POJĘCIE ROZWOJU

Rozwój to proces nadawania materii formy, zmiana podążająca w określonym kierunku polegająca na przechodzeniu od form niższych do wyższych. Ma charakter teleologiczny i progresywny. Tak pojmowany rozwój jest wartościowany pozytywnie.

Rozwój to proces, w którym narastające stopniowo zmiany ilościowe doprowadzają do zmian jakościowych. W toku rozwoju jednostka ulega ukierunkowanym, prawidłowo po sobie następującym zmianom, przechodząc stopniowo od form niższych, prostszych, do form wyższych, bardziej złożonych.

Rozwój to nieodwracalny ciąg zmian o charakterze postępującym prowadzących do wyższych poziomów zróżnicowania i organizacji, zmian zachodzących podczas całego życia organizmu.

ZMIANA ROZWOJOWA to zmiana jednokierunkowa, nieodwracalna, trwała i autonomiczna różnica o charakterze ilościowym lub jakościowym w stanie danego obiektu lub organizacji struktury będąca funkcją czasu
(J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP, Gdańsk 2000, T.1, s. 585)

A zatem najważniejsze cechy rozwoju to:

• Kierunkowość – zmiany konsekwentnie prowadzą do określonego stanu końcowego

• postępowość – każda kolejna faza odznacza się wyższością w stosunku do poprzedniej

• ciągłość – stałość zmieniającej się wraz z wiekiem osoby (korelacja)

Istnieją następujące kierunki rozwoju:

• obiektywizacja poznania – człowiek coraz wierniej i trafniej odzwierciedla rzeczywistość.

• samoświadomość – człowiek ma coraz bardziej obiektywną, otwartą i akceptującą ocenę prawdziwej natury własnej osoby.

• autonomizacja działalności – ludzkie działania w coraz większym stopniu są sterowane wewnętrznie.

Pojęcie ciągłości rozwoju

• Ciągłość absolutna – stałość pomiarów danej cechy w ciągu życia jednostki;

• Stałość względna – stałość rangowa wyników pomiaru danej cechy, stałość pozycji względem innych osób.

• WNIOSEK: poziom stałości jest umiarkowany. Większy w krótkich odstępach czasu. Z wiekiem życia wzrasta.

Helen Bee wyróżnia:

• ZMIANY UNIWERSALNE. Uwarunkowane procesem biologicznego dojrzewania organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi.

• ZMIANY WSPÓLNE. Wynikają z podzielania wspólnych dla danej społeczności, a także dla danej grupy pokoleniowej (kohorty) doświadczeń społecznych i przeżyć.

• ZMIANY INDYWIDUALNE. Wywołane czynnikami jakościowymi, unikatowymi, oddziaływującymi tylko na daną jednostkę.

Zmiany rozwojowe mają charakter kumulatywny:

• -dodawanie – cechy późniejsze uzupełniają wcześniejsze, ale ani ich nie modyfikują, ani nie zastępują, nowe uzupełnia stare.

• -substytucja – to co pojawia się później, zastępuje to co wcześniej, nowe zastępuje stare.

• -modyfikacja – to co późniejsze powstaje w rezultacie różnicowania, uogólniania lub innego przekształcania stanów wcześniejszych, stare ulega przekształceniu pod wpływem nowego.

• -inkluzja – to co wcześniejsze wchodzi w mniej lub bardziej zmodyfikowanej postaci w skład nowej zintegrowanej całości, stare zmodyfikowane wraz z nowym tworzy nową całość.

• -mediacja – stan wcześniejszy staje się nieodzownym ogniwem pośrednim dla następnej zmiany, stare jest nieodzownym ogniwem pośredniczącym dla nowego (J.H. Flavell).

Zmiany rozwojowe dzieli się na:

• ilościowe – polegające na wzrastaniu możliwości funkcjonowania, analogicznym do wzrostu dokonującego się w sferze fizycznej. To model liniowy rozwoju. Stopniowe wzrastanie lub spadek danej cechy lub zespołu cech (masa ciała, pojemność płuc, słownik bierny, pojemność pamięci).

• jakościowe – polegające na pojawianiu się nowych możliwości funkcjonowania, nowych form i treści. Przekształcają one charakter kontaktów człowieka z otoczeniem / metafora żaby: jajo – kijanka – postać dorosła/. To model skokowy. Dana funkcja przekształca się zasadniczo, staje się nową jakością rozwojową
  (pamięć mimowolna → pamięć dowolna).

TRAJEKTORIE ROZWOJOWE

WAŻNE POJĘCIA

• ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY;

• RÓŻNICE INDYWIDUALNE;

• FALOWOŚĆ W ROZWOJU;

• TEMPO ROZWOJU;

• RYTM ROZWOJU;

• ROZWÓJ HARMONIJNY I NIEHARMONIJNY;

• ROZWÓJ PRZYSPIESZONY, OPÓŹNIONY, PRAWIDŁOWY.

PODSUMOWANIE

• Istnieje związek między rozwojem fizycznym i psychicznym ( tzw. prawo struktury i funkcji),

• Zachodzi różnicowanie i integracja czynności psychicznych,

• Ma miejsce interioryzacja czynności.

ROZWÓJ TO

• zmiany ilościowe (stopniowy wzrost funkcji) i jakościowe (nowe właściwości), dzięki którym jednostka coraz lepiej reguluje swoje stosunki z otoczeniem.

Modele zmiany rozwojowej (A. Brzezińska)

Liniowy model zmiany

• Rozwój to ciągły proces dodawania doświadczeń (efektów uczenia się)

• Zmiany mają charakter ilościowy;

• Źródłem zmian jest zewnętrzne otoczenie, wyznacznikiem zmian jest zewnętrzna stymulacja;

• Warunki zmian stwarza poziom dojrzałości organizmu;

• Rodzaj zmian: dodawanie, substytucja;

• Centralna kategoria opisu rozwoju – tempo rozwoju;

• Teorie uczenia się.

Stadialny model zmiany

• Rozwój to proces kumulowania doświadczenia (to co późniejsze wyrasta z tego co wcześniejsze; to nie jest proste dodawanie);

• Zmiany mają charakter ilościowy i jakościowy;

• Przebieg zmian jest skokowy, występują stadia;

• Źródło zmian wewnątrz rozwijającego się układu; wyznacznik - dojrzewanie;

• Warunki dla rozwoju stwarza jakość zewnętrznej stymulacji;

• Obok dodawania i substytucji – modyfikacja

• Przebieg: proces przyswajania i różnicowania doświadczenia – progres (przyrost); proces porządkowania doświadczenia (plateau) – powstaje nowa struktura.

• Istotne tempo zmian, rytm i dynamika;

• Piaget, Kohlberg, Freud, Erikson

Cykliczno-fazowy model zmiany

• Rozwój polega na transformacji doświadczenia;

• Zmiany mają charakter jakościowy i ilościowy, polegają na integracji nowego, dezintegracji starego i reintegracji nowe/stare;

• Przebieg zmian jest cykliczny;

• Źródłem zmian jest relacja między otoczeniem
  i rozwijającym się układem, zachodzi w obu kierunkach; wyznacznikiem - aktywność własna,

• Nowy rodzaj zmiany: inkluzja

• Warunki dla zmiany stwarza dopasowanie dojrzałości organizmu i zewnętrznej stymulacji.

WAŻNE POJĘCIA

• progres – przyswojenie nowych informacji, różnicowanie doświadczenia;

• plateau – porządkowanie i wstępna integracja doświadczenia;

• regres – konflikt nowego ze starym, dezintegracja doświadczenia uprzedniego;

• kryzys – moment przełomu – faza przejściowa kończąca poprzedni
  i rozpoczynająca następny cykl rozwojowy.

OBSZARY ZMIAN wg A. Brzezińskiej, 2000

• Poziom społeczny: zmiany relacji osoba – otoczenie. Naczelna wartość: miejsce w społeczeństwie.

• Poziom osobowościowy. Zmiany osobowości. Naczelna wartość: Zdrowie psychiczne.

• Poziom poznawczy. Zmiany struktur umysłowych. Naczelna wartość: krytyczny umysł.

• Poziom behawioralny. Zmiany zachowania. Naczelna wartość: adekwatne zachowanie.

Rodzaje nacisków

• NACISKI SPOŁECZNE. Informacje z otoczenia zewnętrznego.

• NACISKI BIOLOGICZNE. Informacje z własnego organizmu.

W badaniach nad rozwojem mamy dwa podejścia:

• Diachroniczne – obserwujemy zmiany rozwojowe w wyróżnionym obszarze. Można badać w ten sposób tempo, dynamikę i rytm rozwoju.

• Synchroniczne – funkcjonalne – zmiany ujawniające się równocześnie w kilku obszarach w danym odcinku czasu. Można badać kierunek i cel /sens/ zachowania.

Dwa rodzaje badań:

• podłużne (longitudinalne)/ ponowne badanie tych samych osób w różnym wieku, czyli w różnych okresach rozwojowych /stosuje się tutaj różne przedziały czasowe/. Wady: kosztowne, wiele osób odpada z badań, trzeba długo czekać na wynik/

• poprzeczne (transwersalne)/ badanie wielu grup wiekowych w krótkim okresie czasu, konieczne jest tworzenie reprezentatywnych próbek populacji. Te same warunki i te same techniki. Wady: słaba kontrola zmiennych/