PROZA PSYCHOLOGICZNA W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM
Typ prozy narracyjnej przeżywający swój rozkwit głównie w Dwudziestoleciu, obejmujący utwory, w których proble-matyka psychologiczna, obecna w jakimś stopniu w każdym utworze literackim, wysuwa się na plan pierwszy, a w centrum uwagi narratora znajdują się emocje, tok myślenia, wspomnienia i psychiczne podłoże czynów bohaterów, Miejsce wizji rzeczywistości zewnętrznej zgodnej z potocznym doświadczeniem, respektującej związki przyczynowo - skutkowe oraz obiektywną chronologię, zajmuje tu wewnętrzny świat przeżyć postaci, w którym działa czas psychologiczny oraz mechanizmy podświadomości, a tradycyjną fabułę zastępuje analiza psychologiczna, czyli dokładny i wszechstronny opis procesów psychicznych oraz ich motywacji. Psychologiczna powieść XX w. kształtowała się pod wpływem najnowszych osiągnięć filozofii, psychologii, psychiatrii, a przede wszystkim różnych odmian psychoanalizy (Henri Bergson, Zygmunt Freud, Alfred Adier, CarI Gustav Jung); za jej prekursorów uważani są> Marcel Proust i jego W poszukiwaniu traconego czasu oraz James Joyce z Ulissesem. Prozę psychologiczną lat 20. i 30. tworzyli najwybitniejsi pisarze polscy. W powieściach kobiecych tego okresu [Nocach i dniach Marii Dąbrowskiej, Niedobrej miłości Zofii Nałkowskiej, Cudzoziemce Marii Kuncewiczowej, Całym życiu Sabiny Heleny Boguszewskiej) poddano analizie psychikę, osobowość i społeczne role kobiet. Inną grupę powieści psychologicznych Dwudziestolecia tworzą dzieła odchodzące od próby konstrukcji skomplikowanej osobowości i opisu procesów psychicznych na rzecz analizy jednego uczucia: zazdrości w Zazdrości i medycynie Michała Choromańskiego czy nie odwzajemnionej miłości w Niekochanej Adolfa Rudnickiego. W międzywojennych utworach Jarosława Iwaszkiewicza ( Panny z Wilka, Brzezina, Młyn nad Utratą) problematyka psychologiczna wiąże się z zagadnieniami filozoficznymi, egzystencjalnymi, z pytaniami o sens życia, związek miłości i śmierci, o możliwości poznania samego siebie. Powieść Tadeusza Brezy Adam Grywałd prezentuje jeszcze inną odmianę powieści psychologicznej, w której do prawdy o człowieku dochodzi się nie za pomocą subiektywnej analizy psychologicznej, lecz behawiorystyczną metodą rejestracji zachowań i wypowiedzi bohaterów. W powieściach psychologicznych Dwudziestolecia pojawiają się nowatorskie techniki prozatorskie: subiektywna narracja, monolog wewnętrzny, elementy strumienia świadomości, luźna kompozycja, asocjacjonizm jako zasada przywoływania wspomnień, inwersje czasowe, zachwianie porządku chronologicznego i przyczynowo-skutkowego. Zagadnienia procesów psychicznych i związana z nimi analiza psychologiczna pojawiają się także w prozie pierwszych lat po II wojnie światowej, w utworach Jerzego Andrzejewskiego (Noc, Apel), Tadeusza Brezy (Mury J ery cha. Niebo i ziemia), Kazimierza Brandysa (Drewniany koń), Stanisława Dygata (Jezioro Bodeńskie), opisujących wojenne doświadczenia lub analizujących indywidualne postawy wobec wyzwań współczesności. Wkrótce jednak ideologiczne zobowiązania literatury uniemożliwiły pisarzom kontynuowanie opowieści o wewnętrznym świecie człowieka. W okresie realizmu socjalistycznego psychologiczna warstwa powieści podporządkowana była postulatom dydaktycznym i ideowym, co zaowocowało czarno-białą konstrukcją postaci. Po 1956 r. powieść psychologiczna w kształcie nadanym jej w Dwudziestoleciu straciła znaczenie, ustępując ujęciom autobiograficznym, autotematycznym, parabolicznym.
Maria Kuncewiczowa
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1899 rok – urodziła się w Samarze (Rosja),
1899 rok – przyjechała z rodzicami do Polski,
1913,1916–1918 – studiowała literaturę francuską (uniwersytet w Nancy) i literaturę polską (Uniwersytet Jagielloński i Warszawski),
1925 rok – kształciła się muzycznie w klasie operowej (Konserwatorium Warszawskie),
1927 rok – debiutowała książką ,,Przymierze z dzieckiem”
1939 rok – wyjechała z kraju, lata wojny spędziła na obczyźnie (Francja, Anglia),
1940–1955 – prowadziła polski oddział Pen Clubu,
1956 rok – objęła posadę wykładowcy literatury polskiej w Instytucie Słowiańskim Uniwersytetu w Chicago,
1965 rok – powróciła do Polski,
1989 rok – zmarła w Kazimierzu nad Wisłą.
Najważniejsze utwory
Przymierze z dzieckiem
Cudzoziemka
Leśnik
Tristan 1946
Klucze
Zmowa nieobecnych
Dwa księżyce (opowiadania)
Dyliżans warszawski (szkice)
Miasto Herodota (reportaże)
Natura (eseje)
„Cudzoziemka”
Gatunek literacki: powieść psychologiczna
Data pierwszego wydania: 1935 rok
Czas akcji: październikowy poniedziałek (I połowa XX wieku)
Miejsce akcji: Warszawa
Bohaterowie: Róża Żabczyńska, Adam, Marta, Władysław
RÓŻA - CHARAKTERYSTYKA BOHATERKI
Wyobcowanie ze środowiska
Polacy traktowali ją jak cudzoziemkę ze względu na nietypową urodę i rosyjski akcent; nigdzie nie była u siebie, nie miała swojego miejsca, sama izolowała się od ludzi, pogardzając nimi; wywyższając się, nawet w domu była obca.
Muzyka
Marzyła o karierze skrzypaczki, jednak nie zrealizowała ambicji zawodowych – zawsze twierdziła, że winna jest niesumienność nauczycieli. Tak naprawdę przyczyna tkwiła w słabym zdrowiu i biedzie. Swoją porażkę pragnęła sobie zrekompensować karierą córki (Marta została śpiewaczką).
Miłość
Kochała tylko raz – była to wielka, nieszczęśliwa, młodzieńcza miłość; Michał porzucił ją dla innej, ale na zawsze pozostał w jej sercu. Mężem pogardzała, choć ten bardzo ją kochał.
Rodzina
Dokuczała najbliższym, była złośliwa i nieszczęśliwa, tyranizowała rodzinę, stała się postrachem dla męża i dzieci, a nawet wnuka; mimo to za nią tęsknili i pragnęli jej obecności.
Emocje
Przeżywała skrajne stany emocjonalne, często z ataku złości przechodziła do rozpaczy, nasilało się w niej rozgoryczenie.
CUDZOZIEMKA – POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA
Elementy charakterystyczne dla powieści psychologicznej w Cudzoziemce:
konstrukcja utworu oparta jest na analizie doznań i zachowań bohaterki,
akcja utworu nie jest ważna ze względu na to, co się wydarzy, ale dlaczego do tego doszło,
brak chronologii wydarzeń wynika z retrospekcji – wspomnień i refleksji z przeszłości bohaterki, pojawiających się pod wpływem różnych skojarzeń,
dwie płaszczyzny czasowe: czas teraźniejszy narratora – ostatni dzień życia Róży; czas przeszły – wspomnienia bohaterki,
dwie płaszczyzny narracji: narracja trzecioosobowa, obiektywna; narracja personalna – narracja trzecioosobowa, subiektywna; narrator nie jest Różą, ale prezentuje świat z jej wspomnień, tak jakby to był głos jej podświadomości.