10 Proza psychologiczna w okresie międzywojennym

PROZA PSYCHOLOGICZNA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Typ prozy narracyjnej przeżywający swój rozkwit głównie w Dwudziestoleciu, obejmujący utwory, w których proble-matyka psychologiczna, obecna w jakimś stopniu w każdym utworze literackim, wysuwa się na plan pierwszy, a w centrum uwagi narratora znajdują się emocje, tok myślenia, wspomnienia i psychiczne podłoże czynów bohaterów, Miejsce wizji rzeczywistości zewnętrznej zgodnej z potocznym doświadczeniem, respektującej związki przyczynowo - skutkowe oraz obiektywną chronologię, zajmuje tu wewnętrzny świat przeżyć postaci, w którym działa czas psycholo­giczny oraz mechanizmy podświadomości, a tradycyjną fabułę zastępuje analiza psychologiczna, czyli dokładny i wszechstronny opis procesów psychicznych oraz ich motywacji. Psychologiczna powieść XX w. kształtowała się pod wpływem najnowszych osiągnięć filozofii, psychologii, psychiatrii, a przede wszystkim różnych odmian psychoanali­zy (Henri Bergson, Zygmunt Freud, Alfred Adier, CarI Gustav Jung); za jej prekursorów uważani są> Marcel Proust i jego W poszukiwaniu traconego czasu oraz James Joyce z Ulissesem. Prozę psychologiczną lat 20. i 30. tworzyli najwybitniejsi pisarze polscy. W powieściach kobiecych tego okresu [Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej, Niedobrej miłości Zofii Nałkowskiej, Cudzoziemce Marii Kuncewiczowej, Całym życiu Sabiny Heleny Boguszewskiej) poddano analizie psychikę, osobowość i społeczne role kobiet. Inną grupę powieści psychologicznych Dwudziestolecia tworzą dzieła odchodzące od próby konstrukcji skomplikowanej osobowości i opisu procesów psychicznych na rzecz analizy jednego uczucia: zazdrości w Zazdrości i medycynie Michała Choromańskiego czy nie odwzajemnionej miłości w Niekochanej Adolfa Rudnickiego. W międzywojennych utworach Jarosława Iwaszkiewicza ( Panny z Wilka, Brzezina, Młyn nad Utratą) problematyka psychologiczna wiąże się z zagadnieniami filozoficznymi, egzystencjalnymi, z pyta­niami o sens życia, związek miłości i śmierci, o możliwości poznania samego siebie. Powieść Tadeusza Brezy Adam Grywałd prezentuje jeszcze inną odmianę powieści psychologicznej, w której do prawdy o człowieku dochodzi się nie za pomocą subiektywnej analizy psychologicznej, lecz behawiorystyczną metodą rejestracji zachowań i wypowiedzi bohaterów. W powieściach psychologicznych Dwudziestolecia pojawiają się nowatorskie techniki prozatorskie: subiektywna narracja, monolog wewnętrzny, elementy strumienia świadomości, luźna kompozycja, asocjacjonizm jako zasa­da przywoływania wspomnień, inwersje czasowe, zachwianie porządku chronologicznego i przyczynowo-skutkowego. Zagadnienia procesów psychicznych i związana z nimi analiza psychologiczna pojawiają się także w prozie pierwszych lat po II wojnie światowej, w utworach Jerzego Andrzejewskiego (Noc, Apel), Tadeusza Brezy (Mury J ery cha. Niebo i ziemia), Kazimierza Brandysa (Drewniany koń), Stanisława Dygata (Jezioro Bodeńskie), opisujących wojenne do­świadczenia lub analizujących indywidualne postawy wobec wyzwań współczesności. Wkrótce jednak ideologiczne zobowiązania literatury uniemożliwiły pisarzom kontynuowanie opowieści o wewnętrznym świecie człowieka. W okresie realizmu socjalistycznego psychologiczna warstwa powieści podporządkowana była postulatom dydaktycznym i ideowym, co zaowocowało czarno-białą konstrukcją postaci. Po 1956 r. powieść psychologiczna w kształcie nadanym jej w Dwudziestoleciu straciła znaczenie, ustępując ujęciom autobiograficznym, autotematycznym, parabolicznym.


Maria Kuncewiczowa


Najważniejsze wydarzenia z życia:


1899 rok – urodziła się w Samarze (Rosja),

1899 rok – przyjechała z rodzicami do Polski,

1913,1916–1918 – studiowała literaturę francuską (uniwersytet w Nancy) i literaturę polską (Uniwersytet Jagielloński i Warszawski),

1925 rok – kształciła się muzycznie w klasie operowej (Konserwatorium Warszawskie),

1927 rok – debiutowała książką ,,Przymierze z dzieckiem”

1939 rok – wyjechała z kraju, lata wojny spędziła na obczyźnie (Francja, Anglia),

1940–1955 – prowadziła polski oddział Pen Clubu,

1956 rok – objęła posadę wykładowcy literatury polskiej w Instytucie Słowiańskim Uniwersytetu w Chicago,

1965 rok – powróciła do Polski,

1989 rok – zmarła w Kazimierzu nad Wisłą.


Najważniejsze utwory


Przymierze z dzieckiem

Cudzoziemka

Leśnik

Tristan 1946

Klucze

Zmowa nieobecnych

Dwa księżyce (opowiadania)

  Dyliżans warszawski (szkice)

  Miasto Herodota (reportaże)

  Natura (eseje)



Cudzoziemka”


Gatunek literacki: powieść psychologiczna


Data pierwszego wydania: 1935 rok


Czas akcji: październikowy poniedziałek (I połowa XX wieku)

 

Miejsce akcji: Warszawa

 

Bohaterowie: Róża Żabczyńska, Adam, Marta, Władysław


RÓŻA - CHARAKTERYSTYKA BOHATERKI


Wyobcowanie ze środowiska

Polacy traktowali ją jak cudzoziemkę ze względu na nietypową urodę i rosyjski akcent; nigdzie nie była u siebie, nie miała swojego miejsca, sama izolowała się od ludzi, pogardzając nimi; wywyższając się, nawet w domu była obca.


Muzyka

Marzyła o karierze skrzypaczki, jednak nie zrealizowała ambicji zawodowych – zawsze twierdziła, że winna jest niesumienność nauczycieli. Tak naprawdę przyczyna tkwiła w słabym zdrowiu i biedzie. Swoją porażkę pragnęła sobie zrekompensować karierą córki (Marta została śpiewaczką).


Miłość

Kochała tylko raz – była to wielka, nieszczęśliwa, młodzieńcza miłość; Michał porzucił ją dla innej, ale na zawsze pozostał w jej sercu. Mężem pogardzała, choć ten bardzo ją kochał.


Rodzina

Dokuczała najbliższym, była złośliwa i nieszczęśliwa, tyranizowała rodzinę, stała się postrachem dla męża i dzieci, a nawet wnuka; mimo to za nią tęsknili i pragnęli jej obecności.


Emocje

Przeżywała skrajne stany emocjonalne, często z ataku złości przechodziła do rozpaczy, nasilało się w niej rozgoryczenie.




CUDZOZIEMKA – POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA

 


  Elementy charakterystyczne dla powieści psychologicznej w Cudzoziemce:

 

 





Zofia Nałkowska


Najważniejsze wydarzenia z życia:


1884 rok – urodziła się w Warszawie,

1933 rok – została członkiem Polskiej Akademii Literatury,<

1933 rok – związała się z grupą literacką „Przedmieście”,

1945 rok – została członkiem Komsji Badania Zbrodni Hitlerowskich,

od 1947 roku – była posłanką na Sejm,

1954 rok – zmarła w Warszawie.



Najważniejsze utwory


Romans Teresy Hennert, Granica, Niecierpliwi

Medaliony

Dom kobiet



Granica”



 Czas powstania utworu:

  początek lat 30.

 

Bohaterowie:

  Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna, Cecylia Kolichowska, Jasia Gołąbska, Franek Borbocki, Marian Chąśba, Tczewscy, Ziembiewiczowie

 

Data pierwszego wydania:

  1932–1934 w czaspismach, wydanie osobne – 1935 rok


Czas akcji:</b>

  dwudziestolecie międzywojenne

 

Miejsce akcji:

  Boleborza, polskie miasto, Chązebna, Paryż



Zenon Ziembiewicz – charakterystyka</li>

  <li>Obraz społeczeństwa polskiego</li>

  <li>Struktura powieści</li>

  </td>

  </tr>

  </table>

  <br />

- <p>

  <b>ZENON ZIEMBIEWICZ - CHARAKTERYSTYKA</b>

  </p>

  <br />

- <table>

- <tr>

- <td width="172">

  <p>nauka w gimnazjum</p>

  </td>

- <td width="528">

  <p>– ambicja, pracowitość, idealizm</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>studia w Paryżu</p>

  </td>

- <td>

  <p>– pracowitość, dalekowzroczne plany, pierwsze ustępstwo moralne (związek z Adelą)</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>wakacje w Boleborzy</p>

  </td>

- <td>

  <p>– kolejne ustępstwo moralne (romans z Justyną Bogutówną)</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>powrót do kraju</p>

  </td>

- <td>

  <p>– początek kariery kosztem ideałów – zgoda na dokonywanie zmian w artykułach, nawet kosztem wypaczenia ich wymowy</p>

  <p>– odnowienie romansu z Justyną, zaręczyny z Elżbietą Biecką</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>praca w „Niwie”</p>

  </td>

- <td>

  <p>– kolejne ustępstwa – Ziembiewicz ulega wpływom Tczewskich – sam siebie okłamuje, że jest to sytuacja przejściowa – póki nie spłaci długu zaciągniętego na studia</p>

  <p>– amoralne postępowanie w stosunku do Justyny Bogutówny – Ziembiewicz daje jej pieniądze, gdy dowiaduje się, że kobieta jest w ciąży, nie nakazuje, ale sugeruje aborcję</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>prezydentura</p>

  </td>

- <td>

  <p>– nieetyczne postępowanie względem żony – Ziembiewicz obarcza Elżbietę odpowiedzialnością za Justynę</p>

  <p>– wielkie plany i marzenia o poprawie bytu najuboższych wydają się bliskie urzeczywistnienia – Ziembiewicz rozpoczyna różne inwestycje, m.in. budowę domów dla robotników, ale kryzys gospodarczy w państwie powoduje cofnięcie dotacji; w mieście dochodzi do wystąpień zdeterminowanych robotników; Ziembiewicz nie potrafi rozwiązać konfliktu, zostaje oskarżony o wydanie rozkazu strzelania do robotników</p>

  <p>– oślepiony przez Justynę (która oblewa go kwasem) popełnia samobójstwo</p>

  </td>

  </tr>

  </table>

  <br />

- <p>

  <b>OBRAZ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO</b>

  </p>

  <br />

- <table>

- <tr>

- <td width="108">

  <p>Ziemiaństwo</p>

  </td>

- <td width="137">

  <p>Tczewscy</p>

  </td>

- <td width="455">

  <p>Najbogatsi ludzie w okolicy, prowadzą wystawne życie, oddają się wyłącznie rozrywkom, a ich życie podporządkowane jest konwenansom. Choć są małżeństwem, Tczewski nagminnie zdradza żonę. Ich życie ma charakter konsumpcyjny, ale dbają o swoje interesy – są bardzo wpływowi, do nich należy gazeta, mają wpływ na całe miasto, manipulują Ziembiewiczem, w razie problemów wycofują się.</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>Mieszczaństwo</p>

  </td>

- <td>

  <p>Cecylia Kolichowska</p>

  </td>

- <td>

  <p>Kobieta zamożna, całkowicie pozbawiona gustu, skupia się na gromadzeniu dóbr materialnych (zagracony salon), małostkowa, o ciasnych horyzontach myślowych; całkowicie nastawiona na zysk, obojętna na cierpienie innego człowieka (wynajmuje nawet piwnicę i każe sobie płacić czynsz).</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>Zdeklasowana szlachta</p>

  </td>

- <td>

  <p>Ziembiewiczowie</p>

  </td>

- <td>

  <p>Żyją ponad stan, starają się zachować pozory pańskości (zatrudniają służbę, ale często brakuje im na wynagrodzenia dla nich); są konserwatywni, mają ograniczone horyzonty, poważne luki w wykształceniu; całkowicie uzależnieni od możnych.</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p>Biedota</p>

  </td>

- <td>

  <p>Miasto - Jasia Gołąbska z rodziną</p>

  </td>

- <td>

  <p>Proletariat – osoby poniżane i wyzyskiwane przez kapitalistów, nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie – są gotowi do zbrojnego przeciwstawienia się wyzyskiwaczom.</p>

  <p>Mąż Jasi – na skutek ran odniesionych podczas wojny polsko-rosyjskiej stracił zdrowie i możliwość zarabiania – zwolniono go z pracy, zaczął pić, zostawił rodzinę, stoczył się.</p>

  <p>Brat Jasi – Franek Borbocki – angażował się w ruch robotniczy, zwolniono go jako jednego z pierwszych. Podczas starć został śmiertelnie ranny.</p>

  <p>Jasia mieszka wraz z dziećmi i chorą matką w piwnicy – na skutek niedożywienia, ciemności i wilgoci jej dzieci tracą wzrok i umierają.</p>

  </td>

  </tr>

- <tr>

- <td>

  <p />

  </td>

- <td>

  <p>Wieś - Justyna Bogutówna z matką</p>

  </td>

- <td>

  <p>Matka Justyny jest kucharką, pracuje początkowo u Tczewskich, jednak gdy zaczyna chorować, zostaje zwolniona; kolejne posady znajduje u Czechlińskich i Ziembiewiczów – gdy jej stan zdrowia gwałtownie się pogarsza, zostaje przy niej tylko córka. Ziembiewiczowie nawet nie wypłacają jej zaległych pensji.</p>

  </td>

  </tr>

  </table>

  <br />

- <p>

  <b>STRUKTURA POWIEŚCI</b>

  </p>

- <p>

  <i>Granica</i>

  to powieść łącząca cechy powieści realistycznej i psychologicznej.

  </p>

- <p>

  <b>Powieść realistyczna:</b>

  </p>

- <p>

  <li>czas: dwudziestolecie międzywojenne, okres po wojnie 1921 roku, odwołania do aktualnej sytuacji polityczno-gospodarczej,</li>

  <li>miejsce: bliżej nieokreślone miasto, ale również Warszawa, Paryż, Boleborza – konkretne punkty na mapie,</li>

  <li>dokładana prezentacja grup społecznych, ich wzajemnych relacji i zależności,</li>

  <li>bohaterowie: postacie prawdopodobne,</li>

  <li>zwarta kompozycja,</li>

  <li>odautorska, zdystansowana narracja.</li>

  </p>

- <p>

  <b>Powieść psychologiczna:</b>

  </p>

- <p>

  <li>czas: proustowska inwersja: najpierw poznajemy zakończenie historii Ziembiewicza, a dopiero później cofamy się, by poznać przyczyny klęski bohatera,</li>

  <li>czas subiektywny, mierzony faktami ważnymi dla bohaterów, liczne inwersje i powroty do tych samych wydarzeń ukazywanych z różnej perspektywy,</li>

  <li>miejsce akcji jako sposób charakterystyki bohatera – mieszkanie, miejsce pracy świadczy o człowieku, ujawnia jego cechy, pasje, stan majątkowy,</li>

  <li>akcja: nie jest ważna sama w sobie, czytelnik już na wstępie poznaje rozwiązanie, śledzi wydarzenia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do określonej sytuacji, jakie były motywacje bohaterów, a nie – co się wydarzyło,</li>

  <li>konfrontacja punktu widzenia bohaterów i narratora, pokazywanie wydarzeń i bohaterów z różnej perspektywy,</li>

  <li>bohaterowie: postacie wielopłaszczyznowe, wieloznaczne, tworzone z różnych ocen.</li>



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
10 Proza psychologiczna w okre Nieznany
PROZA PSYCHOLOGICZNA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM
09.10.2012, Psychologia ogólna - wykłady
2006.10.30 psychometria cw, Psychologia, Psychometria
10. Pseudowychowanie, Psychologia, Teoretyczne podstawy wychowania
2006.10.16 psychometria ćw, Psychologia, Psychometria
16 10 13 Psychologia
Psychologiczne uwiedzenie 10, Elektryka, psychologiczne uwiedzenie
23 10 rozwoj psychoruchowy
P Społeczna TreściWord, 2. p społeczna 13.10.2010, PSYCHOGIA SPOŁECZNA - wykład, dn
Psychospołeczne wywieranie wpływu 3.10, Uczelnia, Psychospołeczne wywieranie wpływu
10. PROZA MARKA HŁASKI, 10. PROZA MARKA HŁASKI, PROZA MARKA HŁASKI
zagadnienia wyklad 10, fizjoterapia, psychologia
PROZA PSYCHOLOGICZNA, Dwudziestolecie międzywojenne
Biopsychologia 25.10.2007, Psychologia WSFiZ I semestr, Biologiczne podstawy zachowań - biopsycholog
Rozp. z 17.11.10 Pomoc psychol- ped, Specjalne potrzeby edukacyjne, Podstawa prawna
Wykład 10 zalacznik 8, Psychologiczne podstawy rekrutacji pracowników - K.Padzik
10 Klasyczne psychoerapie systemowe