„Grupy społeczne, a osobowość społeczna.”

Teoria funkcjonalno - strukturalna jest dominującą i najstarszą teorią wyjaśniającą skłonności ludzi do życia w grupach (zbiorowościach). Wg Don Martindale’a sięga ona czasów organistycznych koncepcji i założeń E. Durkheima, A. Comte’a czy H. Spencera. Oni to porównywali problematykę grup społecznych odwołując się do analogi z organizmami biologicznymi. Wprowadzenie pojęcia „systemu” wewnętrznego i zewnętrznego przez V. Pareto, wywarło duży wpływ na rozwój tej teorii. Przeciwieństwem tej koncepcji grupy społecznej jest teoria interakcjonizmu symbolicznego sięga on do swych amerykańskich prekursorów tj. G. Mead, W. James, J. Dewey teoria ta była rozważana w koncepcji jaźni i interakcji, która to wg. E.
Hałas jest społecznym działaniem, pomiędzy dwoma osobami za pośrednictwem komunikacji, modyfikując swoje zachowania. Oprócz tych dwóch wyjściowych teorii powstało mnóstwo pokrewnych, które są rozszeżeniem lub modyfikacjią teorii podstawowych.

Termin „zbiór”, „grupa” (P. Rybicki) to pewna statystycznie wyodrębniona liczba ludzi. Są jednak grupy, które wyróżnia pewna cecha jak np. płeć, zawód itp.

Grupy społeczne (wg socjologów) wyróżniają pięć klas społecznych, obejmując tym pojęciem wszelkie zbiory ludzi pozostających ze sobą w stosunkach społecznych.

Socjologowie amerykańscy wyodrębniają więc grupy pierwotne, społeczności lokalne, zrzeszenia, stowarzyszenia, społeczeństwa, grupy efemeryczne tj. grupy krótkotrwałe, obejmujące tłumy, zbiorowiska itp. Grupy pierwotne cechuje wysoki poziom identyfikacji członków z grupą. Ważną cechą grup pierwotnych jest homogeniczność członków w tych grupach, osiągana w różnych sferach wartości i wzorów życia. Grupy pierwotne to te grupy, które obejmują i kształtują całość osobowości swoich członków.

Socjolog niemiecki Ferdynand Tnnies ogłosił w 1887 rozprawę, w której przedstawił typologię grup rozróżniając dwa modele:

1. wspólnoty

2. społeczeństwa

W swej rozprawie Tunieś wychodzi z założenia. Że w źródłach powstawania grup społecznych tkwi wola jednostek. Grupy społeczne istnieją, gdyż ludzie chcą łączyć się z innymi, i przez to wchodzić w powiązanie i zależność z innymi. Przy czym stosunki interpersonalne w grupie określa wzór: gdzie „n” oznacza liczbę członków w grupie.

Pierwszy rodzaj grup typu wspólnota - stanowią grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństwa (tj. rodzina, klany itp.) i grupy oparte na stosunkach przyjaźni (tj. rówieśnicy, koledzy, przyjaciele itp.) oraz grupy terenowe (wieś, gmina), w których ziemia i wspólne mieszkanie na niej zrodziły wspólnotę gospodarowania.

Do grup typu wola i rodzaj stosunków umownych zaliczamy te grupy społeczne, które opierają się na odpowiednich porozumieniach między jednostkami dla osiągnięcia lub realizowania określonych celów. Za przykład można podać różnego rodzaju zrzeszenia, związki a nawet społeczeństwa - państwa. Jak wiadomo wiele grup stanowi mieszaninę stosunków naturalnych i stosunków umownych.

Inny socjolog Ch. H. Cooley zaproponował podział grup społecznych. Na dwa rodzaje tj. na grupy pierwotne (pierwsze), i na grupy wtórne. Do grup pierwotnych autor zaliczył grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa między sobą (rodziny), na stosunkach przyjaźni ( koledzy), oraz na stosunkach terenowych. Grupy pierwotne różnią się od grup wtórnych: przede wszystkim systemem współdziałania społecznego opartego w pierwotnych grupach, na bezpośrednich stycznościach. Są to grupy małe. Więź społeczna w grupach pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych osobowych. Grupy te cechuje wysoki poziom identyfikacji członków z grupą. Wg socjologów w grupach tych wytwarzają się ujednolicone cechy osobowości człowieka szczególnie w okresie wczesnego dzieciństwa „Są one źródłem elementarnych związków społecznych i ideałów moralnych...”.

Grupy małe i grupy duże Drugim i często stosowanym sposobem systematyzacji grup społecznych jest podział na grupy małe i duże. Za małe grupy - uważa się także grupy społeczne, w których wszyscy członkowie grupy są w stanie wchodzić w bezpośrednie stosunki społeczne.

Grupy małe mogą być zarówno pierwotne, umowne jak i pochodne. Mogą być one też nieformalne jak i wysoko sformalizowane. Istnieją też małe grupy celowe (związki, partie polityczne) jaki i sformalizowane, w których stosunki pomiędzy członkami są rygorystycznie określone służbowymi przepisami. Wg P. Rybickiego - grupy małe można inaczej określić jako; „należenie małej grupy czy społeczności do „wielkiego” społeczeństwa. Małe grupy istniały więc we wszystkich większych strukturach społecznych. Natomiast wielkie struktury społeczne (państwo, plemię itp.) istnieją za pośrednictwem małych grup.

Grupy duże (czyli wielkie struktury społeczne) obejmują tak wielkie liczby członków, iż nie są oni w stanie wchodzić w styczności, stosunki osobiste lecz porozumiewają się ze sobą za pomocą środków masowego przekazu. Przywódcy takich grup nie mają możliwości kontaktu bezpośredniego ze wszystkimi członkami grup. Wskutek tego wytwarza się system barier między nimi. Wielkie struktury społeczne oparte są na hierarchicznej strukturze organizacyjnej. W przeciwieństwie do małych grup społecznych, grupy duże cechuje „samotność”. Grupy duże w swoim istnieniu pomimo tego iż są same niezależne w funkcjonowaniu są jednak zależne od małych grup. Grupy małe pełnią rolę instytucji grupowych wielkich struktur społecznych W grupach społecznych zachodzi również podział na grupy formalne i nieformalne.

Grupy formalne są powoływane przez szersze grupy społeczne, grupy nieformalne powstają samorzutnie. Przynależność do grup nieformalnych jest decyzją dobrowolną danej jednostki Grupy te opierają się na przyjacielskich lub koleżeńskich stosunkach. Grupy nieformalne istnieją w obrębie grup formalnych. Członkowie grup formalnych łączą się w grupy nieformalne w różnych okolicznościach np.: z powodu wykonywania tej samej pracy, pochodzenia z tych samych okolic itp. Grupy nieformalne wynikają ze współżycia i współpracy członków grup formalnych, ale jako osób a nie jako członków wykonujących określone role w grupie formalnej. Obydwa te rodzaje tych struktur koegzystują ze sobą. Wiele rzeczywistych grup ze względu na swój charakter jest przesiąkniętych elementami jednej i drugiej grupy zarówno formalnej jak i nieformalnej np.: rodzina.

W zbiorowościach wyszczególnione są wspólne wartości i cele które członkowie grupy pragną osiągnąć. Również „więź grupowa” oznacza fakt zjednoczenia bądź uzależnienia się od siebie członków danej zbiorowości. Grupy te aby mogły istnieć i funkcjonować muszą być wewnętrznie zorganizowane, obejmuje ona ustalenie pozycji społecznych i podział ról społecznych pomiędzy członków grup społecznych. Opis grupy umożliwia zanalizowanie komunikacji i łączności w grupie, a więc odpowiedzi na pytanie w jaki sposób połączone są ze sobą pozycje i role społeczne w grupie. Tak więc grupy społeczne tworzą pewien system powiązań interpersonalnych wewnątrz i zewnątrz grupowych.

Osobowość społeczna - jest to zintegrowana całość elementów biogennych, psychogennych i socjogennych. Elementy biogenne są to właściwości anatomiczne i fizjologiczne organizmu, stanowiące jedną z zasadniczych norm zachowania się. Elementy psychogenne, to pamięć, charakter, uczucia, wyobraźnia i inteligencja. Do elementów psychogennych zalicza się także psychoanalizę tzn. Trzy pierwotne układy sił:

1. ID zespół nieuświadomionych instynktowych popędów, które stanowią siły motoryczne osobowości.

2. EGO (jaźń) obejmuje m.in. postrzeganie, pamięć, uczenie się jest to również centralna część osobowości

3. SUPER EGO zespół cech moralnych i norm postępowania, którym superego ustala wzory moralności dla jaźni oraz sumienie które kontroluje czy jaźń działa zgodnie z tymi wzorami.

W skład elementów socjogennych wchodzi:

• kulturowy ideał osobowości - jest to zespół nakazów, jakim człowiek danej zbiorowości być powinien, aby zyskać uznanie i ocenę pozytywną danego społeczeństwa (grupy społecznej).

• rola społeczna jest to system zachowań, który jest reakcją na zachowanie innych. System ten przebiega wg ściśle ustalonych wzorów, który grupa oczekuje od swoich członków. Cała realizacja roli zależy od:

-elementów bio i psychogennych jednostki, od zdolności i inteligencji.

-wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych oraz od idealnych zachowań

-definicji roli lub ról przyjętych w grupie.

-od struktury grupy.

-stopnia identyfikacji całej jednostki z grupą

• jaźń subiektywna, jest to subiektywne wyobrażenie o naszej wewnętrznej, prawdziwej istocie. Jest to także zespół wyobrażeń pochodzenia społecznego, który rozwija się pod wpływem rodziców, znajomych, rodzeństwa.

• Jaźń odzwierciedlona, jest to zespół wyobrażeń o sobie, który tworzy się na podstawie osądów innych ludzi. Składa się z:

-wyobrażenia o tym jak widzą nas inni.

-wyobrażenia o tym jak oceniają nasz wygląd i zachowanie

-reakcje na te wyobrażenia w postaci wstydu czy dumy.

Integracja elementów osobowości - oznacza brak konfliktów między elementami składowymi. Dezintegrację spowodować może:

-uczestniczenie w kilku grupach społecznych które narzucają jednocześnie odmienne systemy wartości i wzory zachowań.

-uczestniczenie w grupach zdezorganizowanych, w których brak wyraźnie określonych ról społecznych

-rozbieżność między elementami bio i psychogennymi np.: człowiek nieśmiały i lękliwy otrzymuje taką rolę która wymaga dużej odwagi.)

Typy osobowości:

Osobowość nie jest cechą gatunkową, jest raczej kulturą, która podporządkowała sobie elementy bio i psychogenne. Jest ona także czymś indywidualnym co daje się sklasyfikować. Do tego zalicza się:

• sangwinik (gwałtowne i zmienne uosobienie)

• melancholik

• choleryk

• flegmatyk

Typologie psychologiczne wg Sprangera:

• człowiek teoretyczny - zainteresowany ogólnymi prawdami naukowymi

• człowiek ekonomiczny - dąży do bogactwa i dóbr materialnych

• człowiek estetyczny - dąży do piękna

• człowiek społeczny - jest człowiekiem niosącym pomoc.

• człowiek polityczny - dąży do władzy

• człowiek religijny - poznawający Boga

Typy osobowości kształtują się także pod wpływem ról społecznych, Które są wymagane w danych kręgach (wychowawcze, pracy, rówieśnicze). Duży wpływ na osobowość społeczną ma status społeczny, który dotyczy zajęcia określonej pozycji w jakiejkolwiek strukturze. Jest on przypisany tzn. Wynika z urodzenia, dziedziczenia lub osiągnięty (nabywany) przez zmiany społeczne, przez dochód, konsumpcję np.: stopień, umiejętności. Zmienne czynniki statusu nabytego mogą być ze sobą zbieżne (tworzą układ spójny ) ale też mogą być rozbieżne, polegają one na tym że jeden stanowi rekompensatę drugiego. Role społeczne odnoszą się do zachowań i działań, które wynikają z ich pozycji społecznej, i które obejmują wymagania i oczekiwania Rola społeczna jest wtórna wobec statusu i jego pozycji. Rozróżniamy tu dwie kategorie ról społecznych:

1. odgrywanie roli społ.- pełnienie jej

2. przyjęcie roli- przedsięwzięcie jej, rola ta związana jest z twardym aspektem jednostki.

Role społeczne są układem zmiany roli społecznych, pozycji społecznej i statusu.

Podstawowe, zasadnicze i niezbędne instytucje, mające wpływ na osobowość społeczną:

• rodzina ma spełniać trzy podstawowe wymagania:

- wymóg społeczny - ważny, znaczący ze względu na sieć stosunków pokrewieństwa.

- wymóg ekonomiczny - duże znaczenie ma jednostka produkcyjna

-wymóg konsumpcyjny - (gospodarstwo domowe)

• szkoła reprodukuje ład spoleczny, który posiada swój ukryty program. Jest to miejsce subkultur młodzieżowych i rówieśniczych.

- zakres wiedzy i umiejętności

- transmisja kulturowa-przekazywanie tradycji, norm i zwyczajów z pokolenia na pokolenie

-kontrola społeczna

• religia oznacza system przekonań, przeświadczeń i wiary w rzeczywistości inne. Oznaczają one treść tego co codziennie jest powszechne w odróżnieniu od tego co święte i sakralne.

Osobowość społeczna jest zespołem trwałych cech jednostki które wpływają na jej postępowanie wyrasta ona na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, które pochodzą z wpływu kultury, struktury zbiorowości w których dana jednostka uczestniczy. Osobowość społeczna jest subiektywnie doświadczalna.

( 3 )