Spostrzeganie osób

Najważniejszym rodzajem
obiektów społecznych są ludzie

• Wewnątrz każdej grupy kręgowców (ryby, ptaki, naczelne) występuje niemal doskonała korelacja między wielkością typowej dla gatunku grupy społecznej, a wielkością mózgu

• Noworodki zwracają wielką uwagę na twarze ludzkie (a 4-mies. niemowlęta odróżniają ładne od brzydkich)

• Ludzkie twarze są najlepiej pamiętanymi obiektami

• Spostrzeganie ludzi różni się od spostrzegania innych obiektów, ponieważ dysponujemy potoczną teorią umysłu i zakładamy, że inni mają umysł i działają celowo

Źródła informacji o ludziach

• Najważniejszym jest zachowanie

• Celowe (wnioski o celach i cechach)

• Ekspresyjne (niewerbalne – mimika, pantomimika) (wnioski o emocjach i postawach)

• Wygląd fizyczny

• Przynależność do grup społecznych

• Atrakcyjność i inne cechy specyficzne (np. otyłość, dziecinność)

• Kontekst

• Osoby towarzyszące

• Posiadane przedmioty

Szczęście, smutek, strach, gniew wstręt i zaskoczenie to emocje podstawowe

Emocje podstawowe

• Są (prawie) uniwersalne kulturowo

• Nie wymagają uczenia się (ani ekspresja, ani rozpoznawanie)

• Mają specyficzne substraty mózgowe (kora)

• Wiążą się ze specyficznymi wzorcami zachowania

Pewne fakty dotyczące uniwersalności:

• Najbardziej uniwersalne jest szczęście

• Większość emocji uniwersalnych ma charakter negatywny. Dlaczego?

• Szczególnie łatwy do rozpoznania jest gniew (efekt twarzy w tłumie)

Atrybucje = potoczne wnioski o przyczynach obserwowanego zachowania

• Klasyczne koncepcje atrybucji zakładały racjonalność człowieka, tj. że jest “naukowcem z ulicy” poprawnie wykorzystującym wszystkie dostępne rodzaje informacji,

• W szczególności, aby rozróżnić wewnętrzne (cechy, intencje) od zewnętrznych (sytuacyjnych) przyczyn zachowania

Sześcian atrybucyjny Kelleya czyli model współzmienności

Potoczne wyjaśnianie powtarzających się zachowań polega na sprawdzaniu, które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem

• Próbując wyjaśnić jakieś zachowanie, np. głośny śmiech Janka podczas oglądania występu pewnego komika, obserwator bierze pod uwagę trzy rodzaje informacji:

• o spójności zachowania – czy Janek zawsze śmieje się podczas występów tego komika

• o wybiórczości zachowania – czy Janek reaguje tak na wszystkich komików, czy tylko na tego jednego

• o powszechności zachowania – czy innych ludzi komik ten też śmieszy czy nie

• Spójność zachowania oznacza, że ta sama osoba zachowuje się podobnie przy wszystkich okazjach i “razach”

• Wybiórczość – że zachowuje się w taki sposób tylko w odniesieniu do danego bodźca, ale nie innych bodźców podobnego rodzaju

• Powszechność – że inni ludzie zachowują się podobnie w stosunku do tego samego bodźca

• Jeżeli zachowanie jest wysoce spójne (Janek zawsze śmieje się z tego komika), wysoce wybiórcze (bardziej z tego komika niż z innych) i powszechne (wszyscy się z niego śmieją), to przyczyna zachowania upatrywana jest w bodźcu, na które zachowanie jest kierowane (komiku).

• Jeżeli natomiast zachowanie jest wysoce spójne, niewybiórcze (Janek śmieje się ze wszystkich komików) i niepowszechne (inni nie śmieją się z tego komika), to jego przyczyna upatrywana jest w działającej osobie (Janek jest śmieszkiem).

• Ogólna zasada: przyczyna jest więc każdorazowo upatrywana w czynniku współzmieniającym się z zachowaniem, który pojawia się wtedy, gdy występuje dane zachowanie i który jest nieobecny pod nieobecność owego zachowania.

• Jednak badania pokazują, że w rzeczywistości ludzie niejednakowo traktują te trzy rodzaje informacji.

Rzeczywiste atrybucje
odbiegają od modeli normatywnych

Rzeczywiste atrybucje:

• Silnie opierają się na informacji o spójności zachowania (ułatwiającej wnioskowanie o cechach aktora jako przyczynach),

• słabiej na informacji o wybiórczości

• najsłabiej na informacji o jego powszechności (niedocenianie prawdopodobieństw bezwarunkowych czyli charakterystyk populacji, tego co typowe dla wszystkich)

• Deformacje procesu atrybucji = odstępstwa od racjonalnych (optymalnych, pożądanych) wzorców wnioskowania, a więc tendencyjne wnioski o przyczynach zachowania

1. Fundamentalny błąd atrybucji = błąd korespondencji

• Podstawowy błąd atrybucji skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym (cechy, postawy, pragnienia) przy niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników tych zachowań (nacisków sytuacji, ról społecznych)

• Czyli utożsamienie sensu zachowania z cechą osobowości

• Błąd korespondencji = przecenianie korespondencji między zachowaniem a osobowością

Jak wiele innych rzetelnych prawidłowości psychologicznych, podstawowy błąd atrybucji jest skutkiem równoczesnego działania wielu procesów. Trzy najważniejsze z nich to

• 1. Silna wyrazistość zachowania i aktora; słaba wyrazistość (“niewidoczność”) kontekstu i czynników sytuacyjnych (ludzie upatrują przyczyn zachowania w tym, co przyciąga ich uwagę)

• 2. Nad-kategoryzacja zachowania w terminach cech w kulturach indywidualistycznych ludzie są przekonani, że zachowania jednostki są wynikiem jej cech i asymilują dane do tego przekonania (i cech)

• 3. Dwufazowość interpretacji zachowania

• Faza 1. początkowe rozpoznanie treści zachowania wymaga rozpoznania jego celu (znaczenie teleologiczne), co jest niemal równoznaczne z przypisaniem cechy (zachowanie: agresywne, życzliwe)

• Faza 2. to uwzględnienie poprawki na sytuację tj. naciski sprzyjające zachowaniu lub je utrudniające

• faza 1 ma charakter automatyczny i nie wymaga zasobów umysłowych;

• faza 2 ma charakter kontrolowany i świadomy, wymaga zasobów i łatwo ulega uszkodzeniu wskutek pochłonięcia zasobów przez równolegle wykonywane zadania

2. Różnica aktor-obserwator = zachowanie własne (aktor) przypisywane jest czynnikom zewnętrznym; zachowanie cudze (obserwator) czynnikom wewnętrznym (dyspozycjom)

Wyjaśnienia różnicy aktor-obserwator

• Odmienność ukierunkowania uwagi (aby osiągnąć swoje cele, aktor skupia się na otoczeniu, zaś obserwator na aktorze);

• Odmienność wiedzy (aktor więcej wie o międzysytuacyjnej zmienności własnego zachowania);

• Odmienność języka opisu obserwowanych zachowań (aktor opisuje siebie za pomocą konkretnych czasowników ja krzyczałem, obserwator za pomocą abstrakcyjnych czasowników bliskich przymiotnikom oznaczającym cechy on był agresywny).

3. Atrybucje egotystyczne – wyjaśnianie własnego zachowania w sposób pozytywnie świadczący os sobie (i bliskich)

Dwie odmiany atrybucji egotystycznych:

• Przypisywanie sukcesów sobie: tendencja silna i konsekwentna

• Przypisywanie porażek czynnikom zewnętrznym: tendencja słabsza i mniej konsekwentna

Wyjaśnienia egotyzmu atrybucyjnego:

• Motywacyjne – przejaw motywu autowaloryzacji, czyli tendencji do obrony, utrzymania lub podwyższenia poczucia własnej wartości

• Poznawcze – przypisujemy uzyskane wyniki ich oczekiwanym przyczynom:

• Oczekujemy wyniku pozytywnego (np. że zdamy egzamin i robimy różne rzeczy, aby do tego doszło) i wobec tego przypisujemy go czynnikom wewnętrznym

• Nie oczekujemy porażki i przypisujemy ją czynnikom zewnętrznym

4. Atrybucje egocentryczne – przeceniamy własny wkład we wspólne (grupowe) wyniki

• Łączny wkład żon i mężów w prace domowe wynosi 120%

• Łączny wkład studentów MBA w grupowy wynik wynosi: 139%

Wyjaśnienia egocentryzmu atrybucyjnego:

• Motywacyjne – ogólne przecenianie siebie (przejaw autowaloryzacji czyli obrony, utrzymywania i podwyższania poczucia własnej wartości) oraz ksobność (skłonność do przeceniania własnej ważności i spostrzegania cudzych działań jako skierowanych osobiście na nas)

• Poznawcze – lepsza pamięć i dostępność umysłowa własnych zachowań niż partnerów (tych ostatnich często nie widzieliśmy)

5. Efekt fałszywej powszechności – przeceniamy stopień rozpowszechnienia własnych opinii i działań (I am normal)

Wyjaśnienia efektu fałszywej powszechności:

• Stosowanie własnego ja jako symulatora ludzkiej psychiki (heurystyka zakotwiczenia-dostosowania, ja = zakotwiczenie)

• Wybiórczo nasilona dostępność informacji o poglądach podobnych wskutek częstych kontaktów z osobami podobnymi (getto informacyjne)

• Przekonanie o dużym rozpowszechnieniu własnych opinii jest subiektywnym świadectwem ich słuszności (przecenianie pojawia się głównie u osób wyznających poglądy mniejszościowe, które bardziej muszą bronić trafności własnych poglądów)

Wielość znaczeń zachowania

• Większość aktów zachowania może być interpretowana na różne sposoby (jako przejaw różnych cech)

• Interpretacja zależy głównie od:

• Podobieństwa zachowania do zachowań prototypowych dla jakichś cech

• Stopnia aktywizacji różnych cech w umyśle spostrzegajacego

Jednak istnieją też uprzywilejowane rodzaje treści dostrzeganych w obserwowanym zachowaniu

• Dwa rodzaje interpretacji zachowania są szczególnie częste i silne

• Znaczenie wspólnotowe czy dane zachowania jest dobre czy złe dla innych ludzi (łącznie z obserwatorem), czy cel zachowania jest moralny czy nie

• Znaczenie sprawcze jak sprawna jest realizacja celów, czy sprawca jest kompetentny

Powszechność tych dwóch klas znaczenia

• Dwa klasyczne rodzaje zachowań lidera:

• Zorientowane na zadanie

• Zorientowane na relacje

• Dwa rodzaje cech dostrzeganych u liderów politycznych:

• Kompetencje

• Moralność (Moral integrity)

• Dwa wymiary podobieństw między cechami przypisywanymi osobom:

• Dobry – zły intelektualnie

• Dobry – zły społecznie

• Dwa rodzaje treści zawartych w stereotypach:

• Kompetencje (i status)

• Ciepło (brak rywalizacji)

Niezależność sprawczego (sprawnościowego) i wspólnotowego (moralnego) znaczenia aktu zachowania

Reakcje na cudze zachowania są zdominowane przez znaczenie wspólnotowe, reakcja na zachowanie własne – przez znaczenie sprawcze

• Zachowanie innych:

• Zwykle patrzymy na nie z perspektywy biorcy, który w jego wyniku

• traci

• Lub zyskuje

• W efekcie ważne jest dla nas wspólnotowe (moralne) znaczenie zachowania

• Zachowanie własne:

• Zwykle dążymy do realizacji pewnych celów

• Co wymaga śledzenia własnej skuteczności, gdyż inaczej cel nie będzie zrealizowany

• W efekcie ważne jest dla nas sprawcze znaczenie własnego zachowania

Rozumienie cudzego zachowania jest zdominowane przez znaczenia wspólnotowe; własnego – przez znaczenia sprawcze

• Badani przypominali sobie działania, które wpłynęły na ich oceny

• Innej osoby lub

• Samych siebie

• Oceniali siebie lub tę osobę i podawali uzasadnienie ocen

• Uzasadnienia były sędziowane z uwagi na stopień odwoływania się do moralności lub sprawności

Oceny innych ludzi są zdominowane przez treści wspólnotowe

• Badani czytali opisy zachowań fikcyjnych osób i oceniali te osoby

• Opisy zmieniały się według schematu 2 x 2

• Aspekt moralny (negatywny vs pozytywny)

• Aspekt sprawności (negatywny vs. pozytywny)

Samoocena jest zdominowana przez treści sprawcze

• Badani oceniali szereg swoich cech sprawczych i wspólnotowych

• Wypełniali skale samooceny

• Przypisywana sobie sprawczość i wspólnotowość używana była jako predyktor samooceny