OKRES PRENATALNY

(od zapłodnienia do narodzin)

POWTÓRKA

• Jądro każdej komórki ciała ma zestaw 46 chromosomów, ułożonych w 23 pary. Jedynymi komórkami, które nie zawierają 46 chromosomów są plemnik i komórka jajowa (nazywane gametami lub komórkami zalążkowymi).

• We wczesnych stadiach rozwoju gamety dzielą się tak jak pozostałe komórki (proces ten zwiemy mitozą), a każdy zestaw 23 chromosomów dzieli się i samoczynnie kopiuje.

• W podziale gamet występuje jeszcze jedna dodatkowa faza: mejoza, w której nowa komórka otrzymuje tylko po jednym chromosomie z każdej pary.

• Gdy dziecko zostaje poczęte 23 chromosomy komórki jajowej łączą się z 23 chromosomami plemnika, tworząc w ten sposób 23 pary, które będą obecne w każdej komórce rozwijającego się dziecka.

• Segmenty chromosomów to geny. Geny mają stałą lokalizację (locus).

• Gen dominujący – ujawnia się tylko przez niego określona cecha.

• Gen recesywny – jego działanie jest niedostrzegalne, ale może on zostać dalej przekazany, w drodze podziału mejotycznego.

Okres prenatalny dzieli się na 3 fazy:

• Faza jaja płodowego /zygoty/ - 2 tygodnie;

• Faza zarodkowa (embrionalna) – 2 miesiące;

• Faza płodowa – od 3 miesiąca.

Faza jaja płodowego /zygoty/ (pierwsze 2 tygodnie)

Po zapłodnieniu zygota przemieszcza się wzdłuż jajowodu do macicy, gdzie następuje jej implantacja. Zarodek łączy się z naczyniami krwionośnymi matki i w ten sposób zaczyna się odżywiać.

Komórka zaczyna się dzielić i staje się zlepkiem coraz bardziej różniących się od siebie komórek. W efekcie podziałów tworzy się pusta kula składająca się z 2 warstw komórek (blastula). Z powłoki zewnętrznej powstaną struktury wspomagające rozwijające się dziecko: owodnia, kosmówka (łożysko i pępowina). Z masy wewnętrznej sam embrion.

Kosmówka to błona zewnętrzna, której powierzchnia początkowo całkowicie, a potem tylko częściowo pokryta jest tzw. kosmkami. W miarę rozwoju ciąży w kosmkach wykształca się układ krwionośny, dzięki któremu dokonuje się wymiana substancji odżywczych i gazowych między matką a płodem, a także wydalanie produktów przemiany płodu. Później z kosmówki powstaje łożysko.

Owodnia, czyli wewnętrzna błona jaja płodowego, jest dość luźnie połączona z kosmówką i pozbawiona naczyń. Dzięki wydzielniczym właściwościom komórek wewnętrznej warstwy owodni gromadzi się w owodni płyn owodniowy, zwany wodami płodowymi. Płyn ten spełnia funkcje ochronne i odżywcze w stosunku do płodu.

Jest jeszcze omocznia, narząd szczątkowy, który zanika we wczesnym okresie ciąży, a jej pozostałość wchodzi w skład sznura pępowinowego płodu.

W 3 tygodniu z wewnętrznej warstwy wyodrębniają się 3 listki zarodkowe: najpierw: endoderma (entoderma)– gruczoły, usta, odbyt, jelita i inne organy wewnętrzne; potem: ektoderma – zewnętrzne zmysły, skóra, gruczoły potowe, łojowe, układ nerwowy (cewka nerwowa); i trzeci listek: mezoderma – mięśnie, kości, serce, narządy płciowe.

Faza zarodkowa (embrionalna) (trwa aż do zawiązania się wszystkich głównych narządów)

• To okres najbardziej intensywnego rozwoju.

• Z zapłodnionej komórki jajowej powstaje istota przypominająca wyglądem miniaturowego człowieka ze wszystkimi zaczynającymi funkcjonować narządami wewnętrznymi.

• Rozwój przebiega pod wpływem genetycznie zakodowanego porządku i wzorca.

KALENDARIUM

• 19 dzień tworzą się oczy (28 dnia można rozpoznać soczewkę);

• 20 dzień kształtują się zawiązki mózgu i układu nerwowego;

• 21 dzień pracuje serce, a 4 dni później rytmicznie bije;

• 3 tydzień powstają zaczątki 33 kręgów;

• 4 tydzień powstaje twarz; jama ustna, zawiązki kończyn, uszu, nosa, mięśni;

• 5 tydzień są zawiązki dłoni, stóp, gruczołów rodnych oraz narządów płciowych; powstaje przegroda moczowo-odbytowa, przegrody w sercu, błony oddzielające serce, płuca, trzewia, tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa; głowa powiększa się; „twarz” nabiera wyraźniejszych kształtów. Dziecko osiąga ponad 1 cm długości;

• 6 tydzień kostnienie czaszki; zawiązki palców dłoni i stóp oraz zębów, w zawiązku oka powstaje barwnik, podniebienie i przewód nosowo-łzowy, wątroba wytwarza komórki krwionośne, powstają jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, rozgałęzienia oskrzeli oraz mięśnie przepony, grzbietu, brzucha i kończyn; ustala się gonadalność płciowa;

• 7 tydzień tworzą się wargi, zawiązek języka, zaczyna zarastać podniebienie; otwierają się przewody nosowe, powstają kanały półkoliste ucha; oddzielają się od siebie drogi moczowe i płciowe oraz przewód pokarmowy; pranercza oczyszczają krew z produktów przemiany materii; żebra i kręgi kostnieją; cewka nerwowa zamknęła się; rozwijają się rączki i nóżki;

• 8 tydzień gałki oczne się poruszają, nabierają pigmentu, kształtują się powieki i przegrody zewnętrzne nosa (dwie dziurki); na dłoniach pojawiają się linie papilarne, następuje rozwój gruczołów dokrewnych (grasicy, tarczycy, nadnerczy) oraz kubków smakowych; powstają błony mięśni gładkich oraz liczne punkty kostnienia, serce wykazuje typowe fazy.U dziewczynek rozpoczyna się formowanie łechtaczki, u chłopców moszny.

FAZA PŁODOWA

(zaczyna się w 3 miesiącu)

3 miesiąc zaczynają pracę gruczoły płciowe; grubieje skóra, mięśnie; pojawia się meszek płodowy; powieki pokrywają oczy; powstają struny głosowe i paznokcie. 10 tyg. dziecko potrafi już krzywić się a nawet uśmiechać. Zakończyła się organogeneza.

4 miesiąc dojrzewa mózg; kończy się rozwój strun głosowych; nerki produkują mocz; oczy stają się wrażliwe na światło; na palcach powstają poduszeczki dotykowe oraz linie papilarne . Właśnie w tym okresie matka może zacząć odczuwać ruchy dziecka jako bardzo delikatne muśnięcia.
5 miesiąc rosną włosy, brwi, rzęsy; aktywność dziecka staje się regularna, są już fazy czuwania i snu; dziecko wydyma wargi ćwicząc ruchy ssące; mama może powiedzieć, kiedy dziecko śpi, ma czkawkę, kopie, obraca się, przeciąga, szuka wygodnej pozycji.

6 miesiąc proporcje dziecka są zbliżone do noworodkowych; maź płodowa pokrywa obficie skórę, brak jest nadal tkanki tłuszczowej; szkielet intensywnie kostnieje ; magazynowane są substancje potrzebne po urodzeniu: wapń, żelazo, białka i ciała odpornościowe, rosną włosy i paznokcie.

7 miesiąc szybki rozwój tkanki tłuszczowej, dalsze gromadzenie potrzebnych po urodzeniu substancji; dziecko pije dziennie około 1 litra płynu owodniowego, powiększa się powierzchnia kory mózgowej, jest już odruch ssania. Cechą tego okresu jest wzrastająca możliwość przeżycia dziecka poza organizmem matki. Ważne są płuca: ukształtowały się w 19 tygodniu ciąży; ale dopiero w 26 wytwarzają surfaktant – substancję wyścielającą pęcherzyki i zapobiegającą ich sklejaniu się, w pełni dojrzałe są w 32 tygodniu.

8 miesiąc matka przekazuje dziecku przeciwciała; dziecko przybiera coraz częściej pozycję główką w dół; skóra wygładza się i różowieje, dojrzewają narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy, pojawiają się różnice lateralne, półkula lewa odpowiadająca za prawą stronę ciała i mowę zwykle jest lepiej ukrwiona.

9 miesiąc na 2 tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć; w jelicie grubym gromadzi się smółka złożona z żółci, martwych komórek przewodu pokarmowego oraz połkniętych włosków traconego meszku płodowego.