SYSTEMY PENITENCJARNE

1. SYSTEM CELKOWY

• Przekonanie, że bezwzględna samotność wywiera najlepsze skutki (starano się, by prócz więźnia nie było w więzieniu nikogo)

• Całym światem dla uwięzionego była cela (przeciętnie długa na 4m, szeroka na 2,5m i wysoka na 3m, u góry, pod sufitem mieściło się małe okienko)

• Zabezpieczenie więźniów przed demoralizacją przy pomocy izolacji i nakazu milczenia – miało również skłonić więźnia do myślenia o swoim przewinieniu, do zrozumienia swej winy i doprowadzenia do skruchy, żalu i chęci poprawy

• W celi na ścianach były umoralniające pouczenia i hasła oraz krzyż, a na stole znajdowała się Biblia

• Każdy więzień korzystał z własnego przylegającego do celi podwórka spacerowego, ogrodzonego wysokim murem

• W szkole i kaplicy umieszczano więźniów pojedynczych przegródkach, tak by widział tylko nauczyciela lub księdza

• Ze względu na zgubne, rzucające się w oczy skutki długotrwałego osamotnienia, a zwłaszcza otępienie z bezczynności – zaczęto wprowadzać stopniowo pracę, wyłącznie indywidualną w celi (nie mogła ona jednak objąć wszystkich więźniów)

2. SYSTEM PENSYLWAŃSKI (FILADELFIJSKI)

• Programem naczelnym było wprowadzenie osamotnienia celkowego, które miało oddziaływać wychowawczo, i które chroniło przed gorszącym wpływem bardziej zdemoralizowanych więźniów. Miało to również umożliwić rozmyślania nad winą, co miało powodować skruchę i odrodzenie moralne więźniów.

• Zasada absolutnego osamotnienia obowiązywała nawet na spacerze

• Dbano o to, by więźniowie jak najmniej widzieli twarzy ludzkich, pozostawiając ich jedynie z Biblią w ręku (mijało się to z celem, ponieważ prawie wszyscy wówczas byli analfabetami) – mogli więc jedynie a ciszy rozmyślać o swojej winie

• Odmawiano nawet więźniom pracy – przeobrażanie moralne w zupełnej bezczynności

• Cele urządzone były nowocześnie, posiadały centralne ogrzewanie, zaopatrzone były w higieniczna ubikację

• W systemie tym nie było szans na jakąkolwiek resocjalizację, system ten z założenia był zły

3. SYSTEM AUBURNSKI

• Więźniowie spali o osobnych celach, a wciągu dnia pracowali we wspólnych salach (nakaz milczenia w pracy)

• Podzielono więźniów na 3 grupy

  1. najbardziej niebezpiecznych – poddano ich całkowitemu odosobnieniu

  2. innych poddano odosobnieniu w ciągu 3 dni w tygodniu

  3. pozostałych – poddano odosobnieniu tylko na noc i wspólnej pracy za dnia

• zupełne osamotnienie okazało się fatalne w skutkach – więźniowie umierali, popełniali samobójstwa lub też popadali w obłędy i inne choroby psychiczne

4. SYSTEM AMSTERDAMSKI

• Pensjonariusze w dzień pracowali razem, a w nocy zamykano ich w osobnych celach

• Dbano o poprawę moralną – nauka pisania, czytania oraz nauka religii (protestantyzm)

• Do zakładu przyjmowane były osoby umieszczone na podstawie wyroku sądowego (włóczędzy, żebracy, prostytutki, nieletni przestępcy) ale i chłopcy źle prowadzący się (niekiedy umieszczani na żądanie rodziców), później zaczęto umieszczać dziewczęta oddawane do poprawy moralnej

• Więźniowie zatrudniani byli w ciągu niemal całego dnia w warsztatach tkackich lub przy innych robotach ręcznych – za pracę płacono co tydzień, tydzień część zapłaty szła na „fundusz wyjściowy”

• Praca przymusowa („kto nie pracuje ten nie je”)

• Rozdzielano przestępców ze względu na wiek, płeć, popełnione przestępstwo

• Stosunek wychowawców do wychowanków miał mieć charakter wychowujący, a nie karno – odwetowy

5. SYSTEM PROGRESYWNY

• Powstał na gruncie deportacji z metropolii do kolonii przestępców skazanych głównie na karę śmierci, którą ze względów ekonomicznych zamieniono na roboty przymusowe (w zamian za ich poprawność i użyteczność przywracano im prawa obywatelskie, zezwalając na osiedlenie)

• Celem zakładu była dbałość o rozwój umysłowy, fizyczny oraz przygotowanie zawodowe

• Podstawą były małe kilkunastoosobowe grupy wychowawcze. Zamieszkiwały one wraz ze swoim wychowawcą małe domki.

• Wyłoniły się dwie tendencje : wychowawcza i uspołeczniająca

• Główny cel: nakłonienie przestępców do poprawy łagodnymi metodami

• Więźniowie mogli na zasadzie wyboru tworzyć małe grupy robocze

• Więźniowie występowali jako jedna grupa, która kolektywnie zarabiała oceny i solidarnie ponosiła odpowiedzialność za swoich członków (wykroczenie popełnione przez jednego członka = grupa wspólnie ponosi za niego konsekwencje)

• Oceny można było zdobywać za dobre sprawowanie (praca i stosunek do niej, punktualność, zdyscyplinowanie, koleżeńskość), a za złe zachowanie następowała utrata punktów. Oceny przyznawane były przez kierownictwo i personel wychowawczy.

• 3 fazy odbywania kar:

  1. pobyt w osamotnieniu według systemu pensylwańskiego, od 3 do 9 miesięcy, zależnie od kategorii przestępcy

  2. roboty przymusowe w domach pracy według systemu auburnskiego, bez nakazu milczenia podczas wspólnej pracy

  3. warunkowe przedterminowe zwolnienie

PRAWODAWSTWO I KARA WIEŻY

Kara wieży – czasowa kara pozbawienia wolności, stosowana od 2 połowy XV w. Początkowo była ona karą jednolitą, natomiast XVI w. zróżnicowano ją na wieżę dolną i górną (obie te kary stosowano głównie w stosunku do szlachty):

• wieża dolna (wieża na dnie) – kara pośrednia między karą śmierci a więzieniem, skazanego spuszczano na dno wieży znajdującej się na 7,5 m pod ziemią i pozostawiano na okres o 1 godziny do 1 roku i 6 tygodni, codziennie spuszczano na sznurze jedzenie i wyciągano nieczystości, nie troszczono się o stan fizyczny, psychiczny ani moralny więźnia, zabraniając dostępu lekarzowi i księdzu (nawet krótki pobyt w wieży dolnej odbijał się fatalnie na zdrowiu skazańca, często kończył się jego śmiercią), skazany stawiał się w wieży dobrowolnie, zabierał ze sobą niezbędne naczynia i ubrania, wszelkie koszty związane z ponoszeniem kary wieży obciążały skazańca

• wieża górna – kara lżejsza od kary wieży dolnej, natomiast jej maksymalny wymiar wynosił 4 lata i 24 tygodnie, skazani nie nosili kajdan, a karę odbywali w pomieszczeniach znajdujących się nad ziemią, zaopatrzonych w okna, drzwi, piece i meble, mogli sprowadzać jedzenie z zewnątrz, trzymać służących, a nawet przyjmować gości, kara wieży górnej nie była hańbiąca

PODSTAWY ORGANIZACJI WIĘZIENNICTWA W POLSCE W KOŃCU XIX W. I NA POCZĄTKU XX W.

• XIX w. – próba zreformowania kary więzienia warownego, ciężkiego i domu poprawy

• 1848 r. – Kodeks Karzący został zastąpiony Kodeksem kar głównych i poprawczych

• II połowa XIX wieku – zaborcy ustanowili surowy reżim prawno – represyjny :

● Prusy – wybudowali najwięcej więzień w ramach upowszechniania systemu celkowego

● Rosja – wybudowano szereg budynków więziennych (najsłynniejsze na ziemiach polskich było warszawskie

Więzienie Mokotowskie)

● Austria – wybudowała najmniej więzień, wykorzystywano przede wszystkim stare budynki więzienne,

zamczyska, zlikwidowane klasztory, ziemne fortyfikacje wojskowe

• W więzieniach do początku XX w. przebywali w znacznej części polscy działacze polityczni, niepodległościowi, społeczni

• Powstałe władze polskie, przejmując administracje więzień na terenach poszczególnych zaborców zachowywały dotychczasowe systemu organizacyjne

• 1918 r. – Stanisław Bukowiecki zorganizował planowe szkolenie personelu więziennego – odtąd zaczęła się mozolna praca nad utworzeniem polskiego systemu penitencjarnego

• Dekret Naczelnika Państwa z 8 lutego 1919 r. ustalił : strukturę organizacyjną wykonania kary, regulował podstawowe zasady polityki wykonywania kary, podstawowe zasady polityki wykonywania kary pozbawienia wolności. Określał przeznaczenie więzień, organizację wewnętrzną oraz zasady orzecznictwa sądowego.

• Od 1918 do 1923 r. nastąpił dziesięciokrotny wzrost pracowników służb więziennych – każdy z nich zobowiązany był do odbycia 6- miesięcznego szkolenia specjalistycznego przed zatrudnieniem na stały etat

ROZWÓJ I DOSKONALENIE KADR DO SŁUŻBY WIĘZIENNEJ

• Warunkiem poprawy stanu polskiej powojennej penicjarystyki było ulepszenie sprawności administracji więziennej i zunifikowanie pozaborowego systemu więziennego

• W 1923 r. Minister Sprawiedliwości powołał Centralną Szkołę dla Urzędników Więziennych w Warszawie

• Zapewniono szkole najwybitniejszych wykładowców

• Kursy trwały najczęściej od 3 do 5 miesięcy

• Program kształcenia: więziennictwo, kryminologia, psychologia kryminalna, prawo karne, prawo skarbowe, procedura karna, prawo administracyjne, towaroznawstwo materiałów opałowych i żywnościowych, ekonomia polityczna, zasady rozliczeń budżetowych, nauka o Polsce

• Od 1932 r. od urzędników więziennych wymagano formalnego wykształcenia co najmniej średniego, średniego od inspektorów, wyższego

• Od lutego 1933 r. utworzono szkołę dla wyższych i niższych funkcjonariuszy służby więziennej ( 2 semestry, przez 6 miesięcy) oraz prowadzono kursy dokształcające przy zakładach karnych (2 semestry, po 4 miesiące)

PODZIAŁ I KLASYFIKACJA WIĘZIEŃ W POLSCE

a) podział więzień od września 1928 r.:

• więzienia wyłącznie karne:

● dla skazanych na kary pozbawienia wolności powyżej 3 lat

● dla skazanych na kary pozbawienia wolności od 1 do 3 lat

• więzienia śledczo – karne:

● przeznaczone do wykonania aresztu śledczego, tymczasowego zatrzymania oraz do odbywania kar od 1 dnia do

3 lat

● do odbywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar pozbawienia wolności do 1 roku

● do wykonywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar do 6 miesięcy

● do wykonywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar do 2 miesięcy

• więzienia śledcze

b) klasyfikacja więzień:

• więzienia I klasy – dla skazanych odbywających karę pozbawienia wolności trwającą ponad 3 lata

• więzienia II klasy – dla skazanych na okres od 1 do 3 lat

• więzienia III klasy – dla skazanych na karę pozbawienia wolności do 1 roku

STAN WIĘZIENNICTWA POLSKIEGO DO WYBUCHU II WOJNY ŚWIATOWEJ

• Po przewrocie majowym w 1925 r. nastąpił znaczny rozwój teorii penitencjarnej ( i coraz bardziej wydzielającej się z niej teorii resocjalizacji)

• Nowy regulamin więzienny z 1931 r.

• Więźniowie skazani na karę aresztu lub twierdzy odbywać ją mieli w oddzielnych celach

• W każdym zakładzie wyodrębniono oddziały dla więźniów skazanych na zwykłe lub ciężkie więzienie i więzienie mające zastąpić dom poprawy

• O osadzeniu skazanego w celi pojedynczej lub zbiorowej decydował naczelnik więzienia

• Osadzano pojedynczo osoby skazane po raz pierwszy, duchownych, więźniów śledczych i niebezpiecznych recydywistów

• Wprowadzono specjalne więzienia izolacyjne dla „przestępców zawodowych” i „przestępców z nawyknienia”

( utworzono dla nich dwustopniowy system progresywny – w pierwszym stopniu skazany poddawany był

odosobnieniu na 3 miesiące, po czym przechodził na drugi stopień, w którym przez okres do 9 miesięcy przebywał

we wspólnej celi.

W przypadku nienagannego zachowania, pilności i postępów w resocjalizacji więźnia przenoszono do zwykłego

więzienia )

• Skazani byli ubezpieczeni od nieszczęśliwych wypadków przy pracy i wynagradzani według podobnych zasad jak na wolności – więźniowie na pierwszym stopniu systemu progresywnego zatrudniani byli nieodpłatnie

• Od 1932 r. były tylko 2 kategorie więzień: zwykłe i specjalne

• Utworzono więzienia dla słabych fizycznie i psychicznie (na 8894 więźniów 1194 było chorych psychicznie, a 3217 chorych fizycznie)

• Nowa ustawa zalecała utworzenie nowych typów zakładów dla nieletnich

• Zaczęto upowszechniać pracę oświatową, poprzez organizowanie szkół powszechnych, rzemieślniczych lub kursów dla analfabetów

• Konieczność prowadzenia „pożytecznych prac celem nauczenia się lub przyzwyczajenia do pracy” – zatrudnieni więźniowie nie dostawali wynagrodzenia

• Efekty resocjalizacyjne poszczególnych więzień w znacznym stopniu zależały od kwalifikacji i zaangażowania wszystkich funkcjonariuszy więziennych

• Krytycznie przedstawiała się sprawa pracy więźniów, wyżywienia i warunków sanitarnych, więzienia były przeludnione, brakowało łóżek, sienników, środków higienicznych.

POJĘCIE PRAWA, MORALNOŚCI I KARY, NAJSTARSZE KODYFIKACJE PRAWA:

1. POJĘCIA:

• Prawo - a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy publicznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu państwowego.

• Moralność - zespół ocen i norm, wzorców postępowania i ideałów osobowych, mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami a grupami społecznymi; całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy społecznej, oceniany według jakiegoś społecznie funkcjonującego systemu ocen i norm moralnych. Jest to po prostu sposób postępowania i poglądy na postępowanie - zbiór zasad (norm), które określają, co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie.

• Kara - prawo: publiczny środek przymusu stosowany w imieniu państwa przez sąd wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, wyrażający społ. potępienie czynu zabronionego i polegający na wyrządzeniu określonej dolegliwości osobistej w takich dobrach, jak: wolność, mienie, cześć, życie

PRAWO DRAKONA

• Bardzo surowe prawo, kara jako odwet (zasada talionu – kara taka sama jak skutek przestępstwa, obowiązywała równych siebie stanowo)

• Niemal za każde przestępstwo przewidywana była kara śmierci – nawet za drobne przestępstwa

• Rozróżnienie między morderstwem (umyślne spowodowanie śmierci) a zabójstwem (nieumyślne spowodowanie śmierci) – istniała możliwość zawieszenia kary osobie, która popełniła zabójstwo

• Skazywało na wygnanie, mutylacje

• Zasada, że trzeba spłacać długi

• Dla każdej klasy społecznej były inne kary

• Brak więzień i możliwości resocjalizacji

• Wprowadzenie instytucji sądu

3. REFORMY SOLONA

• Tworzenie instytucji prawa (sędzia, obrońca)

• Za opłatę można było znieść oskarżenie

• Nakaz wykupienia za fundusze państwowe chłopów sprzedanych za granicę

• Podział społeczeństwa na 4 klasy według posiadanego majątku

• Zniesienie dotychczasowej możliwości skazywania chłopów na niewolnictwo za długi

• Możliwość odwołania się od wyroku do Rady 400

• Brak więzień

4. KODEKS HAMMURABIEGO

• Cel – unifikacja i systematyzacja obowiązującego prawa. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego, procesowego.

• Kazuistyczna forma – metodo formułowania przepisów oparta na wyszczególnieniu przypadków, za co jest kara

• System kar oparty na zasadzie talionu („Jeśli syn uderzy ojca, utną mu rękę”)

• O wielkości kar decydowała przynależność stanowa (3 grupy: możni, lud, niewolnicy)

• Dzieci odpowiadają za błędy rodziców

• Zasada „oko za oko, ząb za ząb”

5. PRAWO XII TABLIC

• Należy zabić kalekie dziecko (jak ciało jest kalekie, to i dusza jest kaleka)

• Nie wolno zawierać małżeństw między patrycjuszami a plebejuszami

• Sędziów, którzy brali łapówki należy ściąć

• Zakaz urządzania spotkań w mieście podczas nocy

• Mowa o spadku, testamencie – można było zostawić majątek, komu się chciało

• Dłużnika można było samemu ukarać

• Rozróżnienie na czyn umyślnie popełniony i nieumyślnie popełniony

WIĘZIENIE:

• Pełniło funkcję represyjnego środka zapobiegawczego

• Było karą samodzielną za niektóre przewinienia

• Pełniło funkcję przetrzymywania złoczyńców przed sprawą i wyrokiem

• Gwałty na kobietach

• Nieraz w więzieniach przebywały całe rodziny

• Aby więźniowie mogli normalnie funkcjonować musieli żebrać

• Obecność pasożytów, wielu chorób (m.in. tyfus)

• Brak opieki medycznej

• W Anglii do XX wieku więźniowie mogli hodować zwierzęta

• Często więźniami były dzieci

• Więzienia pojawiły się, kiedy zanikały kaźnie

• Większość cel znajdowała się pod ziemią - światło słoneczne i świeże powietrze docierało do nich jedynie przez wąskie szczeliny w murze

• Więźniowie zakuwani byli w ciężkie kajdany, które uniemożliwiały najprostsze ruchy

• Nie dzielono więźniów według płci

. POLSKA

• Początek XII wieku: szpital- miejsce niesienia pomocy (schronienie, nocleg, odzież, wyżywienie, opieka nad

zdemoralizowanymi dorosłymi, kobietami w ciąży, prostytutkami, żebrakami) prowadzone przez zakonnice

• Szpitale później zaczęto nazywać „domami gościnnymi”

• Pierwszy szpital przy Kościele Marii Panny we Wrocławiu – bardzo duża śmiertelność (niewykwalifikowana kadra,

brak pieniędzy)

• Pierwszy ośrodek prewencyjny utworzono w 1732 roku w Warszawie – jego celem była pomoc bliźnim, opieka nad

kalekami, ubogimi, niesienie oświaty wśród ubogich; pomagały przy tym mamki, Siostry Szarotki, 12 księży,

urzędnik, lekarz, który doglądał dzieci

• Szpitale mogły przyjmować datki na dzieci

• 1746 r. – August III Sas nadał przywilej wyrabiania metryk dzieciom znalezionym i innym, by były uznane za urodzone legalnie

• 1748 r. – szpital założony w Warszawie zaczął nosić nazwę Szpital Dzieciątka Jezus

• 1757 r. – wybudowano nowy szpital, zwany Generalnym, w nim było specjalne skrzydło tylko dla podrzutków, powołano radę opiekuńczą (ministrowie koronni, Biskup poznański), spisano warunki przyjmowania dzieci i wszystkich osób chorych, ustalono wewnętrzną organizację, gdzie jako priorytet zajmowano się dziećmi nie chorymi, odpowiednia do ilości dzieci liczba opłaconych mamek, starsze dzieci uczą się zawodu u miejscowych rzemieślników, po 16. roku życia idą pracować zawodowo, lub jako służba do bogatych domów, nadawano tym dzieciom nazwiska, wpisywano je w metryki. Szpital ten początkowo zajmował się dziećmi, potem tez dorosłymi.

FUNKCJA I ROLA WIĘZIENIA DO CZASÓW OŚWIECENIA

• Miejsce bardzo złego traktowania więźniów (tortury, surowe warunki)

• Miejsce do przetrzymywania przed sprawą i wyrokiem

• Jako represyjny środek zapobiegawczy

• Niekiedy miało ono charakter kary samodzielnej za niektóre przewinienia

• Do połowy XVI wieku – odwet i odpłata

• Do końca XVI wieku – narzędzie zemsty, miejsce znęcania się nad skazanym

Do końca XVII i początku XIX wieku nie ma systemów penitencjarnych. Rozwój systemów penitencjarnych na świecie nastąpił na początku XIX wieku:

• Ujednolicono procedury sądowe

• Wprowadzono ławy przysięgłych

• Uzasadniano wyroki

• Rozprawy sądowe są publiczne – jawność procesu sądowego i wyroku (chyba, że sąd ma przesłanki ku temu żeby było inaczej)

• Egzekucje przestają być wykonywane publicznie („spektakl” zamiera). Egzekucja staje się czymś intymnym, wykonuje się ją w odosobnionych miejscach; zanikają szubienice i gilotyny z ogólnie dostępnych miejsc

• Zrezygnowanie z kar cielesnych na rzecz odosobnienia – więzienia zaczynają być instytucja, gdzie przebywa się za karę

.JOHN HOWARD

• Zniesienie kary dożywocia – nie powinna być stosowana, gdyż odbiera ona skazanemu nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie

• Odosobnienie więźniów

• Więźniów pracowitych i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem końca kary

• W więzieniach powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna („nauczcie ich pracować, a sprawicie, że staną się uczciwi”)

• Więzienia nie mogą być prywatne

• Walczył o humanitarne wykonywanie kary

• W więzieniach powinno być wprowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne

JEREMY BENTHAM

• Właściwym celem kary i jednocześnie jej usprawiedliwieniem jest prewencja ogólna, polegająca na tym, że przykład kary poniesionej przez przestępcę działa odstraszająco na innych

• Kara więzienia miała polegać na zmianie charakteru i nawyków więźnia (drogą ku temu miało być zbadanie motywów, które pchnęły ukaranego do przestępstwa oraz wymierzenie takiej kary, która mogłaby motywom tym przeciwdziałać)

• Środki do osiągnięcia poprawy moralnej to:

  1. praca, która nie ma być przymusowa, powinna stanowić pocieszenie i przyjemność

  2. odosobnienie – nie powinno trwać za długo

  3. nauka

  4. wyrobienie w więźniach nawyku czystości

  5. zabezpieczenie bytu zwolnionych z więzienia

• Twórca projektu tzw. panoptyku (więzienia, w którym z jednego centralnego punktu można w każdej chwili ogarnąć wzrokiem wszystkie cele, nie będąc samemu widzianym) – świadomość więźniów, że są pod ciągłą obserwacją miała być według Benthama poważnym czynnikiem skłaniającym ich do poprawy

• Więźniowie mieli otrzymywać wynagrodzenie w zamian za pracę (część zarobionych przez nich pieniędzy szła na „fundusz wyjściowy”)

• Picie alkoholu zabronione, natomiast możliwe było odbywanie stosunków płciowych między uwięzionymi kobietami i mężczyznami

• Podział więźniów ze względu na : poziom demoralizacji, motywy przestępstwa, rodzaj przestępstwa

• Po śmierci więźnia, nie mającego rodziny, jego ciało powinno służyć celom naukowym