri” – uprawa i uszlachetnianie roli. Cicero przekształcił ten termin na „cultura animi” – uprawa i uszlachetnianie życia duchowego.

Jest to ogół wytworów fizycznej i umysłowej pracy ludzkiej oraz wzorów zachowań. Nie ma kultury światowej, cos może jedynie zostać uznane za godnym bycia uznanym za dziedzictwo kultury światowej.

Kultura często jest rozumiana węziej. Termin ten obejmuje wówczas jedynie wytwory działalności ludzkiej zwane „wyższymi”. Wytworami takimi są przede wszystkim nauka, sztuka, literatura, religia, moralność, prawo, idee polityczne i społeczne. Wartości kultury w tym węższym zakresie przewyższają dobra cywilizacyjne. Wytwory kultury można podzielić najprościej na:

- wytwory kultury materialnej: zbiory najrozmaitszych przedmiotów użytkowych: narzędzia, środki komunikacji, ubrania, mieszkania, czyli wszystkie wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka

- wytwory kultury niematerialnej: wytwory kultury duchowej symbolizujące dążenia ludzkie do ideałów piękna, dobra, sprawiedliwości, prawdy, wolności, równości oraz zespoły idei, wyobrażeń, dzieł sztuki, symboli, obyczajów

1. Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne: a. socjalizacja, b. tworzenie wzorów postępowania,
   c. wartości, d. ideały

Kultura oddziałuje na życie społeczne czterema głównymi drogami:

Socjalizacja:

Socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki przejawiają się wielostronnym wchodzeniem młodej istoty ludzkiej do życia zbiorowego. Socjalizacja to uspołecznienie. Sens socjalizacji tkwi w „uczłowieczaniu” organizmu ludzkiego. Mechanizm ten wskazuje jak człowiek z istoty biologicznej przeobraża się w istotę ludzką. Socjalizacja wpaja dyscyplinę, rozbudza aspiracje, dostarcza wiedzy, uczy pełnienia ról społecznych. W procesie wychowania następuje uznanie przez jednostkę wzorów, wartości i hierarchii dóbr sugerowanych przez wychowujących za swoje, czyli wewnętrzne ich zaakceptowanie i uznanie za własne.

Tworzenie wzorów postępowania:

Wzory postępowania są to sposoby zachowań uznawane za normalne i dopuszczalne w określonych sytuacjach. Całkowicie zrozumiałe jedynie w kulturze w której zostały wytworzone. Niektóre z nich zostają utrwalone w przepisach prawnych a więc ulegają formalizacji. Od postępowania zgodnie z tymi wzorami zależy adaptacja przybyszów do nowej dla nich rzeczywistości. W zasadzie każda zbiorowość etniczna lub terytorialna a nawet kategoria zawodowa ma specyficzne wzory postępowania i systemy wartości czyli pewną subkulturę.

Wartości:

Ustanawianie systemów wartości wiąże się ściśle z socjalizacją jednostki i jej potrzebami. Potrzebą nazywa się najczęściej wrodzone lub nabyte wymagania organizmu, wywołujące poczucie braku czegoś i tym samym zmuszające człowieka do działania pozwalającego na zdobycie określonych przedmiotów, czy wartości, którymi potrzeby można zaspokoić. Zmiana systemów wartości jest zwykle dokonywana przez uznane autorytety naukowe, polityczne lub ideologiczne.

Ideały:

Ideał to wzór postępowania najwyższej próby. Do ideału powinno się dążyć choć zdecydowana większość ludzi wie, że nie jest w stanie go osiągnąć. Ideał jest symbolem pożądanego stanu rzeczy, który zwykle służy do oceny realnie istniejącej rzeczywistości. Model-ideał jest najczęściej pojmowany jako konstrukcja teoretyczna obrazująca idealny obraz jakiegoś obiektu lub zachowania.

1. Wskazanie na przykładzie wpływu kultury na życie społeczne

Bardzo charakterystyczną grupą pod względem kulturowych podstaw życia społecznego jest społeczność Eskimosów. Arktyczne środowisko naturalne nie stwarza warunków sprzyjających rozwojowi głębokiego życia kulturowego. W zasadzie nie wykształcili żadnej trwałej kultury materialnej ani formy sztuki. Z powodzeniem jednak nauczyli się rzeźbić w kamieniu, którego specjalna odmiana występuje na obszarze ich zamieszkania. Brak struktur władzy plemiennej – wyróżniano w zasadzie jedynie autorytety o dużym doświadczeniu myśliwskim. Tworzyli rodziny wielopokoleniowe mieszkające pod jednym dachem. Małżeństwo nie było dożywotnie, kobiety mogły zmienić męża a mężczyźni mieli prawo do wymiany żon jako objawu braterstwa. Starsi niedołężni Eskimosi często popełniali samobójstwa uznając swoją nieprzydatność do społeczności.

4. JAŹŃ

1. Definicja jaźni

Jaźń to sposób widzenia samego siebie w zależności od pewnego społecznego zwierciadła. To „wewnętrzna istota”, wewnętrzny obraz samego siebie, który jednostka widzi zastanawiając się nad sobą. Ta wewnętrzna istota nazywana jest także sumieniem.

1. Jaźń jako element składowy osobowości społecznej

Wg Jan Szczepańskiego pewne rodzaje jaźni są ważnym elementem osobowości społecznej, ponieważ stanowi zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych na podstawie traktowania nas przez otoczenie społeczne.

1. Rodzaje jaźni: a. pierwiastkowa, b. fasadowa, c. odzwierciedlona, d. zobiektywizowana – ze szczegółowym omówieniem każdej z nich

Jaźń pierwiastkowa: jest najbardziej osobistym, wewnętrznie własnym poglądem na siebie bez względu na to, co sądzą o nas inni ludzie i jak nas traktują. Jest przeciwieństwem jaźni odzwierciedlonej (np. ja wiem na co mnie stać).

Jaźń fasadowa: przejawia się w reklamowaniu własnej osoby – samochwalstwo, tytułowanie, powoływanie się na koligacje z ważnymi i wielkimi ludźmi, malowanie się, modny strój – te zachowania w jakiejś mierze są reklamowaniem samego siebie bez względu na subtelność ich stosowania. Niewiele osób przyznaje się do posiadania tego rodzaju jaźni ale reklamowanie samego siebie w pewnym stopniu jest właściwością normalnych ludzi.

Jaźń odzwierciedlona: jest zespołem wyobrażeń, jakie każdy z nas posiada o sobie na podstawie tego co naszym zdaniem sądzą o nas inni ludzie.

Jaźń zobiektywizowana: jest sumą wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji i dalszego rozwoju osobniczego. Jaźń ta stanowi najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę.

1. Znaczenie jaźni społecznej dla funkcjonowania jednostki w zbiorowości

Zarówno jaźń pierwiastkowa jak i fasadowa i odzwierciedlona są wewnętrznymi regulatorami dążenia do realizacji ról społecznych, gdy są pozytywne, wtedy życie jest łatwiejsze, człowiek posiada prawidłowe nastawienie do świata. Rozstrzygają czym dana jednostka jest naprawdę i co wybierać by być w zgodzie z sobą samym.

6. ROLA SPOŁECZNA

1. Definicja roli społecznej

Rola społeczna jest spójnym elementem zachowań wynikającym z dobrowolnej lub wymuszonej przynależności jednostki do określonych grup i innych zbiorowości. Na każdą rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności. Ich realizacja jest właśnie pełnieniem różnych ról społecznych. Od tego jak wykonujemy role społeczne zależy kształt życia społecznego.

1. Rola społeczna jako element składowy osobowości społecznej

Rola społeczna jest istotnym elementem osobowości społecznej. Pełnienie roli społecznej ujawnia typ i rzeczywistą osobowość danego człowieka, dlatego uważa się, że jednostkę i zbiorowość lepiej poznaje się w działaniu.

1. Rozwinięcie definicji roli społecznej przez podanie przykładów pełnienia ról społecznych w zbiorowościach.

Proces socjalizacji jest etapem nabywania i uczenia się różnych ról społecznych, od rodziny poczynając a na pracowniczych i emeryckich kończąc. O roli mówi się zarówno w odniesieniu do tego co jednostka wykonuje jak i w odniesieniu do tego, czego się od niej oczekuje. Rolą społeczną będzie zarówno bycie studentem czyli członkiem społeczności akademickiej, w której mamy np. powinność uczęszczania na zajęcia, przywileje związane z uczestnictwem w imprezach organizowanych przez uczelnię ale również obowiązki związane ze zdawaniem egzaminów. Rolą społeczną będzie również np. rola matki z obowiązkami związanymi z wychowaniem i odpowiedzialnością za dziecko ale i z przywilejami związanymi np. z uczestnictwem w kinder-balach.

1. Warunki prawidłowego spełniania roli społecznej

Zakres realizacji każdej roli społecznej jest uwarunkowany wieloczynnikowo:

- właściwości psycho-fizyczne danej jednostki

- precyzyjne określenie danej roli: dokładne sprecyzowanie charakteru i właściwości danej roli

- klarowna struktura grupy: wiem w którym miejscu jestem i wiem co z tego dla mnie wynika

- klarowny system kar i nagród: za dobre zachowanie nagroda, za złe kara i dokładnie wiadomo co za co

- konflikt ról: nie jest to konflikt społeczny, bo ten odbywa się pomiędzy co najmniej dwoma jednostkami, natomiast konflikt ról to konflikt w jednostce (we mnie)

1. Konflikt ról, jego znaczenie i konsekwencje

Konflikt ról to sytuacja, w której cechy i pragnienia danej osoby są niedostosowane do wymagań danej roli. Może wynikać m.in. ze sprzeczności między oczekiwaniami różnych osób, zwykle ma charakter interpersonalny, pojawia się gdy osoba znajduje między dwiema grupami ludzi wymagającymi od niej odmiennego zachowania. Konflikt ról powoduje brak satysfakcji z pełnionych ról, wywołuje tendencje do wycofania się z nich oraz zaburza stosunki międzyludzkie. Np. pracownik, który został poproszony o dokończenie ważnego projektu poza godzinami pracy w dniu, w którym był umówiony z synem do kina doświadcza konfliktu roli pracownika i ojca.

6. INSTYTUCJE SPOŁECZNE

1. Definicja instytucji społecznej

Instytucje społeczne są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnie dla zaspokojenia potrzeb jednostkowych i grupowych, dla uregulowania zachowań innych członków grupy.

Pojęcie instytucji oznacza również określone osoby, przydzielone im środki i unormowane czynności jakie mają wykonywać w imieniu i na rzecz szerszej zbiorowości, którą reprezentują, lub której umożliwiają zaspokajanie potrzeb. W socjologii mają szerokie znaczenie, mogą to być nie tylko urzędy ale i osoby np. Lech Wałęsa, Jan Paweł II.

Instytucje społeczne umożliwiają ludziom zaspokajanie potrzeb, regulują działanie ludzi, zapewniają ciągłość życia zbiorowego, integrują ludzi podtrzymując między nimi więź społeczną.

1. Mechanizm powstawania instytucji społecznej wraz z podaniem konkretnych przykładów (związek z potrzebami występującymi w zbiorowościach)

Instytucje społeczne powstają wskutek dłużej trwających stosunków społecznych i ich utrwalania w określonej formie. Typ powstającej instytucji jest w ścisłym związku z charakterem społeczeństwa i charakterem jego potrzeb, tj. instytucją dominującą w społeczeństwie feudalnym był kościół, w kapitalistycznym – instytucje ekonomiczne, a w społeczeństwie socjalistycznym – instytucje polityczne.

1. Rodzaje instytucji społecznych

Formalne – takie, które utworzono prawnie i dokładnie uregulowano przepisami ich działanie oraz ogólne zasady organizacyjne i powiązania z innymi instytucjami

Nieformalne – nie mają prawnych podstaw a ich funkcjonowanie regulują normy przyjęte zwyczajowo i dokładniej ustalane przez zbiorowości, w których się pojawiły.

Ze względu na merytoryczne funkcje i rodzaj zaspokajania potrzeb instytucje można podzielić na:

Ekonomiczne – zajmujące się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i organizacją pracy.

Polityczne – wiążące się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy.

Wychowawcze i kulturalne – ich celem jest podtrzymanie przekazywanie i rozwijanie dziedzictwa kulturowego, socjalizacja i wychowanie młodego pokolenia oraz kształcenie.

Socjalne – czyli opiekuńcze i wspomagające ludzi o ograniczonej sprawności i instytucje powołane do rozwiązywania ważnych problemów społecznych np. komitet walki z alkoholizmem.

Religijne – organizujące stosunek człowieka wierzącego do sil transcendentalnych istniejących w świecie nadzmysłowym.

1. Warunki właściwego funkcjonowania instytucji społecznych

- wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności i funkcji aby nie wystąpiło zjawisko krzyżowania się kompetencji kilu instytucji, które załatwiają w różny sposób te same sprawy

- racjonalna organizacja pracy wewnątrz instytucji

- stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności, aby instytucja służyła, a nie szkodziła zbiorowości

- uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariusz instytucji

- bezkolizyjne włączenie się określonej instytucji w system już istniejących instytucji lokalnych, resortowych i innych

1. Znaczenie instytucji społecznych dla właściwego kształtu życia społecznego

Funkcjonowanie i rozwój każdej wielkiej zbiorowości, jaką jest państwo, naród, armia itp. Jest uzależnione od stopnia zharmonizowania i skoordynowania działań występującego w niej systemu instytucji, które powinny się uzupełniać i wspierać.

Za sprawą instytucji życie społeczne przebiega w sposób zorganizowany, bowiem człowiek zaspakajając różnorodne potrzeby musi należeć i korzystać z rozmaitych instytucji. Sprawne funkcjonowanie wszelkich instytucji jest podstawowym warunkiem prawidłowego życia zbiorowości i jej rozwoju. Zwalczające się instytucje mogą spowodować samozniszczenie zbiorowości.

6. WŁAŚCIWOŚCI ORGANIZACJI SPOŁECZNEJ, CELE I FUNKCJONOWANIE

1. Definicja organizacji społecznej

Średniowiecze „ organisatio” – określenie takich całości, które składały się z funkcyjnie wyspecjalizowanych części określających istnienie tejże całości.

Pojęcie „organizacja: jest wieloznaczne. W socjologii „organizacją” określa się:

- szeroko pojętą organizację społeczną: polegającą na uporządkowanym współżyciu i współdziałaniu ludzi ze sobą, oparte na określonych normach zwyczajowych i prawnych np. w ramach społeczności lokalnej czy społeczeństwa

- rozmaite instytucje: utworzone dla realizacji określonych celów ważnych dla społeczeństwa, które wiążą się z koniecznością zaspokajania zarówno jego potrzeb egzystencjalnych jak i wyższego rzędu np. gospodarcze, polityczne, oświatowe, religijne

- w znaczeniu węższym: dobrowolne jak i obowiązkowe struktury społeczne, jakimi są różne związki, zrzeszenia, fundacje

- zasady i reguły: umożliwiające sprawne i efektywne funkcjonowanie określonych czyli konkretnych organizacji społecznych.

1. Ludzie jako podstawowy element budowy organizacji

Podstawowym elementem budowy organizacji są ludzie. Ludzie decydują o jej istnieniu i rozwoju.

1. Poziomy zróżnicowania ludzkiego składnika organizacji, konsekwencje tego zróżnicowania dla funkcjonowania organizacji

   Istoty ludzkie nie są jednorodne lecz zróżnicowane ze względu na swoje właściwości psychofizyczne, społeczno-demograficzne, specyficzne doświadczenia życiowe, które wywarły wpływ na ich rozwój

Poszczególni ludzie różnią się:

- wyglądem zewnętrznym

- psychiką

- płeć

- zawód

- wykształcenie

- stan cywilny

- kierują się rozmaitymi wartościami

Konsekwencją tego, że ludzie skupieni w organizacji nie stanowią jakiejś monolityczne struktury ale mniej lub bardziej zwarty zbiór zróżnicowanych osób jest to, iż ludzie ci nawet dążąc do wspólnego celu nie postrzegają go w równym stopniu. To zróżnicowanie ludzi kształtuje również zróżnicowanie funkcji i pozycji w danej organizacji, tzn. wpływa to na podział ich obowiązków i uprawnień.

1. Znaczenie integracji

Im większa zwartość organizacji, czyli im bardziej zintegrowani są ludzie, tym większa jest sprawność i efektywność działania. Dążenie więc do maksymalnego zespolenia ludzi w ramach danej organizacji jest bardzo istotnym celem osób, które nią kierują.

1. Pojęcie celów organizacji, ich typy, przekształcenie (przykłady)

Cele organizacji mogą być określane w sposób formalny lub faktyczny

Formalny: Celem danej organizacji jest to, co zostało właśnie jako jej cel określone w jakimś akcie prawnym np. statucie czy konstytucji.

Faktyczny: Celem organizacji jest to, co faktycznie określa jej działalność a tym samym i jej wizerunek w społeczeństwie

Typy celów organizacji:

W każdej organizacji mamy do czynienia z wielością celów najczęściej hierarchicznie uporządkowanych. Na szczycie hierarchii odnajdujemy te zamierzenia, których realizacja powinna doprowadzić do zapewnienia organizacji możliwości przetrwania i zrównoważonego rozwoju poprzez jej adaptację do otoczenia. Istotne jest więc także przy ustalaniu celów branie pod uwagę dynamiki zmian otoczenia.

- główne cele: powinny charakteryzować się odpowiednim poziomem ogólności, dzięki czemu możliwe jest elastyczne korygowanie przyjętych założeń.

Cele pośredniego rzędu: związane z realizacją funkcji na rzecz otoczenia, odnoszą się do spodziewanych potrzeb i wymogów

- cele najniższego rzędu: o charakterze operacyjnym, odnoszą się do konkretnych działań i przedsięwzięć realizacyjnych

Cele oficjalne: zwykle niewyraźne i ogólne, można je odnaleźć np. w statutach spółek czy publicznych oświadczeniach

Cele operacyjne: te, do których dąży się za pośrednictwem rzeczywistych programów, działań i procedur

Przekształcenie:

Cele mogą ulegać zmianie na skutek

1. działalności sowich członków: organizacja zmienia cel, dla którego została powołana do życia, ponieważ nie widzi możliwości jego realizacji, zastępując go innym , który nie był pierwotnie przewidziany (cele partii socjalistycznych przed I wojną światową powstających w celu przygotowania rewolucyjnych przeobrażeń kraju w konsekwencji przeistaczają się w egoistyczne dążenia ich przywódców do utrzymania władzy.

2. pod wpływem czynników zewnętrznych: organizacja, która utraciła możliwość realizowania celów, dla jakich została powołana do życia może zakończyć swoją działalność i rozwiązać się albo też zmienić wcześniejszy cel na nowy np. działalność mafii włoskiej w USA, która w czasie II wojny światowej przyjmując ofertę władz państwowych zaangażowała się w działalność przeciwko Niemcom i Włochom.

1. Funkcje organizacji

Skutki, jakie powodują organizacje swoją działalnością w systemie społecznym. Im organizacja jest bardziej aktywna tym liczniejsze są jej funkcje. Funkcje są jakby ubocznym efektem działania organizacji, choć faktycznie integralnie związane z tą organizacją. Np. przedsiębiorstwo produkcyjne aby zadbać o swój wizerunek i reklamę musi nie tylko produkować ale również pozyskiwać klientów, brać udział w życiu miasta, sponsorować imprezy, patronować np. szkołę.

6. PRZESTRZEŃ SPOŁECZNA ORGANIZACJI

1. Pojęcie przestrzeni społecznej organizacji

Podobnie jak poszczególni ludzie, tak też organizacje, które ich skupiają, zajmują określone miejsce w przestrzeni społecznej, którą współtworzą istoty ludzkie żyjące na danym terytorium i wytwory materialne i niematerialne życia społecznego.

Przestrzeń społeczna jest ogólniejszym pojęciem, które obejmuje swoim zasięgiem zarówno środowisko naturalne, jak i społeczne ludzi, a ponadto jeszcze świat wartości. Organizacje nie działają w próżni lecz tkwią zawsze w określonej przestrzeni społecznej, która kształtuje ich możliwość lepszego albo gorszego funkcjonowania, czyli są zależne od jakości danej przestrzeni społecznej. Przestrzeń społeczna bywa różna i nie można jej postrzegać jako zawsze takiej samej jakościowo kompozycji. Jest ona zróżnicowana tak samo, jak zróżnicowane są środowiska naturalne i społeczne oraz światy wartości poszczególnych społeczności, czy też społeczeństw.

1. poziomy przestrzeni społecznej organizacji – szczegółowe omówienie

Przestrzeń społeczna obejmuje:

- środowisko naturalne

- środowisko społeczne

Człowiek żyjąc w środowisku naturalnym i społecznym styka się wielką różnorodnością tworów przyrody i społeczeństwa ale tylko niektórym nadaje szczególne znaczenie i uznaje za potrzebne

- świat wartości: obejmuje to wszystko co jest dla konkretnego człowieka cenne zawsze lub cenne tylko w konkretnych warunkach określonych przez daną sytuację, nie zawsze świat wartości jest dostrzegany na pierwszy rzut oka

1. relacje (dwustronne) układu: organizacja – jej przestrzeń społeczna

Nie tylko organizacje są kształtowane przez przestrzeń społeczną w jakiej istniej, lecz one także wywierają określony wpływ na tą przestrzeń i mogą powodować różnorodne zmiany w jej obrębie. Jednak wzajemne relacje między przestrzenią społeczną a istniejącymi w niej organizacjami nie są symetryczne. Wpływ każdej z nich będzie zależał od siły danej organizacji i jej zdolności do oddziaływania na to, co współtworzy przestrzeń społeczną, czyli na środowisko naturalne, społeczne i świat wartości, będący niematerialnym wytworem życia społecznego ludzi.

Organizacje wchodzą więc w różnorodne interakcje z tym, co współtworzy przestrzeń społeczną, a w tej mierze także z innymi organizacjami jakie w niej istnieją. Każda z nich znajdując się w określonej przestrzeni społecznej przystosowuje się do niej nie tylko w pasywny lecz również w aktywny sposób. Każda z nich przejawia więc zarówno postawy konformistyczne – dostosowując się do obowiązujących norm i wartości, jak i nonkonformistyczne – niezgodne z panującymi zasadami i poglądami.

1. znaczenie kształtu przestrzeni społecznej organizacji dla właściwego funkcjonowania organizacji – omówienie i przykłady

fabryka, szkoła, jednostka wojskowa wymagają zupełnie innych przestrzeni społecznych ale i one oddziałują na kształt przestrzeni społecznych w których się znajdują. Np. na terenach uzdrowiskowych nie może istnieć jednocześnie rozbudowana infrastruktura organizacyjna fabryk a wokół jednostki wojskowej nikt nie będzie budował np. przedszkola.

6. TYPOLOGIA ORGANIZACJI

1. pojęcie typologii

Typologia jest zabiegiem systematyzującym m. in. polegającym na wyróżnieniu w obrębie danego zbioru, przedmiotów czy zjawisk jednego lub więcej typów

1. typologia a podział logiczny

Typologia jest to podział pewnych obiektów na grupy, charakteryzujące się pewną wspólną cechą lub grupą cech - stanowiących pewien typ. Podział typologiczny jest podziałem bardziej elastycznym niż podział logiczny. Podział typologiczny nie musi być wyczerpujący. Podział obiektów na pewne typy stosuje się zazwyczaj w sytuacji gdzie zastosowanie klasyfikacji (podziału logicznego) byłoby mało czytelne poprzez zbyt rozbudowaną strukturę klas i małą liczebność obserwacji przypisanych poszczególnym klasom.

1. dlaczego typologia a nie podział logiczny organizacji

Typologia nie musi być wyczerpująca, podział logiczny musi być wyczerpujący.

1. omówienie poszczególnych typologii organizacji (kryterium, charakterystyka, znaczenie)

Organizacje możemy podzielić ze względu na:

1. przedmiot działań

2. wielkość

3. zasięg oddziaływania

4. trwałość

5. dostępność

6. jawność istnienia i działania

7. stopień sformalizowania

1. przedmiot działań:

rozmaite sfery społeczne, gospodarcze, polityczne itp.

mogą być powoływane do życia z inicjatywy władzy państwowej, instytucji samorządowych, osób prywatnych, dla zaspokojenia potrzeb trwałych lub doraźnych

Organizacje rządowe, samorządowe, pozarządowe, prywatne – zarówno obliczone na osiągnięcie zysku, jak i niedochodowe lub charytatywne

1. wielkość:

- wielkie: bardzo liczne, zwane także masowymi

- średnie: nie mają wielkiej liczby członków, ale są znane w danej społeczności lub w społeczeństwie ze względu na swoją aktywność

- małe: nieliczne i na ogół mniej znane

Każda organizacja musi mieć przynajmniej taką ilość członków, która zapewniałaby możliwość funkcjonowania, choćby ze względu na realizację w minimalnym stopniu jej celów.

1. Zasięg oddziaływania:

Zależy w dużym stopniu nie tylko od wielkości ale także od aktywności, operatywności, przebojowości jej członków.

- oddziaływanie rzeczywiste: organizacja oddziałuje rzeczywiście gdy przekonuje do swoich celów i działań nie tylko własnych członków ale również ludzi z zewnątrz – ma sympatyków i potrafi przekonać ludzi niezdecydowanych

- oddziaływanie pozorne: organizacja swoim oddziaływaniem zwraca tylko uwagę na swoje istnienie, ale nie wywołuje tym bliższego zainteresowania sobą, to takie oddziaływanie jest w rzeczywistości pozorne

1. Trwałość:

- względnie trwałe: istnieją w perspektywie jakiegoś czasu

- efemeryczne: pojawiają się i znikają z różnych przyczyn, czasem dlatego, że są przewidywane tylko dla realizacji doraźnych celów i z tego względu są zaprogramowane jako krótkotrwałe.

Na trwałość organizacji wpływa przede wszystkim:

- istotność celów organizacji w dłuższym przedziale czasowym i umiejętność ich wyartykułowania czy też nagłośnienia

- sprawność organizacyjna

- zdolność do rzeczywistego oddziaływania na organizację

- utrzymanie takiego minimum aktywności członków, które jest niezbędne dla jej efektywnego funkcjonowania

1. Dostępność:

- otwarte: dostępne dla każdego, kto spełni warunki określające uczestnictwo w danej organizacji. Na ogół są to wszystkie organizacje istniejące jawnie

- zamknięte: działające w zamierzonej izolacji od społeczeństwa w którym istnieją. Na ogół działające niejawnie

1. Jawność:

-jawne: znane z nazwy, zarejestrowane, informujące o swoich celach i działaniach, posiadające statuty, regulaminy, dokumenty określające ich tożsamość

- niejawne: choć faktycznie istnieją, to jednak nie powiadamiają oficjalnie o tym działając niejawnie i pozostając raczej w ukryciu, a niekiedy nawet w utajnieniu czy też głębokiej konspiracji

1. Stopień sformalizowania

- mało sformalizowane np. rodzina, podział obowiązków i uprawnień są określone przez płeć, wiek. Dominuje w niej więź osobista ale występuje także więź przedmiotowa wynikająca ze wspólnego mieszkania, majątku i wzajemnych zobowiązań. Regulacje zwyczajowe są więc uzupełniane prawnymi, formalizującymi w jakimś stopniu rodzinę.

- bardzo sformalizowane: funkcjonujące w oparciu o mniej lub bardziej złożone schematy, regulacje prawne, regulaminy wewnętrzne i inne akty normatywne regulujące szczegółowo funkcje i pozycje każdego członka danej organizacji. Dominuje w nich więź przedmiotowa, związana z podziałem obowiązków zakreślonych w schemacie organizacyjnym. Jednak np. między ludźmi pracującymi w tym samym zakładzie pracy może się pojawić także więź osobista.

6. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

1. pojęcie organizacji pozarządowej

Organizacje pozarządowe:

Są to organizacje, które skupiają osoby dobrowolnie zrzeszone i uczestniczące w ich działalności dla urzeczywistnienia dowolnych celów społecznie użytecznych w ramach obowiązującego systemu prawnego

W szerokim znaczeniu są to dobrowolne zrzeszenia , które nie są państwowymi agendami tzn. instytucjami powstałymi z jego inicjatywy.(związki zawodowe, wyznaniowe, stowarzyszenia a nawet partie polityczne działające poza parlamentem i rządem)

1. podstawy powstawania organizacji pozarządowych

Organizacje pozarządowe mogą powstać z inicjatywy grupy ludzi, którzy dostrzegają istnienie jakiegoś problemu społecznego, wymagającego przezwyciężenia poprzez zbiorowe działania, np. pomoc głodującym dzieciom, opieka nad ofiarami przemocy. Ich inicjatorem mogą być również rozmaite istni9ejące już organizacje publiczne albo prywatne. Istotną cechą organizacji pozarządowych jest to, że są to organizacje, które poniekąd programowo nie powinny być nastawione na osiąganie zysków, lecz na realizację określonych zadań prospołecznych. Są to więc organizacje non-profit, czyli takie dla których nie zyski powinny stanowić podstawową przesłankę działania, lecz dążenie do rozwiązywania określonych problemów społecznych, jakie zostały zapisane w ich statutach.

1. rodzaje organizacji pozarządowych

Najczęściej można wyróżnić dwie podstawowe formy współdziałania ludzi w organizacjach pozarządowych: fundacje i stowarzyszenia

Fundacje: instytucje powołane dla wspierania rozmaitych celów społecznie użytecznych. Podstawą ich działalności jest majątek przeznaczony przez jej założyciela lub współzałożyciela na realizację danych celów, np. charytatywnych, oświatowych, naukowych, kulturalnych itp.

Stowarzyszenia: organizacje skupiające ludzi, którzy chcą wspólnie przezwyciężać zaistniałe problemy społeczne

1. relacje: władza publiczne – organizacje pozarządowe

Organizacje pozarządowe spełniają różne funkcje m.in. chronią rządzących przed wybuchami niezadowolenia ze strony społeczeństwa spowodowanego ich bezczynnością wobec rozmaitych problemów społecznych, łagodzą skutki nierówności ekonomicznych poszczególnych grup społecznych i uzasadniają czasem racje istnienia różnych instytucji, które powołały je do życia.

1. patologia w działalności organizacji pozarządowych

Niestety rozmaite osoby mogą być inicjatorami organizacji pozarządowych, którzy pod przykryciem działalności prospołecznej mogą próbować maskować swoje prywatne, egoistyczne cele o charakterze politycznym, gospodarczym czy ideologicznym. Dlatego też należy przy ocenianiu takiej organizacji brać pod uwagę jej faktyczną działalność a nie tylko deklaracje – różnice pomiędzy tym co faktycznie jest a tym co być powinno.

1. dylemat: za czy przeciw?

6. OTOCZENIE ORGANIZACJI SPOŁECZNEJ

1. otwartość organizacji społecznej jako cecha determinująca powiązana z jej otoczeniem

Organizacje są systemami otwartymi stąd też ich granice mają charakter umowny. Możliwości rozwoju organizacji są ściśle uzależnione od przebiegu interakcji z otoczeniem a więc od stopnia ich otwartości. Relacje organizacji z otoczeniem mają dynamiczny, dwustronny charakter.

-organizacja musi się przystosować do wymogów otoczenia

-organizacja w aktywny sposób oddziałuje na otoczenie

1. znaczenie adaptacji

Ponieważ otoczenie dostarcza organizacji podstawowych zasobów: ludzkich, technicznych, finansowych, materialnych oraz pozyskuje rozmaite wytwory organizacji, musi się ona przystosować do wymogów otoczenia. Zdolności adaptacyjne polegają na aktywnym przystosowaniu, którego celem jest ograniczenie do minimum pola niepewności w działalności organizacyjnej. Każda organizacja aby się rozwijać musi być zdolna do przystosowania się do warunków otoczenia, tak aby optymalnie wyznaczać cele i środki ich realizacji, ustanawiać właściwe relacje pomiędzy elementami składowymi. Możliwości adaptacyjne zależą od charakteru otoczenia: niepewności, złożoności czy też tempa zmian. Im bardziej złożone otoczenie tym dostosowanie się jest trudniejsze.

1. podziały (sposoby podejścia do…) otoczenia organizacji społecznej

Możemy wyróżnić

- otoczenie łagodne, przypadkowe: stosunkowo niezmienne

- łagodne, układające się w ciągi zdarzeń o ograniczonej niepewności

- zakłócające, reaktywne: otoczenie złożone o wysokim poziomie niepewności

- burzliwe pole: złożone i dynamiczne, wysoki stopień niepewności

Tradycyjny podział:

- bezpośrednie: obejmujące pole bezpośrednich relacji

- dalsze: bardziej ogólne

Inny podział

- ogólne: w ramach którego istnieją określone segmenty (społeczno-kulturowy, prawny, ekonomiczny, techniczno-technologiczny, ekologiczny)

- globalne: całościowe

1. uwarunkowania skuteczności reagowania organizacji na relacje „organizacja-otoczenie”

- analiza szans i zagrożeń stwarzanych przez środowisko zewnętrzne ?

- wybór odpowiednich strategii pozwalających na realizowanie określonych celów ?

6. STRUKTURA ORGANIZACJI SPOŁECZNEJ

1. znaczenie struktury społecznej organizacji

Struktura społeczna organizacji tworzy układ relacji pomiędzy funkcjami i pozycjami społecznymi zajmowanymi w organizacji oraz kojarzonymi z nimi rolami społecznymi.

Wyznacza pozycję organizacyjną każdej jednostki oraz wynikające z niej społeczne usankcjonowane uprawnienia.

Od jakości i stabilności powiązań pomiędzy jednostkami zajmującymi poszczególne pozycje zależy ciągłość organizacji i jej możliwości rozwojowe.

W sytuacji gdy interakcje społeczne nie mają miejsca pojawia się luka strukturalna

1. uwarunkowania właściwej struktury społecznej organizacji – szczególne znaczenie norm zadaniowych, grupowych i wartościowania

- normy zadaniowe: określające zadania, metody i środki ich realizacji, zakres odpowiedzialności i sposoby wynagradzania

- normy grupowe: wynikające z miejsca jednostki w systemie społecznym

- normy wartościowania

1. znaczenie funkcji, pozycji, ról

szczególne znaczenie przypisywane jest układowi relacji pomiędzy funkcjami, pozycjami społecznymi i rolami społecznymi. Ważność funkcji pełnionych w organizacji faktycznie wyznacza pozycję organizacyjną każdej jednostki oraz wynikające z niej społecznie usankcjonowane uprawnienia zgodnie z normami, obyczajami i zwyczajami organizacyjnymi. Procesy zachodzące w organizacji są w znacznej mierze uzależnione od umiejętności osób sprawujących dane funkcje, zajmujących określone pozycje i odgrywających określone role społeczne.

1. realne wyznaczniki oceny (porównania) struktury społecznej organizacji

Do najczęściej wskazywanych należą:

- złożoność struktury: skala zróżnicowania pionowego i poziomego

- stopień centralizacji: poziom organizacji, na którym podejmowane są kluczowe decyzje

- poziom formalizacji: wskazujący zakres uregulowania normatywnego czynności wykonywanych w organizacji

Można także dokonać porównania przez:

- liczbę różnych rodzajów pozycji

- liczbę osób zajmujących poszczególne pozycje

- charakter powiązań pomiędzy tymi pozycjami

1. koncepcja P. Sztompki

W innej perspektywie badawczej zaproponowanej przez P. Sztompkę, wyróżniono cztery podstawowe parametry relacji pomiędzy elementami struktur społecznych:

- normatywny: określający charakter relacji pomiędzy normami regulującymi działania jednostek zajmujących rozmaite pozycje strukturze organizacji

- idealny: odnoszący się do relacji pomiędzy preferowanymi wartościami, przekonaniami i poglądami ludzi powiązanych z danymi pozycjami

- teleologiczny: charakteryzujący stopień zbieżności celów i interesów jednostek pełniących poszczególne role organizacyjne

- komunikacyjny: wskazujący typowe formy przekazu informacji pomiędzy pozycjami w organizacji

6. USTALANIE CELÓW ORGANIZACJI

1. warunki ogólne ustalania celów organizacji społecznej

Prawidłowo sformułowane cele mają elementarny wpływ na szanse rozwojowe organizacji nadając jednolity kierunek działaniom wszystkich członków organizacji.

Proces ustalenia celów organizacyjnych jest ściśle związany z postrzeganiem miejsca organizacji w otoczeniu. Nie można podjąć racjonalnych decyzji wyznaczających kierunek organizacji bez rozstrzygnięcia zasadniczych kwestii dotyczących tego po co organizacja istnieje i jakie jest jej miejsce w społeczeństwie.

Każda organizacja posiada pewien zestaw wartości ukierunkowujących sposób myślenia o jej przyszłości – zestaw ten określany jako misja jest dopiero podstawą do formułowania wizji i celów organizacji. Za kreowanie wizji organizacji odpowiadają jej przywódcy, którzy dokonując analizy organizacji i jej otoczenia potrafią przewidzieć czy istnieją realne szanse na przetrwanie organizacji i wyznaczenie kierunku jej rozwoju, który będzie optymalny w danych warunkach.

W każdej organizacji mamy faktycznie do czynienia z wielością celów komplementarnych, hierarchicznie uporządkowanych.

1. cele główne, pośredniego rzędu i najniższego rzędu

Na szczycie hierarchii odnajdujemy te zamierzenia, których realizacja powinna doprowadzić (w określonych warunkach) do zapewnienia organizacji możliwości przetrwania i zrównoważonego rozwoju przez adaptację do wymogów otoczenia i kreatywnego wykorzystania wszelkich dostępnych zasobów i pojawiających się możliwości

Cele główne: charakteryzują się odpowiednim poziomem ogólności, dzięki czemu możliwe jest elastyczne korygowanie przyjętych założeń w związku z nieprzewidywalnymi zmianami w otoczeniu organizacji. Zmiana priorytetów organizacyjnych będzie wpływała na układ pozostałych celów.

Cele pośredniego rzędu: związane są z realizacją funkcji na rzecz otoczenia, odnoszą się więc do spodziewanych potrzeb i wymogów. Spełnienie tego warunku pozwala na realizację własnych celów organizacji np. maksymalizację zysku czy też zapewnienie dostępu do pożądanych zasobów

Cele najniższego rzędu:

Są celami o charakterze operacyjnym, odnoszą się do konkretnych działań i przedsięwzięć realizacyjnych.

1. kryteria poprawności założeń długofalowych

Oceniając długofalowe cele główne można wskazać podstawowe kryteria świadczące o przyjęciu poprawnych założeń:

- zgodność z wymogami otoczenia – w wymiarze statycznym czyli współczesnym i dynamicznym czyli przyszłościowym oraz dostępnymi zasobami.

- przyjęcie horyzontu czasowego odpowiedniego dla organizacji danego typu

- wewnętrzną spójność układu celów

- wykonalność rozumianą jako postulat takiego planowania rozwoju, które wynika z oceny rzeczywistego stanu organizacji, a nie jest tylko zbiorem „pobożnych życzeń”

- określenie poziomu dopuszczalnego ryzyka

1. znaczenie ryzyka w ustalaniu celów organizacji

Organizacja powinna dążyć do ograniczenia ryzyka ale w żadnym wypadku nie powinna starać się o jego całkowite wyeliminowanie, ponieważ:

- nie jest możliwe wskazanie celów, których realizacja jest w pełni niezagrożona nawet przy domniemaniu stabilności otoczenia

- nie podejmując ryzyka, przyjmując tylko bezpieczne rozwiązania, organizacja nie jest w stanie wykorzystać pojawiających się w domenie działania możliwości, mogących zdynamizować jej rozwój.

6. MOTYWACJA ORGANIZACYJNA

1. podstawy zainteresowania nauki motywacją członków organizacji społecznej np. Human Relations.

Głębsze zainteresowanie mechanizmami uczestnictwa organizacyjnego wiązano z założeniami przyjętymi przez badaczy reprezentujących kierunek Human relations stanowiącymi, że

- aktywność życiowa człowieka w znacznej części przypada na uczestnictwo w organizacjach

- bodźce ekonomiczne nie są jedynymi, które oddziaływają na członków organizacji

- człowiek nie reaguje na bodźce jako izolowana jednostka – jest zawsze członkiem jakiejś grupy społecznej, kontakty z innymi ludźmi mają wielki wpływ na zachowanie organizacyjne

1. ogólna charakterystyka motywacji i jej rodzaje.

Motywacja jest tym, co skłania ludzi do podjęcia wysiłku w dążeniu do celu – swoistym procesem o charakterze społecznym lub psychicznym, w efekcie którego ludzie zachowują się w określony sposób.

Motywację charakteryzuje:

- wzbudzanie energii

- ukierunkowanie wysiłku na określony cel

- selektywność (zdolność do ograniczenia wpływu konkurencyjnych motywów)

- zorganizowanie pojedynczych reakcji w sekwencje czynności (działania)

- intensywność i wytrwałość/konsekwencja podejmowanych działań

Rodzaje motywacji:

Motywacja wewnętrzna – podejmowanie działań społecznych wynika z wewnętrznego przekonania - motywy działań podejmowanych przez daną jednostkę przypisuje się cechom jej osobowości. Poprzez zaangażowanie organizacyjne są realizowane określone jednostkowe potrzeby społeczne.

Motywacja zewnętrzna – zangażowanie organizacyjne wynika z zewnętrznych nacisków, korzyści, właściwości środowiska lub relacji międzyludzkich

1. uczestnictwo organizacyjne a motywacja – pojęcie uczestnictwa organizacyjnego, uwarunkowania zachowania organizacyjnego, mechanizmy uczestnictwa organizacyjnego.

W przypadku uczestnictwa organizacyjnego mamy do czynienia zarówno z motywacją wewnętrzną jak i zewnętrzną, które są skorelowane z

- motywacjami związanymi z uczestnictwem – mechanizm uczestnictwa obejmuje procesy, w wyniku których jednostka podejmuje decyzję o wstąpieniu i trwaniu w organizacji

- motywacjami związanymi z aktywnością wewnątrz organizacji

Wyróżnia się trzy podstawowe mechanizmy uczestnictwa organizacyjnego

1. Lęk – jest jednym z podstawowych mechanizmów wpływających na przebieg procesu socjalizacji, jednak w przypadku mechanizmu lękowego należy pamiętać, że stosunkowo trudno wykorzystać ten mechanizm z pożytkiem dla organizacji – sprzyja krótkoterminowej, z reguły jednorazowej mobilizacji członka organizacji – w dłuższej perspektywie czasowej – z punktu widzenia interesów organizacji jest dysfunkcyjny

2. Kalkulacja – człowiek kieruje się w swoim postępowaniu społecznym zasadą maksymalizowania możliwości do osiągnięcia korzyści, dlatego też dokonuje porównania stosunku pomiędzy własnym kosztem uczestnictwa w organizacji a nagrodami, na które może liczyć. Jednostki podejmują takie działania, które uważają za korzystne dla siebie.

3. Lojalność – uczestnictwo w organizacji stanowi wartość samą w sobie - mechanizm szczególnie trwały i bardzo pożądany z punktu widzenia organizacji.

1. koncepcja A. Maslow’a i jej przydatność do analizy motywacji organizacyjnej

U podłoża powstania mechanizmów uczestnictwa organizacyjnego znajdują się różnorodne potrzeby ludzkie. Twórcą najpopularniejszych teorii motywacji odnoszącej się do potrzeb jednostki jest Abraham Maslow. Wychodzi on z założenia, że impulsem społecznej aktywności są niezrealizowane potrzeby skłaniające jednostkę do podjęcia działań zmierzających do ich zaspokojenia. Osią tej koncepcji jest założenie hierarchicznego układu potrzeb ludzkich – dopiero zaspokojenie potrzeb niższego rzędu aktywizuje potrzeby wyżej umieszczone w hierarchii. Maslow podzielił potrzeby ludzkie na dwie kategorie:

- potrzeby podstawowe: biologiczne, fizjologiczne, podstawowe psychiczne

- potrzeby wyższego rzędu: afiliacji, szacunku, osiągnięć, samorealizacji

6. KOMUNIKACJA I INFORMACJA W ORGANIZACJI

1. komunikacja jako proces społeczny

Komunikacja rozumiana jako proces społeczny oparta jest na wzajemnej symetrycznej lub niesymetrycznej relacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w procesie wymiany informacji. Przez komunikowanie organizacyjne rozumiemy proces wytwarzania, przekształcania i przekazywania informacji wewnątrz organizacji tzn. pomiędzy organizacją a otoczeniem.

Celem komunikowania jest stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikacja lub zmiana wiedzy, postaw lub zachowań w kierunku zgodnym z interesem organizacji oraz stworzenie wspólnoty komunikacyjnej a więc takich społecznych warunków, w których ludzie łatwo rozumieją się nawzajem i czują się sobie potrzebni.

1. uwarunkowania skuteczności komunikacji

- uchwycenie kontekstu

- cechy nadawcy

- cechy odbiorcy

- charakter przekazu

- dystans przestrzenny

- dystans społeczny

- dystans czasowy

1. schematy procesu komunikacji

nadawca – komunikat – odbiorca – efekt

nadawca – komunikat – kanał – odbiorca – efekt

wg C. Shannon i W. Weaver:

szum

źródło – kodowanie – kanał – odbiornik – dekodowanie – efekt

sprzężenie zwrotne

1. analiza poszczególnych elementów składowych procesu komunikacji

- nadawca

- treść komunikatu

- kanał przekazu: odpowiednio dobrany kanał komunikacyjny powinien przede wszystkim zapewnić szybkość i precyzję przepływu informacji oraz umożliwiać realny wpływ na odbiorcę

- odbiorca

- efekt komunikowania

1. współczesne ujęcie procesu komunikacji – C. Shannon i W. Weaver

Zwrócili uwagę, że komunikowanie organizacyjne nie odbywa się w próżni – informacje przepływają przez układy różnych elementów, o zróżnicowanych kompetencjach odbiorczych, czy pojemnościach informacyjnych. W powiązaniu z ilością przetwarzanych komunikatów prowadzi to do powstania zjawiska tzw. szumu, którego skutkiem może być postępująca redukcja sygnału – uproszczenie lub zniekształcenie informacji. Podstawowymi barierami utrudniającymi komunikację są cechy nadawcy, cechy odbiorcy, czynniki otoczenia komunikacyjnego.

Typowym zjawiskiem dla współczesnych organizacji jest przeciążenie informacyjne.

1. kierunki komunikowania

Jedną z cech charakterystycznych dla przepływu informacji w obrębie organizacji jest jego wielokierunkowość, wyróżniamy cztery główne kierunki komunikowania:

1. komunikowanie pionowe w dół: kierunek wyznaczany przez układ hierarchii organizacyjnej wykorzystywany głównie do przekazywania decyzji, poleceń służbowych lub istotnych informacji

2. komunikowanie pionowe w górę: pozyskiwanie informacji z niższych szczebli organizacji

3. komunikowanie poziome: z jednej strony ma charakter funkcjonalny- koordynacja, harmonijna współpraca a z drugiej strony daje jednostce poczucie bezpieczeństwa i przynależności zapewniając wsparcie społeczne i emocjonalne

4. komunikowanie ukośne: łączy osoby na różnych szczeblach organizacji uczestniczących w zespołach odpowiedzialnych za wykonanie zadań bieżących organizacji.

1. formy komunikowania – omówienie, podziały

1. bezpośrednie – wszelkie formy przekazu informacji w styczności bezpośredniej i pośrednie gdy w związku z brakiem bezpośredniego kontaktu wykorzystywane są nośniki informacji

2. ustne i pisemne – ustne bardzo precyzyjne w relacjach face to face a pisemne związane z formalizacją działań organizacyjnych

3. werbalne i niewerbalne – werbalne korzystające z systemu symboli językowych zrozumiałych dla członków organizacji uczestniczących w procesie wymiany informacji, niewerbalne: w których komunikat kodowany jest przy pomocy gestykulacji, mimiki, kontaktu fizycznego lub wzrokowego, dystansu przestrzennego, pozycji ciała, natężenia i intonacji głosu, dźwięków paralingwistycznych, wyglądu zewnętrznego. Zachowania niewerbalne służą do ułatwiania komunikacji werbalnej, wyrażania emocji, manifestowania postaw.

Skuteczność procesów komunikowania wymaga aby komunikaty werbalne i niewerbalne były zgodne.

1. formalne oraz nieformalne – formalne odbywające się według norm i przepisów organizacyjnych a nieformalne, na które składają się wszelkie akty informacyjne nie objęte uregulowaniami procesu formalizacji

2. symetryczne i niesymetryczne – symetryczne ma miejsce wtedy, gdy nadawca i odbiorca informacji zajmują zbliżone pozycje w hierarchii organizacyjnej, niesymetryczne w sytuacji zróżnicowanego statusu

3. dwukierunkowe i jednokierunkowe – dwukierunkowe gdy występuje sprzężenie zwrotne na każdym etapie przekazywania informacji, jednokierunkowe w którym nadawca nie oczekuje potwierdzenia lub odpowiedzi na swój przekaz.

6. KONFLIKT W ORGANIZACJI

1. Pojęcie konfliktu organizacyjnego – społecznego – i jego cechy

Konflikt jest zjawiskiem naturalnym wynikającym ze zróżnicowanych interesów jednostkowych i grupowych. Konflikt organizacyjny jest przejawem określonego zachowania się ludzi, świadomie wybieranego dla realizacji swoich celów, których osiągnięcie wymaga naruszenia interesów innych podmiotów organizacyjnych.

Cechy konfliktu:

- konflikty są zjawiskami obiektywnymi zachodzącymi w określonym kontekście społecznym

- konflikty występują w różnych płaszczyznach życia organizacyjnego

- są zjawiskami psychospołecznymi: istnieje ścisły związek pomiędzy społecznymi i psychicznymi uwarunkowaniami konfliktów

- zasadniczymi elementami konfliktu są: podmiot, zasięg, przedmiot, kontekst sytuacyjny, intensywność, skutki

1. Rodzaje konfliktów

1. jednostkowe: o charakterze:

- intrapersonalnym – konflikt wewnętrzny wywołany dążeniem do dwóch lub więcej sprzecznych celów, pomiędzy indywidualnym i grupowym układem wartości, konflikt ról społecznych

- interpersonalnym – w układzie jednostka-jednostka

2. zbiorowe w relacji:

- jednostka-zbiorowość

- zbiorowość-zbiorowość

- międzyorganizacyjnej

1. Typowy przebieg konfliktu

Przebieg i dynamikę konfliktów organizacyjnych można obserwować w poszczególnych stadiach rozwoju

- stadium kształtowania się uwarunkowań konfliktotwórczych

- stadium ujawniania się sprzeczności

- stadium rozpoznania i personalizacji

- stadium konfliktu otwartego

- stadium efektów

1. Strategie radzenia sobie z konfliktami – analiza uwarunkowań, poszukiwanie rozwiązań

Strategie radzenia sobie z konfliktem zależą przede wszystkim od natury konfliktu, przewidywanych skutków konfliktu, spodziewanych reakcji członków organizacji na podjęte działania, zasięgu konfliktu, intensywności przebiegu oraz czasu trwania. W pierwszym rzędzie osoby sprawujące władzę w organizacji muszą rozstrzygnąć, czy dany konflikt jest rzeczywistym czy też przypadkowym. Rozstrzygnięcie tej kwestii zależy od ilości i jakości posiadanej informacji, szybkości przepływu i precyzji z jaką funkcjonują kanały informacyjne. Nie każde sprzeczności mają charakter jawny, ważne jest więc dotarcie do ukrytych przesłanek. Dopiero posiadając odpowiedni zasób wiedzy możliwe jest postrzeganie konfliktu w odpowiedniej skali i określenie jego znaczenia.

Analiza konfliktu obejmuje przede wszystkim ustalenie przedmiotu, uczestników i zasięgu oraz dynamiki rozwoju a także charakteru sprzeczności. Dokonując identyfikacji stron konfliktu trzeba mieć na uwadze prawdopodobny kierunek rozwoju konfliktu – nie wystarczy zatem wskazanie aktualnie czynnych uczestników ale także potencjalnych. Przed podjęciem ostatecznej decyzji dotyczącej zauważonych sprzeczności interesów powinno się zastanowić nad przypuszczalnymi skutkami zaistniałego konfliktu.

Analiza podstawowych parametrów danego konfliktu pozwala na wybór odpowiednich rozwiązań dla zaistniałej w organizacji sytuacji.

1. Warianty rozwiązywania konfliktu

- przezwyciężenie konfliktu lub usunięcie rzeczywistych źródeł konfliktu: wymaga dobrej znajomości sytuacji, adekwatnej siły, i koncepcji pogodzenia sprzecznych interesów

- rozstrzygnięcie sporu w sposób arbitralny przez osoby sprawujące władzę w organizacji: niezbędne jest postrzeganie konfliktu w odpowiedniej skali i posiadanie możliwości realnego wyegzekwowania narzuconych rozwiązań

- poddanie się niezależnemu osądowi strony nie uwikłanej w konflikt

- rozwiązanie konfliktu poprzez mediację trzeciej strony

- rozstrzygnięcie oparte na kompromisie: przy spełnieniu warunków takich jak dobrowolność, dobra wola, gotowość do ustępstw, otwartość oraz dążenie do kompromisu

- rozwiązania pozorne: nie usuwające zasadniczych przyczyn konfliktu np. personalizacja konfliktu czy li znalezienie tzw. kozła ofiarnego

- lekceważenie konfliktu: wymagane jest pełne przekonanie, że obserwowane sprzeczności są nieistotne z punktu widzenia organizacji

- unikanie: brak rozstrzygających działań: stosowanie powolnych lub celowo przeformalizowanych metod rozwiązywania konfliktów

- wykorzystanie sytuacji dla dobra organizacji: przyjęcie wobec konfliktu postawy uznającej znaczenie konfliktu jako motywatora nadającego organizacji właściwej dynamiki rozwojowej

Najbardziej akceptowane i trwałe rozstrzygnięcia konfliktów organizacyjnych przynoszą metody oparte na kompromisie.

1. Dylemat: konflikt to coś pozytywnego czy negatywnego

Konsekwencje konfliktu mogą być pozytywne i negatywne. Pozytywnymi są: szybsze przyswojenie wartości organizacyjnych, integrację grupową, nadanie impulsu rozwojowego organizacji. Negatywne to: wszelkie formy dezintegracji rozwojowej.

6. PRZYWÓDZTWO I WŁADZA W ORGANIZACJI

1. Władza organizacyjna

Pojęcie przywództwa wiąże się nierozerwalnie ze sprawowaniem władzy organizacyjnej – jest to umiejętność wpływania na zachowanie jednostek lub grupy w dążeniu do określonych celów.

Sprawowanie władzy w dowolnej organizacji społecznej wymaga zgodnej współpracy osób pełniących funkcje przywódcze i kierownicze – w zależności od specyfiki organizacji i jej celów wymagane są odpowiednie predyspozycje i umiejętności.

1. Przywódca – kierownik (podstawowe ujęcie)

Rola przywódcy wiąże się z koncentracją i siłą władzy oraz działaniami o charakterze kreatywnym – określeniem misji i strategicznych celów organizacji oraz wyznaczeniem reguł postępowania a także wywieraniem wpływu na członków organizacji z zamiarem inicjowania czynności istotnych z punktu widzenia całego systemu organizacyjnego. Przywódcy odpowiedzialni są więc za wytyczanie celów, tworzenie, zmianę, uzupełnianie i rozwój struktury oraz określenie koncepcji zarządzania strukturami już istniejącymi.

Termin „kierownik” natomiast odnosi się do osób, których zadaniem jest prowadzenie podwładnych do wyznaczonego celu, działając w oparciu o reguły postępowania wytyczone przez przywódców.

1. Źródła władzy organizacyjnej – sposób określania, uprawomocnienie sprawowania, koncepcja władzy

Źródła władzy organizacyjnej wg Webbera wynikają z :

- charyzmatyczności przywódcy

- tradycji – przekonanie o trwałości porządku społecznego

- norm prawnych

Można więc rozróżnić uprawomocnienie sprawowania władzy związane z :

1. Autorytetem formalnym: władza fomalno-prawna wynikająca z miejsca zajmowanego w strukturze organizacyjnej (stosunek władzy: przełożony – podwładny) u podstawy której tkwi:

   - możliwość stosowania przymusu

   - możliwość nagradzania

   - dostęp do informacji

   - stosunki własnościowe

   - wpływ na alokację zasobów

   - kontrola nad procesami decyzyjnymi

   - władza aktualnie posiadana

   2. Autorytetem nieformalnym lub prestiżem osobistym, który jest pochodną:

   - charyzmy

   - wiedzy

   - kwalifikacji i kompetencji

   - statusu społecznego

   - umiejętności komunikacyjnych

   - zdolności interpersonalnych

   - zdolność do ograniczania niepewności w organizacji

   - symboliki związanej ze sprawowaniem władzy

   - stereotypowego postrzegania i oceniania podejmowanych działań władczych

   Koncepcja władzy:

   W ujęciu behawioralnym – władza rozumiana jest jako jednokierunkowy wpływ na podwładnych, sformalizowana zależność nadrzędności i podporządkowania – szczególną uwagę przykłada się do determinantów formalnych

   W koncepcji interakcyjnej – władza pojmowana jest jako wynik interakcji pomiędzy partnerami stosunku społecznego, dwukierunkowe wzajemne oddziaływania – akcentuje się czynniki warunkujące społeczne stosunki władzy oparte na przymusie, kalkulacji i zaangażowaniu

1. Szczegółowa analiza przywództwa – podstawowe wyznaczniki, modele przywództwa

W praktyce niezmiernie trudno wskazać te przymioty, które można bez wątpienia przypisać większości ludzi uznawanych za wybitnych przywódców. Najczęściej wymienia się:

- niektóre cechy psychiczne: ambicję, dążenie do władzy, nastawienie na osiągnięcie sukcesu, wiarę w siebie, odporność na stres, inteligencję, odwagę

- istotne umiejętności społeczne: budowania relacji międzyludzkich, zdolności komunikacyjne, zdolności analitycznego myślenia, kreatywność, doskonała pamięć.

- odpowiednio wysoki status społeczny daje również dodatkowy atut w postaci prestiżu

Zdaniem współczesnych badaczy organizacji skuteczny przywódca

- powinien charakteryzować się wyjątkowymi cechami, pozwalającymi wesprzeć wpływ formalny oddziaływaniem charyzmatycznym

- potrafi utrzymać równowagę pomiędzy orientacją na ludzi i zadania

- dopasowuje swój styl sprawowania władzy do zmieniających się warunków sytuacyjnych

Modele przywództwa:

1. model F. Fiedler: uzależnia styl przywództwa od możliwości zapewnienia realnej kontroli i wpływu na podwładnych w danej sytuacji zwracano uwagę na następujące czynniki sytuacyjne:

   1. relacje lider-członkowie organizacji

   2. struktura zadań

   3. siła władzy

Na styl przywództwa składa się sposób wykonywania zadań, umiejętność budowania relacji z ludźmi, sposób gromadzenia i wykorzystywania informacji, rodzaj motywacji przywódczej.

1. model „drogi do celu” : przyjmuje się w nim, że skuteczność przywództwa wynika z umiejętności wspomagania członków organizacji zajmujących niższe pozycje w hierarchii. Przywódca musi być elastyczny – jego metody sprawowania władzy są akceptowane o tyle, o ile podwładni widzą w nich sposób na realizację własnych, indywidualnych interesów.

1. Szczegółowa analiza kierownictwa – właściwości osobowe, style kierowania

Termin „kierownik” odnosi się do osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie danej części struktury organizacyjnej, w oparciu o cele i zasady określone przez przywódców. Sprawują więc władzę cząstkową w oparciu o delegowane uprawnienia związane z zajmowaną pozycją w organizacji. Punktem wyjścia jest autorytet formalny.

Kierownicy powinni posiadać odpowiednie cechy psychofizyczne, kwalifikacje intelektualne, zdolności oddziaływania na innych.

Style kierowania można umiejscowić na skali od autorytaryzmu do demokracji:

1. Autorytarny: duży dystans społeczny przy braku interakcji komunikacyjnych

2. Permisywny: oparty na sprzężeniach zwrotnych

3. Indywidualistyczny: strategia otwartości przy widocznej niechęci do pozyskiwania informacji od podwładnych

4. Uczestniczący: intensywny, dwukierunkowy przepływ informacji

6. PROCESY DECYZYJNE

1. Proces decyzyjny, jako podstawowy i praktyczny wyznacznik władzy organizacyjnej

   W praktyce władza organizacyjna sprowadza się do podejmowania decyzji o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania organizacji, czyli wybór jednego z możliwych w danej sytuacji decyzyjnej wariantów działania. Najważniejsze decyzje dotyczyć będą

   - ustalania celów organizacyjnych

   - wyboru działań i środków niezbędnych do realizacji obranych celów

   - pozyskania odpowiednich ludzi i kierowania ich zachowaniami organizacyjnymi

2. Proces podejmowania decyzji – schemat podstawowy i jego analiza

   Sytuacja decyzyjna – decydent – uwarunkowania – osobnicze sytuacje społeczne – decyzja – implementacja – efekty

   Proces podejmowania decyzji przebiega w określonym kontekście wyznaczanym przez

   - siłę władzy, wiedzy, uznawane wartości, cechy osobowości decydenta

   - zmienne sytuacje

   - poziom społecznej akceptacji efektów

3. Sytuacje decyzyjne – rodzaje, etapy, analiza

   Sytuacje decyzyjne mogą mieć charakter

   - rutynowy: problemy pojawiają się z przewidywalną regularnością

   - nierutynowy: klasyfikuje się wg kryteriów przewidywalności wystąpienia problemów, ryzyka organizacyjnego i czasu na podjęcie decyzji

1. Sytuacje kryzysowe – nieprzewidywalna, bardzo ryzykowna, ograniczony czas

2. Sytuacje innowacyjne – nieprzewidywalna, bardzo ryzykowna, nielimitowany czas

3. Sytuacje inercyjne – nieprzewidywalna, niskie ryzyko, nieograniczony czas

4. Sytuacje refleksyjne – przewidywalne, wysokie ryzyko, ograniczony czas

5. Sytuacje deliberacyjne – przewidywalne, wysokie ryzyko, nieograniczony czas

Etapy:

1. Etap analizy problemu: rozpoznanie, charakterystyka sytuacji, problemy wymagające rozwiązania mogą być powtarzalne lub precedensowe, przewidywalne lub nieprzewidywalne, proste lub o różnym stopniu złożoności, dewiacyjne lub funkcjonalne

2. Etap poszukiwania alternatywnych rozwiązań – poszukiwanie, identyfikowanie wszelkich możliwych wariantów rozwiązania sytuacji

3. Etap oceny możliwości działania – które ze wskazanych rozwiązań są możliwe do implementacji w danym środowisku organizacyjnym, należy również skalkulować konsekwencje działania

4. Etap wybory rozwiązania

5. Etap implementacji decyzji – przełożenie dyrektyw na konkretne działania.

6. Etap obserwowania i ewaluacji rezultatów – badanie zgodności skutków podjętych decyzji z celami organizacji

1. Zgoda zainteresowanych, jako element podejmowania decyzji i jej skutecznej implementacji

   W organizacjach społecznych nie zawsze występuje zgoda co do interpretacji problemu decyzyjnego, metod jego rozwiązywania. Z tego punktu widzenia można wyróżnić poniższe modele procesu decyzyjnego:

   - racjonalny – jest zgoda co do działań w celu rozwiązania problemu

   - prób i błędów – wspólne postrzeganie problemu, różna ocena opcji jego rozwiązania

   - koalicji – sprzeczności prowadzą do poszukiwania rozwiązań godzących w różne interesy

   - konfliktowy – decydent podejmuje decyzję w sytuacji istniejących rozbieżności dotyczących zarówno charakteru problemu jak i metod jego rozwiązania

2. Sposoby osiągania zgody (szczególnie problematyka tzw. Zgody grupowej)

   Uważa się, że jakość i akceptacja przyjętych rozwiązań ma ścisły związek z tym, kto i w jaki sposób dokonał wyboru działania, czy była to:

   - decyzja samodzielnie podjęta przez osobę sprawującą władzę w oparciu o posiadane zasoby informacji i wiedzy

   - samodzielna decyzja podejmowana aktywnym poszukiwaniem informacji oraz opinii innych członków organizacji.

   - decyzja jednostkowa będąca wypadkową rozwiązań podwładnych

   - wspólna decyzja grupowa

   Zalety grupowego podejmowania decyzji

   - przy założeniu dobrego przepływu informacji szereg alternatywnych koncepcji działania – duży zasób informacji wnoszonych przez każdego uczestnika

   - im większe zaangażowanie tym wyższy poziom akceptacji przyjętych rozwiązań

   Wady grupowego podejmowania decyzji

   - decyzje wymagają czasu

   - uczestnicy nie zawsze dzielą się posiadanymi informacjami

   - syndrom myślenia grupowego – presja, konformizm

   - grupa zamiast dokonać analizy alternatywnych posunięć dochodzi do wniosku o słuszności i efektywności organizacyjnej

   Negatywnym konsekwencjom myślenia grupowego można przeciwdziałać stosując techniki wstępnego opracowania stanowisk w małych zespołach, anonimowego zgłaszania pomysłów lub utajniania glosowania.

6. PRAKTYKA KIEROWANIA LUDŹMI W ORGANIZACJI

1. Historyczne ujęcie kształtowania się pojęcia „naukowego zarządzania” ludźmi

   Pierwsza połowa XX w. – wyznaczono podstawowe reguły kierowania ludźmi i system bieżącego administrowania personelem

2. Polityka personalna i jej założenia

   Ludzie są najbardziej wartościowym potencjałem organizacji. Założenia polityki personalnej powinny wynikać z przyjętej strategii organizacyjnej. Należy dążyć do maksymalnego wykorzystania możliwości członków organizacji przede wszystkim dzięki:

   - tworzeniu odpowiedniego klimatu organizacyjnego

   - zapewnienie jednostce minimalnego zakresu swobody

   - oparciu metod kierowania na powszechnie akceptowanych wartościach kulturowych

3. Etapy realizacji założeń polityki personalnej

1. Planowanie personelu: planując działania mające na celu pozyskanie nowych członków należy brać pod uwagę:

   - skuteczność wykorzystania dotychczasowych członków organizacji

   - podaż i popyt na ludzi o określonych umiejętnościach i wiedzy – w zależności od układu tych czynników przyjmuje się różne koncepcje kierowania ludźmi

1. Przy dużym popycie i małej podaży – metodę kapitału społecznego polegającą na rozwoju personelu już posiadanego, których potencjał nie jest w pełni wykorzystany.

2. Przy dużej podaży i małym popycie – metodę sita kładąc główny nacisk na poszukiwanie nowych członków i prawidłowo przeprowadzoną selekcję

1. Rekrutacja: przyciągnięcie jak największej liczby osób starających się o członkostwo w organizacji i spełniających kryteria naboru. Typowe wymagania odnoszą się do:

   - wykształcenia, kwalifikacji, doświadczenia organizacyjnego

   - cech temperamentnych

   - kondycji fizycznej

   Dzięki rekrutacji organizacja tworzy bazę danych pozwalających na racjonalny wybór odpowiednich kandydatów.

2. Selekcja kandydatów: obejmuje działania polegające na gromadzeniu i weryfikowaniu informacji, przy pomocy których jest możliwy optymalny wybór jednostek o pożądanych cechach.

3. Ocena uczestnictwa organizacyjnego: każda ocena ma dwa wymiary:

   - diagnostyczny: związany z oceną bieżących działań członków

   - prognostyczny: wyznaczający kierunki przyszłej polityki personalnej

4. Wynagradzanie: efektywny system wynagradzania spełnia 3 podstawowe funkcje: pomaga uzyskać nowych członków, utrzymać ich i zmotywować. Do podstawowych typów wynagradzania zalicza się:

   - wynagrodzenie materialne: przyrost powinien być odczuwalny i motywujący

   - wynagrodzenie polityczne: władza, dostęp do informacji

   - wynagrodzenie społeczne: awans w hierarchii organizacyjnej

   - wynagrodzenie psychologiczne: związane z możliwością samorealizacji

5. Tworzenie przyjaznego środowiska organizacyjnego: zasadnicze cele polityki personalnej nie sprowadzają się jedynie do sprawnego kierowania ludźmi. Ważną wartością jest pełna identyfikacja każdej jednostki z podstawowymi celami organizacji. Można to osiągnąć dzięki odwołaniu się do wspólnych wartości i norm

   - odnajdywaniu i zaspokajaniu potrzeb członków organizacji

   - udziałowi w podejmowaniu decyzji oraz ustalaniu celów

   - stymulowaniu zaangażowania emocjonalnego

   - prawidłowemu obiegowi informacji

   - rozwiązywaniu i łagodzeniu konfliktów

1. Podstawowe warunki skuteczności prowadzenia polityki personalnej