PODEJMOWANIE DECYZJI

CZY NASZE DECYZJE SĄ RACJONALNE?

Racjonalność

0. „im lepiej jest działanie przystosowane do okoliczności i w ogóle do wszystkiego, cokolwiek w sądzie prawdziwym stwierdzić można, tym bardziej jest ono racjonalne” (Kotarbiński)

1. Przekonanie o racjonalności inwestorów/finansistów/menadżerów itp.. ma w ekonomii długą tradycję, a wprowadzenie jej do ekonomii przypisuje się wybitnemu ekonomiście i laureatowi Nobla Miltonowi Friedmanowi

Racjonalność

0. Postępujemy na rynku racjonalnie kiedy podejmujemy decyzje zgodnie z zasadami teorii użyteczności, oraz formułujemy trafne (wolne od błędów) przewidywania przyszłości

1. Np. racjonalny inwestor zawsze działa tak aby zmaksymalizować własne zyski (nie ulega emocjom, naciskom grupy, kieruje się wyłącznie informacjami które wynikają z solidnej analizy finansowej)

(za Zaleśkiewicz 2003)

Plan prezentacji

0. Teoria perspektywy

1. Zasady kalkulacji umysłowej

2. Heurystyki (kotwiczenia, dostępności)

3. Nadmierna pewność przewidywań

4. Iluzja kontroli i nierealistyczny optymizm

5. Błąd konfirmacji

Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada (zad. 10,11)

0. Otrzymanie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 2400zł

1. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 25% kwoty równej 10 000zł lub z prawdopodobieństwem 75% nieotrzymanie niczego

Wybierz jedną z opcji, która bardziej Ci odpowiada

0. Stracenie z całkowitą pewnością (tzn. prawdopodobieństwem równym 100%) kwoty równej 7500zł

1. Otrzymanie z prawdopodobieństwem 75% kwoty równej 10 000zł lub z prawdopodobieństwem 25% nieotrzymanie niczego

Teoria perspektywy

0. W pierwszym zadaniu 84% ludzi woli ostrożniejszą opcję, w 2 zadaniu 87% ludzi ryzykuje

1. Teoria perspektywy mówi o tym że:

2. 1. Strata jest przez ludzi mocniej oceniana „bardziej boli” niż tej samej wielkości zysk

3. 2. „Pierwsze straty i pierwsze zyski” są subiektywnie większe niż kolejne

4. 3. Przejawiamy awersję do ryzyka w warunkach zysków i skłonność do ryzyka w warunkach strat

Teoria perspektywy Kahnemana i Tversky’ego

Teoria perspektywy – zasady umysłowej kalkulacji (Thaler 1985)

0. Zad 12.

1. Zastanów się czy w poniżej opisanych sytuacjach wolałabyś/wolałbyś się znaleźć w sytuacji Pana A czy B

2. Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1400 złotych, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł.

3. Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 300 zł i kanapę która kosztowała 1100zł. Obecnie cena fotela spadła do 200 złotych, a cena kanapy do 1050zł

4. ZASADA ROZDZIELANIA ZYSKÓW – odczuwamy większą satysfakcje z kilku mniejszych zysków niż z jednego dużego będącego sumą tych zysków

Zasady umysłowej kalkulacji

0. Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 złotych, a obecnie jej cena wzrosła do 1400 zł.

1. Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 200 zł i kanapę która kosztowała 1050zł. Obecnie cena fotela wzrosła do 300 złotych, a cena kanapy do 1100zł

2. ZASADA ŁĄCZENIA STRAT

Zasady umysłowej kalkulacji

0. Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1300 złotych, a obecnie jej cena spadła do 1250 zł.

1. Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 300 zł i kanapę która kosztowała 1000zł. Obecnie cena fotela spadła do 200 złotych, a cena kanapy wzrosła do 1050zł

2. ZASADA ŁĄCZENIA MNIEJSZEJ STRATY Z WIĘKSZYM ZYSKIEM (firma modernizująca instalacje elektryczne)

Zasady umysłowej kalkulacji

0. Pan A kupuje kanapę, która wcześniej kosztowała 1250 złotych, a obecnie jej cena wzrosła do 1300 zł.

1. Pan B kupuje fotel, który wyjściowo kosztował 200 zł i kanapę która kosztowała 1050zł. Obecnie cena fotela wzrosła do 300 złotych, a cena kanapy spadał do 1000zł

2. ZASADA ROZDZIELANIA MNIEJSZEGO ZYSKU OD WIĘKSZEJ STRATY (samochód z rocznym ubezpieczeniem)

Heurystyki

0. Heurystyki – uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów podejmowanie decyzji bez analizy większej ilości informacji, na których powinny się one opierać

1. Klasyczne badania nad heurystykami prowadzili Kahneman i Tversky w latach 70-tych

2. Najlepiej zbadane heurystyki to : h. dostępności, h. zakotwiczenia, h. symulacji, h. reprezentatywności

Błąd kotwiczenia

0. Zad 5.

1. Czyngis-chan zmarł podczas nieudanej kampanii wojennej na terenie dzisiejszych Węgier. wcześniej opanował prawie całą Azję.

2. 1) Czy wydarzyło się to przed 150/1500 n.e. (liczba ta powstała przez przemnożenie razy 10 wieku kuzynki prowadzącego)

3. 2) W którym roku zmarł Czyngis-chan?

Błąd kotwiczenia

0. Zad 4.

1. Kowalski chce sprzedać mieszkanie na partynicach. 63m kw, wyposażenie standardowe, 3 pokoje, ogrzewanie centralne Internet , piętro 6.

2. Jego cena wywoławcza to 200/300tyś zł.

3. Oszacuj wartość tego mieszkania

Błąd kotwiczenia

0. Heurystyka zakotwiczenia polega na tym, iż ludzie posługują się jakąś wartością wyjściową, której w procesie „decyzyjnym” nie modyfikują w dostatecznym stopniu

1. Państwa afrykańskie w ONZ i koło fortuny – 10-65 / 25-45 (Kahneman i Tversky, 1974)

2. Wyceny ekspertów i cena katalogowa

(Northcraft 1987)

0. Ludzie nie sprzedają akcji które znacznie spadły

Heurystyka dostępności

0. Zad 1.

1. W języku polskim jest więcej wyrazów na R , czy więcej takich wyrazów gdzie R jest trzecią literą?

2. Zad 2.

3. Pomnóż (a właściwie zgadnij wynik, masz na to 5 sekund!!!!) nie oszukuj i nie używaj kalkulatora.

1 x 2 x 3 x 4 x 8 x 9 x 10 x 11 x 12

Heurystyka dostępności

0. Zad 3.

1. Uszereguj wedle ilości zgonów w USA: AIDS, wypadki lotnicze, pożary, zabójstwa, zapalenie płuc, cukrzyca

2. Samobójstwa – zabójstwa

3. HD: Ocena częstości lub dostępności zdarzeń na podstawie łatwości z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady

Nadmierna pewność przewidywań

0. Zad 7.

1. Dla każdego z dwóch powyższych pytań proszę podać dwie wartości DOLNĄ i GÓRNĄ, tak abyś miał/miała 90% pewności, że prawdziwa odpowiedź mieści się między tym dwoma wartościami. Proszę podać takie wartości żeby granice nie były ani zbyt wąskie ani zbyt szerokie. Wymaganie to będzie spełnione kiedy popełni się 10% błędów – czyli jedna tylko odpowiedź będzie błędna.

2. WSZYSTKIE DANE ODNOSZĄ SIĘ DO OBSZARU POLSKI I DOTYCZĄ ROKU 2000.

3. Przychody banków z działalności operacyjnej (w zł) 104,15 mld zł

4. Wartość obrotów obligacjami 4,59 mld zł

5. Wynik finansowy brutto biur i domów maklerskich 293,3 mld

6. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych 2,7 mln osób

7. Liczba przedsiębiorstw objętych prywatyzacją w latach 1990-99 6461

8. Liczba sprzedanych polis ubezpieczeniowych i majątkowych 17,3 mln

9. Wartość dotacji i subwencji udzielonych z budżetu państwa 83,5 mld zł

10. Przewozy pasażerów w transporcie lotniczym (ilość osób) 2,79 mln osób

11. Liczba adiunktów zatrudnionych w szkołach wyższych 20023 osób

12. Liczba wyznawców Kryszny 5043 osób

Nadmierna pewność przewidywań

0. Inwestorzy oceniający indeksy giełdowe (De Bont 1988)

1. Prognozy polityczne są wróżeniem z fusów (Tetlock 2001)

2. Nadmierna pewność siebie (za Wprost 47/2001):

3. William Leahy (wybitny admirał amerykański, doraca prezydenta USA) – (o pierwszej bombie atomowej) … to najgłupsza rzecz jaką kiedykolwiek zrobiliśmy, to nigdy nie wybuchnie, mówię to jako ekspert w dziedzinie materiałów wybuchowych…

4. Frank MacFarlane (laureat nagrody Nobla, immunolog) …z biologii molekularnej nie może wyniknąć nic co miałoby jakąkolwiek wartość dla ludzkiego życia…

Nierealistyczny optymizm

0. Zad 8.

1. Odpowiedz na poniższe pytania (TAK lub NIE)

2. Czy sądzisz że potrafisz zarządzać swoimi pieniędzmi lepiej niż przeciętny Polak?

3. Czy uważasz ze groźba stania się bankrutem jest dla ciebie mniej realna niż u niż przeciętnego Polaka?

4. Czy sądzisz, że masz poczucie humoru większe niż przeciętny Polak?

5. Czy sądzisz że masz większe szanse uniknięcie AIDS niż przeciętny Polak?

6. Czy sądzisz, że jesteś bardziej inteligentny niż przeciętny Polak?

Nierealistyczny optymizm

0. Nierealistyczny optymizm, pozytywna iluzja, przecenianie szansy pożądanego wyniku (Weinstein, 1980)

1. Złudzenia w ekonomii – prognozy dotyczące zjawisk niekorzystnych (np. inflacji) są przeważnie zaniżane, a zjawisk pozytywnych (np. dochód narodowy) są zawyżane (Montgomery 1999)

2. Przykład – opera w Sydney w roku 1957 7mln/102mln 7 lat/16lat (Gilovich 2000)

Nierealistyczny optymizm

0. Oceny menadżerów dotyczące średniego prawdopodobieństwa zaistnienia różnych zjawisk ekonomicznych i ocena ich korzystności r=0,29 (istotna statystycznie) (Olsen 1997)

1. Nierealistyczny optymizm silnie wiąże się z tzw iluzją kontroli (Langer 1975)

Nierealistyczny optymizm

Iluzja kontroli

0. Zad 9.

1. Które z zadań wydaje ci się łatwiejsze?

2. Przez losowanie wybrano akcje pewnej spółki. Bez zaglądania do gazet spróbuj przewidzieć czy jutro kurs tych akcji spadnie czy wzrośnie.

3. Przez losowanie wybrano akcje pewnej spółki. Bez zaglądania do gazet spróbuj przewidzieć czy wczoraj kurs tych akcji spadł czy wzrósł.

Iluzja kontroli

0. Zadanie z monetą

1. Wedle graczy giełdowych, gra na giełdzie jest prawie pozbawiona czynników losowych … a hazardziści sądzą, że tylko 18% wyniku zależy od czynniku losowego (de Bont 1998)

Zadanie:

Błąd konfirmacji

0. 1,3 ?

1. Co by się stało gdyby po odwróceni karty 3 ukazała się spółgłoska?

2. 1,4 ?

3. Należy zweryfikować czy reguła nie została złamana – karta 4 – ludzie tego nie robią ponieważ poszukują wyłącznie potwierdzeń