EGZYSTENCJALIZM A EDUKACJA

*Czym jest egzystencjalizm i jakie zadaje pytania wazne dla wychowania/edukacji

Egzystencjalizm jest raczej postawa myslowa niz spójnym systemem filozoficznym. Poglady jego autorów sa zróznicowane. Mianem egzystencjalizmu mozemy okreslic „…rodzaj spekulacji filozoficznej, która opiera sie na przeciwstawieniu jednostki, niepowtarzalnej i wolnej, tlumowi czy spoleczenstwu masowemu. Egzystencjalizm zaklada równiez, ze wszyscy ludzie ponosza calkowita odpowiedzialnosc za sens swojej egzystencji i samookreslenia.” Przedstawicielem tej filozofii byl m.in. Søren Kierkegaard, który uwazal, iz czlowiek staje przed wyborem- nawizac relacje z Bogiem czy tez odrzucic ta mozliwosc. Kierkegaard wyznawal poglad, ze przyjecie wiary chrzescijanskiej przez czlowieka jest jego wolnym wyborem. Czlowiek moralny jego rozumieniu to osoba dokonujaca wyborów zgodnych z wiara. Ludzie posiadaja wolnosc wyboru i dzialania, przez co sami tworza wartosci, ale musza pamietac, ze za swe wybory i podjete decyzje ponosza pelna odpowiedzialnosc.

Innym przedstawicielem egzystencjalizmu byl ateista, Jean Paul Sarte. Sadzil, ze kazdy czlowiek osobiscie tworzy wlasne znaczenie, posiada wolny wybór oraz, iz nie istnieja uniwersalne zasady i prawdy. Jednak podobnie jak Kierkegaard uwazal, ze czlowiek ponosi odpowiedzialnosc za swe postepowanie.

Kolejny egzystencjalista Edmund Husserl opracowal tzw. metode fenomenologiczna. Twierdzil on, iz „…filozofia powinna sie zajmowac analizowaniem zjawisk- fenomenów- czyli istoty rzeczy, bedacych bezposrednim doswiadczaniem tego, co dane.” Fenomenologia nawoluje do odrzucenia domyslów po to, aby przyjrzec sie swiatu takiemu jaki jest. Wyzbycia sie przesadów i poddaniu analizie tego co ukazuje sie w swiadomosci. Egzystencjalisci skupiali sie na przyjmowaniu punktu widzenia pojedynczej osoby. Na odkrywaniu jej indywidualnosci. Akcentowali niepowtarzalnosc i wolnosc czlowieka, a takze to, ze ma on prawo wyboru. Sam decyduje o tym czy bedzie postepowal racjonalnie i samodzielnie okresla cel wlasnego zycia. Wartosciuje poprzez dokonywanie wyborów, przez co ustala wlasne kryteria oceny wartosci, bowiem nie istnieja kryteria uniwersalne.

*Relacja wychowawcza oparta na egzystencjalizmie

Cel zycia wychowanka nie jest okreslony odgórnie, np. przez szkole czy system oswiaty, to on sam go precyzuje. Nikt takze nie narzuca mu drogi, nie mówi do czego ma dazyc i jak postepowac. Nic nie jest z góry ustalone i zamierzone. Czlowiek samodzielnie tworzy wlasna tozsamosc, esencje. Podobnie cele edukacji wedlug filozofii egzystencjalizmu nie sa sprecyzowane. Ustala je indywidualnie wychowanek. To on buduje swoja osobowosc i kieruje wlasna edukacja.

Uczen w czasie lekcji jest aktywny, respektuje indywidualnosc swego nauczyciela. Co wiecej nie widzi w nim tylko pedagoga, jak to mialo miejsce w tradycyjnych filozofiach, ale i czlowieka. Swobodna atmosfera lekcji i pewnego rodzaju partnerska relacja miedzy uczniem a nauczycielem sprzyja wolnemu wyrazaniu mysli i odczuc przez ucznia. Dzieki temu pedagog moze poznac jego poglady i dostrzec inna perspektywe i punkt widzenia swiata, o której istnieniu nie mial pojecia.

Relacja ucznia i nauczyciela jest elastyczna i swobodna, w ramach rozsadku oczywiscie. Ponadto egzystencjalisci postuluja o zniwelowanie wszelkich zakazów i ograniczen do minimum. Bowiem to one decyduja o pozycji spolecznej wychowanka. Stosowanie srodków dyscyplinarnych jest dopuszczalne tylko w wyjatkowych sytuacjach, aby uchronic ucznia przed zagrozeniami.

*Metody wychowania i program nauczania w duchu egzystencjalizmu

Pedagog egzystencjalistyczny posiada wolny wybór w zakresie metod nauczania, ale najbardziej optymalna jest dialog sokratejski. Nauczyciel zadaje pytania, majace dla ucznia znaczenie, za pomoca których uswiadamia on sobie swoja egzystencje. Z tym wyjatkiem, ze pedagog egzystencjalistyczny nie zna odpowiedzi na wlasne pytania. Kazdy uczen jest niepowtarzalny, a interpretacji danego zagadnienia moze byc tyle ile uczniów w klasie. Przedstawiona metoda pobudza uczniów do odkrywania osobistych prawd. Stwarza sytuacje, w których wychowanek moze dac upust swoim uczuciom i wyrazic wlasne mysli, zdanie.

Proponuja edukacje nieformalna i tzw. „lekcje otwarte”. Co prawda program nauczania dalej jest uporzadkowany przedmiotowo, ale uczen sam wybiera jakie dziedziny wiedzy najbardziej go interesuja i czego bedzie sie uczyc. Lekcje otwarte sa prowadzone w przyjaznej, swobodnej atmosferze, a ich tok dostosowany jest do potrzeb wychowanków. Takie srodowisko uczenia sie i wychowania eliminuje wszelkie zakazy i nakazy, a takze nie przymusza mlodych ludzi do nauki. Wskutek czego nie tlumi sie potencjalu uczniów zdolnych, którzy posiadaja zapal do nauki, lecz sprzeciwiaja sie nauce w tradycyjnym, zestandaryzowanym systemie szkolnym, w którym oczekuje sie od nich odpowiedzi zgodnych ze zdaniem nauczyciela lub z trescia „klucza” zawartego na ostatniej stronie podrecznika. Wychowankowie powinni posiadac wolny wybór i swobode co pozytywnie wplywa na ksztaltowanie sie ich osobowosci oraz rozwoju intelektualnego i emocjonalnego.Lekcja w systemie edukacji otwartej nie przebiega w sposób sztywny, szablonowy. Jest dynamiczna. Jej kierunek wyznacza sam uczen, a nauczyciel dostosowuje tok lekcji do potrzeb i problemów wychowanków.

Nauka w murach szkoly niesie pewne ograniczenia. Egzystencjalisci proponuja bardziej nieformalne metody wychowania opatrzone mianem „sieci ksztalcacych” lub„ edukacyjnych”, które nie zmuszaja wychowanków do uczestnictwa w procesie edukacji, sa dobrowolne. To uslugi informacyjne, dzieki którym uczen ma dostep do róznych obiektów, narzedzi czy zasobów informacyjno- edukacyjnych. Wymiana doswiadczen, kontakt z innymi osobami, pomocnymi mlodemu czlowiekowi w przyswajaniu okreslonych umiejetnosci. Informacja o partnerach edukacyjnych czyli osobach, które podobnie definiuja cele edukacji oraz tzw. „goraca linia pedagogiczna”. Dzieki niej wychowanek moze skontaktowac sie ze specjalista z prosba o pomoc. Sieci ksztalcace nie sa zalezne od zadnej instytucji.

To uczen decyduje o tym jakie znaczenie ma dla niego wiedza z danego przedmiotu, interpretuje ja na uzytek wlasny. Nauki scisle nie powinny spelniac roli nadrzednej nad humanistycznymi Ponadto w programie wystepuja przedmioty artystyczne, rozwijajace twórczosc ucznia, np. muzyka, taniec, malarstwo, zajecia teatralne itd. Sa sposobem na to, aby uczen wyrazil wlasne uczucia. Rozwijaja u wychowanka poczucie estetyki i piekna, a takze pobudzaja go do wlasnej twórczej aktywnosci. Przedmioty humanistyczne, literatura czy historia, ukazuja wage dokonywania wyborów na przykladzie zycia i problemów bohaterów utworów literackich itp. Zapoznaja takze mlodych ludzi z zyciem wiedzionym przez ludzi poprzednich pokolen i z historia rozwoju cywilizacji.