STRUKTURA KLASOWA W TEORII KAROLA MARKSA

BIOGRAFIA

Karol Marks (Karl Heinrich Marx) był niemieckim myślicielem, przywódcą pierwszej Międzynarodówki, głównym twórcą "naukowego socjalizmu", sformułował podstawy rewolucyjnego, materialistycznego poglądu na świat. Urodził się w 1818 r. w Trewirze w Niemczech. Jego ojciec był adwokatem. Marks wzrastał w warunkach, które stworzyły w Niemczech ruch liberalny i spowodowały rewolucję 1848 roku. Był on jednym z najbardziej radykalnych i najbardziej żarliwych zwolenników partii “Młodych Niemiec” oraz jej postępowych ideałów reformy społecznej. Całe swoje życie spędził na energicznym przeciwstawianiu się ustalonemu porządkowi swego czasu; i porządku tego nigdy nie przestał atakować swoim piórem: uważał, że należy go obalić, jeśli to będzie konieczne siłą. ¹

Marks zaczął swoją karierę studiując prawo i historię na uniwersytetach w Bonn i Berlinie; ale jego zainteresowania niebawem przesunęły się ku filozofii, a w szczególności ku systemowi Hegla, którego stał się entuzjastycznym rzecznikiem. Tak więc Marks otrzymał tytuł doktora filozofii na uniwersytecie w Jenie. Po studiach Marks zajął się dziennikarstwem i przez pewien czas redagował Rheinische Zeitung w Kolonii. Jednak radykalne poglądy polityczne wpędziły go wkrótce w kłopoty, w związku z czym przeniósł się do Paryża. Tu w 1844 r. poznał Fryderyka Engelsa. Bliska przyjaźń Marksa i Engelsa, jak również wspólnota zapatrywań politycznych , jakie ich połączyły, miały przetrwać do końca życia. Każdy z nich napisał samodzielnie kilka książek, ale współpraca intelektualna między nimi była tak bliska, że wszystkie te publikacje można potraktować jako ich wspólne dzieło. Marks został wkrótce wydalony z Francji. Przeniósł się wówczas do Brukseli, gdzie w 1847 r. opublikował swoją pierwszą liczącą się pracę, zatytułowaną Nędza filozofii. Tu również wraz z Engelsem wstąpił do Związku Komunistów. W rok później (luty 1848) Marks i Engels napisali wspólnie Manifest komunistyczny, będący deklaracją programową Związku, a zarazem pierwszym dokumentem programowym socjalizmu naukowego. W okresie rewolucji 1848-49 r. Marks wrócił do Niemiec i redagował w Kolonii “Nową Gazetę Reńską”, ale po paru miesiącach został stamtąd wydalony. Przeniósł się wówczas do Londynu, gdzie spędził resztę życia. W Londynie Marks zajmował się trochę dziennikarstwem, prawie cały swój czas poświęcał jednak pracy naukowej koncentrując się na studiach w dziedzinie ekonomii politycznej i działalności w ruchu robotniczym. W 1864 r. Marks był czynnym organizatorem pierwszej Międzynarodówki, a następnie jej przywódcą. W 1867 r. w Hamburgu, w wyniku wieloletniej pracy ukazał się Pierwszy tom Kapitału, najważniejszego dzieła Marksa, w którym poddał wyczerpującej analizie ekonomicznej społeczeństwo kapitalistyczne. W 1871 r. Marks był organizatorem kampanii pierwszej Międzynarodówki na rzecz Komuny Paryskiej. Zmarł w 1883 r. i został pochowany w Londynie, nie doprowadziwszy do końca pracy nad dalszymi tomami Kapitału. Po jego śmierci zostały one zredagowane i opublikowane przez Engelsa na podstawie notatek i rękopisów pozostawionych przez Marksa. Dzieła Marksa stanowią teoretyczną podstawę komunizmu oraz wielu nowoczesnych odmian socjalizmu.

KONCEPCJE

Koncepcja Marksa była w znacznej mierze oparta na ekonomii. Wynikało to z faktu uznania tej sfery, za podstawę życia społecznego, przy czym ekonomia nie była tu rozumiana wąsko, jako nauka badająca zjawiska zachodzące w sferze gospodarczej, lecz jako swoista ideologia, czyli wiedza tworzona celem zaspokojenia określonych potrzeb i interesów danych grup społecznych. Stanowiła ona bazę życia społecznego, na której dopiero wyrastały pozostałe elementy. Tym samym jako ów czynnik pierwotny miała w olbrzymiej mierze charakter determinujący całą nadbudowę społeczną. Dokładna analiza zjawisk ekonomicznych pozwalała zatem na uzyskanie wiedzy o znacznie szerszym zasięgu. To wyniesienie ekonomii do roli czynnika niemalże najważniejszego, jest ściśle związane z innym pojęciem, które Marks wprowadził do nauki, a mianowicie z materializmem historycznym. Otóż zdaniem autora “Kapitału” nie istnieje w rzeczywistości nic poza materią, a rzeczywistość społeczna która na tej materii wyrosła, stanowi wprawdzie jej wyższą formę (dającą się opisać poprzez historię), lecz w dalszym ciągu pozostaje do niej sprowadzalna. Materializm historyczny stanowi odpowiedź na pytanie, jakie okoliczności wywierały największy wpływ na przemiany kultury ludzkiej. U źródeł tych przemian leży przede wszystkim technologia i siły wytwórcze, czyli całość dostępnych społeczeństwu narzędzi, umiejętności i podziału pracy. Poziom sił wytwórczych określa w zasadniczej strukturze stosunki produkcji czyli właśnie podstawę życia społecznego. Na tej bazie wyrasta dopiero zdeterminowana przezeń sfera kultury, religia, zwyczaje, prawo oraz wszystkie instytucje polityczne – zwłaszcza państwo. To jaki nadbudowa przybierze kształt jest uzależnione od warunków w jakich się tworzy oraz od stosunków międzyludzkich, które w danym społeczeństwie powstają na bazie stosunków produkcji dóbr materialnych. Główna teza materializmu historycznego głosi, że określony poziom technologii wymaga określonych stosunków produkcji i sprawia z czasem, że te stosunki się pojawiają. Określone stosunki produkcji wytwarzają przy tym określone formy nadbudowy, a ponieważ stosunki produkcji oparte na przywłaszczaniu sobie efektów cudzej pracy wytwarzają podziały klasowe, dlatego też nadbudowa jest wewnętrznie zróżnicowana, niejednorodna i sprzeczna.

KLASY

Podstawą koncepcji Marksa jest wprowadzenie przez niego podziału społeczeństwa na klasy społeczne, wyznaczające miejsce jednostek i grup w strukturze społecznej. Ani Marks, ani Engels nigdy nie zdefiniowali wyraźnie pojęcia klasy. Można jednak przyjąć, że kryterium ich wyodrębnienia są stosunki powstające w procesie produkcji, a dokładniej posiadanie bądź nie posiadanie środków produkcji, a przez to możliwość dysponowania wartościami stworzonymi przez cudzą pracę. Własność środków produkcji stanowi podłoże nieustannego antagonizmu pomiędzy klasami, które toczą walkę o dostęp do niego. To właśnie konflikt klasowy przesądza o dynamice rozwoju społecznego, o tym że społeczeństwa nie trwają w miejscu lecz ulegają przemianom.

BURŻUAZJA I PROLETARIAT

Dwie klasy podstawowe społeczeństwa kapitalistycznego, to burżuazja i proletariat. Jedna z nich posiada środki produkcji, druga jest ich pozbawiona. W tym fakcie tkwi źródło sprzeczności istniejących między nimi w różnych dziedzinach życia. Obydwie klasy składają się z ludzi pod względem formalno - politycznym równych i wolnych. Jednak uczynienie wszystkich formalnie równymi w życiu politycznym nie oznaczało bynajmniej zrównania ich w dziedzinie życia ekonomicznego. ²

Podstawowe ujęcie teorii klas Marksa jest w zasadzie powszechnie znane. Mamy tu koncepcje opartą na podziałach dwudzielnych związanych z posiadaniem lub nie posiadaniem określonej kwalifikacji ekonomicznej. W myśl tego mamy krzyżowanie się kilku takich dwudzielnych podziałów: posiadający i nie posiadający środków produkcji, pracujący i niepracujący bezpośrednio produkcyjnie, wykorzystujący i nie wykorzystujący cudzej pracy najemnej. Pierwszy podział dotyczy stosunku posiadania, czyli umożliwianie jednym zagarnianie rezultatów produkcji kosztem innych, którzy ze względu na nie dysponowanie narzędziami, ziemią czy kapitałem są uzależnieni od posiadaczy tych środków. W drugim podziale Marks miał na myśli przedsiębiorstwo kapitalistyczne z XIX wieku bezpośrednio kierowane przez właściciela i członków jego rodziny. Za pracę rozumiał bezpośrednie wytwarzanie dóbr, czyli w tym rozumieniu bankier, uczony czy inżynier nie pracują. W ostatnim podziale za wykorzystujących cudzą pracę najemną Marks uważał każdego, kto nie płaci zatrudnionemu pracownikowi tyle ile wart jest wytworzony przezeń produkt. Ta koncepcja pojmowania klasy społecznej dotyczy jednak według Marksa tylko tej części społeczeństwa uczestniczącej w życiu ekonomicznym.

Oczywiście podziały te nie mogły być wyłącznie dwudzielne. Marks dostrzegał, że w społeczeństwie burżuazyjnym istnieją i takie kategorie ludzi, którzy mimo iż uzyskują zasadnicze środki utrzymania się, to nie wchodzą w wyżej wspomniany stosunek wyzyskiwacza i wyzyskiwanego. Dlatego też przyglądając się bliżej rodzajom warunków pracy, z którymi jest związana działalność tych osób, Marks dokonał podziału na następujące klasy:

• klasę bezpośrednich producentów, a zarazem właścicieli środków produkcji. Na przykład mogą to być rzemieślnicy, którzy nie korzystają z pracy najemnej i sami i uczestniczą w procesie produkcji

• klasę samodzielnych pracowników, a zarazem właścicieli środków cyrkulacji. Mogą to być przykładowo sklepikarze, którzy nie zatrudniają siły roboczej

• oraz klasę samodzielnych pracowników, a zarazem właścicieli środków usług. Za przykład mogą tu posłużyć fryzjerzy, taksówkarze, także nie zatrudniający siły roboczej.

Marks dostrzegał w ramach powyższych podziałów także i inne. Przykładem może być podział na klasy czyste i heterogeniczne. Do tych pierwszych zaliczał takie grupy ludzkie, których członkowie wchodzą tylko do jednej klasy. Natomiast klasy heterogeniczne to wg niego takie, których członkowie wchodzą do co najmniej dwóch klas. Za przykład może tu posłużyć klasa chłopo - robotników, której członkowie jednocześnie byli właścicielami ziemi i kapitalistami rolnymi. Innym typem podziału może być podział na klasy “w sobie” i klasy “dla siebie”. Obie są zbiorowością ludzi o podobnej sytuacji ekonomicznej, jednak w klasie “w sobie” nie łączą tych ludzi poza tym inne więzi, zaś w klasie “dla siebie” ta łączność ponad lokalna czy organizacyjna (np. związki zawodowe) istnieje. W klasie “dla siebie” mamy świadomość klasową, taka klasa zdolna jest być klasą narodową.

Burżuazja (kapitaliści), jako klasa według Marksa składająca się z posiadaczy różnej wielkości kapitału, lokujących go głównie w produkcji przemysłowej, w trakcie długiego procesu rozwojowego, stopniowo zwiększała swoją objętość wchłaniając drobnomieszczaństwo, kupców itd. Podobnie rzecz miała się z klasą proletariatu (robotnicy), złożoną z jednostek nie posiadających kapitału pieniężnego i najmujących się do pracy w przemyśle, handlu czy usługach. Oczywiście obie te grupy są bardzo niejednorodne, na co wpływa zarówno ich wielkość, jak i kryterium wyodrębnienia oparte na posiadaniu lub nie posiadaniu środków produkcji i kapitału, bez uwzględniania jego wielkości. Członkowie tych grup wywodzili się ze wszystkich praktycznie wcześniej istniejących klas.

Za czasów Marksa i Engelsa członkiem burżuazji można było być wtedy, gdy dysponowało się własnością jedynie w sferze produkcji, lub handlu czy też w sferze działalności finansowej. Sytuacja ta jednak zaczęła się zmieniać. W drugiej połowie XX wieku, gdy powstały monopol i korporacje kontrolujące olbrzymie dziedziny życia gospodarki w skali narodowej i światowej, można było być przedstawicielem klasy wielkich kapitalistów tylko wtedy, gdy umieściło się swój kapitał zarówno w sferze produkcji, cyrkulacji towarowo pieniężnej jak i usług.

Kolejną klasą jest tzw. proletariat. Marksistowska teoria klas nigdy nie utożsamiała proletariusza z pracownikiem fizycznym, jak również nie ograniczała pojęcia klasy robotniczej do bezpośrednich producentów pozbawionych środków produkcji. Marks wyróżniał obok proletariatu przemysłowego także proletariat handlowy i biurowy. Natomiast pojęcie klasy robotniczej w sensie historycznym obejmuje także pracowników najemnych. Współcześnie mówiąc o klasie robotniczej mamy na myśli przede wszystkim wykwalifikowanych, najemnych pracowników fizycznych, a w niektórych ujęciach także umysłowych. Innymi słowy jest to klasa społeczna znajdująca się pod względem bogactwa, dostępu do władzy, prestiżu i stylu życia poniżej klasy średniej a powyżej klasy niższej.

STOSUNKI KAPITALISTÓW I ROBOTNIKÓW

W kapitalistycznym systemie produkcji stają naprzeciw siebie posiadacz środków produkcji (maszyn, surowców) i posiadacz siły roboczej, zdolny w prowadzić w ruch te środki (obsłużyć maszynę, przekształcić surowiec w produkt). Uruchomienie produkcji następuje na skutek zawarcia kontraktu pomiędzy robotnikiem i kapitalistą, czyli umowy uwzględniającej liczbę godzin pracy za określone wynagrodzenie. Robotnik może przyjąć pracę lub nie. Może sprzedać swą siłę roboczą kapitaliście X lub kapitaliście Y.³

[...]Pracujący ludzie stają się towarami, sprzedają swoją pracę temu, kto da za nią więcej, kapitalista natomiast nie dba o to, co produkuje, dopóki przynosi to zysk.⁴

Przymus ekonomiczny zastępuje w kapitalizmie inne formy przymusu pracy, występujące w poprzednich formacjach. O zależności wolnego robotnika decyduje przymus ekonomiczny: brak własnych środków produkcji staje się koniecznością wynajęcia się do pracy u kapitalisty.

Robotnik, nie pracując na własny rachunek – wytwarza wartości przechwytywane przez kapitalistę.

W kapitalistycznych stosunkach produkcji występuje sprzeczność między interesami dwu klas. Po pierwsze: - dlatego, że kapitalista przywłaszcza sobie wartość dodatkową, wytworzoną przez robotnika w procesie produkcji. Po drugie: - dlatego, ze wielkość tej wartości dodatkowej pozostaje w odwrotnym stosunku do wielkości płacy roboczej. Dana suma wartości nowo wytworzonej, przypadającej do podziału między kapitalistę (w formie zysku) a robotnika (w formie płacy) może być dzielona tylko w taki sposób, że powiększenie jednej części dokonuje się przez pomniejszenie części drugiej.

Przeprowadzone różnorodne badania ekonomiczne na temat wytwarzania i podziału dochodu narodowego w rozwiniętych krajach kapitalistycznych, dowiodły, że:

1. wzrost płacy wiąże się z bardzo znacznym wzrostem wydajności pracy robotników;

2. wzrost zysków, który ma również swe źródło w tej wydajności, jest jeszcze szybszy od wzrostu płac.⁵

W tym wypadku można wysnuć wniosek, że ze wzrastającej wydajności pracy robotnika większe korzyści czerpią kapitaliści niż robotnicy pomimo tego, że robotnicy podnieśli swój standard życia. Nie likwiduje to obiektywnej sprzeczności interesów między tymi dwiema klasami.

Proletariat (robotnicy) stanowił tanie źródło pozyskiwania pracowników najemnych niezbędnych przy produkcji wszelkiego rodzaju dóbr, konieczność istnienia tej klasy nie podlega dyskusji. Praca najemna jest warunkiem podstawowym istnienia kapitału (tak przynajmniej działo się w XIX wieku, kiedy nie istniały jeszcze słowa “automat produkcyjny” i “robot”). Jednak działania posiadaczy wielkiego kapitału dążące do minimalizacji kosztów wytwarzania, sprowadzają członków klasy robotniczej do roli towaru, który posiada określoną, bardzo niewielką wartość, jako środek służący pomnażaniu owego kapitału. W miarę jak własność środków produkcji koncentruje się w rękach niewielkiej liczby “magnatów”, wzrasta poziom zubożenia mas robotniczych (związany właśnie ze zmniejszaniem kosztów produkcji poprzez m.in. obniżanie płac), a jednocześnie podnosi się stopień świadomości własnego położenia robotników. Zwiększenie roli maszyn w procesie wytwórczym i jego skomplikowanie, sprawiają bowiem, że robotnik musi posiadać pewien niezbędny zasób wiedzy. Zaczyna zatem być szkolony i organizowany przez właściciela, aby mógł efektywniej i wydajniej pracować pomnażając jego zyski. Tym samym jednak poszerza się sposób patrzenia na rzeczywistość, pojawia się możliwość oceny własnej sytuacji, dostrzeżenia wspólnych celów innych członków klasy robotniczej, wreszcie jej zjednoczenia i wspólnej walki przeciw wyzyskowi. Świadomość negatywnego położenia jest kluczem do likwidacji systemu kapitalistycznego mającej się dokonać na drodze rewolucji robotniczej.

Robotnicy i kapitaliści stanowią podstawowe klasy społeczeństwa kapitalistycznego dlatego, że są powiązani między sobą dominującym w tym społeczeństwie systemem produkcji, jak również dlatego, ponieważ ich wzajemne stosunki określają charakter całej epoki. Walki klasowe między nimi decydują nie tylko o aktualnym podziale dochodu narodowego, ale także o wielu innych sprawach: m.in. o zakresie swobód demokratycznych, powszechności systemu oświaty, czy sytuacji w zakresie ubezpieczeń społecznych. Siła i zdecydowanie klasy robotniczej są w całej formacji kapitalistycznej tymi czynnikami, które rozstrzygają o wprowadzaniu wszelkich reform społecznych, przynoszących korzyści ludziom pracy. Walki klasowe w wyżej wskazanych dziedzinach przygotowują również klasę robotniczą do bardziej generalnych starć o obalenie kapitalizmu.⁶

KLASA DROBNOMIESZCZAŃSTWA I DROBNYCH KAPITALISTÓW

W społeczeństwie kapitalistycznym obok klasy kapitalistów i proletariuszy występują jeszcze inne klasy i warstwy ludności. Przede wszystkim trzeba dostrzegać dwa następujące człony struktury klasowej społeczeństw kapitalistycznych: klasę drobnotowarowych wytwórców oraz warstwę inteligencji. Istnienie tej klasy wiąże się z występowaniem w epoce kapitalizmu całej sfery drobnotowarowej wytwórczości, w której producent jest jednocześnie właścicielem środków produkcji i “robotnikiem”. Klasa drobnotowarowych chłopów powstała z uwłaszczonych chłopów pańszczyźnianych, a rzemieślnicy są niejako potomkami feudalnych grodowych mieszczan.

Teoria marksistowska wykreśla ostre granice między drobnomieszczaństwem składającym się z ludzi pracy, a drobnymi kapitalistami stanowiącymi miniaturową postać właściwych społeczeństwu burżuazyjnemu klas wyzyskiwaczy. Według Marksa drobnomieszczanin tym różni się od drobnego burżuja, że zdobywa podstawowe środki utrzymania własną pracą i nie korzysta z najemnej siły roboczej. Nieliczni spośród mieszczan – dorabiają się , powiększają swe gospodarstwa i warsztaty, zatrudniają coraz więcej sił najemnych i przechodzą w szeregi kapitalistów. Inni – liczniejsi – biednieją, zadłużają się, bankrutują i zasilają szeregi proletariatu. Drobnotowarowi wytwórcy nie wytrzymują konkurencji z wielkimi koncernami.

WARSTWA INTELIGENCJI

Karol Marks uznał, że podział na klasy dotyczy tylko tej części społeczeństwa uczestniczącej w życiu ekonomicznym. Nie nazywa on natomiast klasami takich kategorii osób, które zdobywają środki utrzymania dzięki zatrudnieniu w instytucjach nadbudowy (kultura, polityka...). Kategorią osób, które nie są ani klasami ani odłamami klas, które są poza właściwą strukturą klasową, Marks nazywa “warstwą społeczną”. Do typowych przedstawicieli warstw zalicza on przede wszystkim aparat administracyjny, pozwalający państwu sprawować władzę wykonawczą i osłaniać istniejący porządek społeczny. Poza tym przykładowo zalicza też do nich członków zmonopolizowanej przemocy społecznej, czyli sędziów, policjantów, prokuratorów, wojskowych (ale z armii stałej), duchowieństwa, a także pracowników uniwersytetu państwowego. Widać tutaj, że pojęcie warstwy społ. w ujęciu marksistowskim możemy traktować jako synonim kategorii pracowników nieprodukcyjnych. Do tej kategorii należy inteligencja.

Inteligencja jest ważną i liczną warstwą społeczeństwa kapitalistycznego. Jest nazywana warstwą, a nie klasą, ponieważ kryterium, jakie je wyróżnia, to nie stosunek ekonomicznego wyzysku, łączący ją z jakąś inną klasą, ani stosunek do środków produkcji, ale swoisty charakter pracy: mianowicie różnorodne rodzaje pracy umysłowej. Istnieje ona, podobnie jak klasa drobnotowarowych wytwórców, obok dwu podstawowych klas ludności: kapitalistów i robotników. Zalążki tej warstwy pojawiły się w formacji niewolniczej, ponieważ już wtedy powstał wielki społeczny podział pracy na fizyczną i umysłową.⁷

WALKA KLAS

Jak pisze Marks w “Kapitale”: “Centralizacja środków produkcji i uspołecznienie pracy, dochodzą do punktu, gdy już nie mieszczą się w swej kapitalistycznej skorupie. Skorupa ta zostaje rozsadzona. Wybija godzina kapitalistycznej własności prywatnej. Wywłaszczyciele zostają wywłaszczeni...”

Element stanowiący o dynamice społecznej wizji Marksa tzn. konflikt klasy burżuazyjnej z proletariatem, posiada tylko jedno możliwe rozwiązanie. Wyzwolenie klasy robotniczej nie jest możliwe w warunkach kapitalistycznej produkcji. Nie możliwa jest też zdaniem autora reforma tego systemu, nie podlega on bowiem naprawie. Jedynym wyjściem jest jego obalenie i stworzenie w powstałe miejsce nowego socjalistycznego społeczeństwa bezklasowego, znoszącego wszelkie źródła społecznych nierówności.

[...]Państwo burżuazyjne traktuje swoich obywateli jako abstrakcyjnie równych, kiedy chodzi, dajmy na to, do oddania głosu w wyborach, ale zarazem tłumi i ukrywa faktyczne społeczne nierówności między nimi.⁸

Karol Marks uważał, że burżuazji kapitalistycznej nie można rozumowo wyperswadować, by oddała w ręce ludzi pracy czy też społeczności bogactwa, których była tak chciwa i które tak mocno trzymała w swych rękach. Proletariat nie zdobędzie dominującej pozycji, o ile sam się w tej pozycji nie postawi. Musi więc być przygotowany na to, by uczynić aktywne, energiczne kroki praktyczne, by obalić burżuazję kapitalistyczną, znieść instytucję własności prywatnej, a majątek tej własności rozdzielić, by oddać źródła bogactwa, środki jego produkowania i rozdziału oraz ostateczne z niego korzyści w ręce tych, których mozół je wyprodukował. Mówiąc krótko: proletariat całego świata będzie musiał dokonać rewolucji, aktywnie używając siły przeciw istniejącym warunkom i musi być gotowy przelać krew swoją i kapitalistów, jeśli to będzie konieczne, by osiągnąć swoje cele.⁹

Dla Marksa idealnym państwem byłoby państwo, które tworzyłoby “społeczeństwo bezklasowe”, gdzie nie byłoby żadnych różnic klasowych, nie byłoby burżuazji i proletariatu, nie byłoby bogatych i biednych. Każdy człowiek byłby oddany sprawie ludzkości obejmującej cały świat, wszyscy ludzie byliby sobie towarzyszami pracującymi ramię przy ramieniu, przy tym każdy pracowałby nie dla polepszenia własnej sytuacji, lecz dla dobra wielkiej społeczności wszystkich ludzi i w tym znajdowałby swą radość.

Gdy w przebiegu lat znikną różnice klasowe i cała produkcja zostanie skupiona w rękach zrzeszonych jednostek, władza publiczna utraci swój charakter polityczny. Władza polityczna we właściwym znaczeniu jest zorganizowaną przemocą jednej klasy w celu uciskania innej. Gdy w walce z burżuazją proletariat siłą rzeczy jednoczy się w klasę, poprzez rewolucję staje się klasą panującą i jako klasa panująca znosi przemocą dawne stosunki produkcji, to wraz z tymi stosunkami produkcji znosi warunki istnienia przeciwieństw klasowych, znosi w ogóle klasy i tym samym swoje własne panowanie jako klasy.

Miejsce dawnego społeczeństwa burżuazyjnego z jego klasami i przeciwieństwami klasowymi zajmuje zrzeszenie, w którym swobodny rozwój każdego jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich.¹⁰

Analizując marksistowską teorię klas i warstw społecznych widzimy, że najistotniejszą częścią programu Marksa było odkrycie nierówności, ujawnienie ich i praca nad ich wyeliminowaniem. Choć oczywiście pragnął on także przyczynić się do upadku kapitalizmu oraz zapoczątkowania nowej ery kolektywizmu. Uważał on bowiem społeczeństwo komunistyczne za model idealny. Teoretycznie rzecz biorąc społeczeństwo to miało być pozbawione klas, upaństwowienie fabryk czy zakładów przemysłowych miało eliminować zjawisko wyzysku, kolektywizacja miała dać wszystkim równe szanse, natomiast aparat rządzący, partyjny, miał być traktowany jako warstwa wyższa. W praktyce jednak założenia Marksa nie pomogły stworzyć idealnego społeczeństwa.

Bibliografia:

1. B.A.G. Fuller “Historia Filozofii”, tom II, Filozofia nowożytna, PWN, Warszawa 1967

2. K. Marks, F. Engels, Manifest Komunistyczny, Książka i Wiedza, Warszawa 1983

3. L.Kołakowski, Główne nurty marksizmu, Wyd. Aneks, Londyn 1988

4. S. Filipowicz, A. Mielczarek, K. Pieliński, M. Tański, Historia idei politycznych, tom II, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1999

5. Smolski, M. Smolski, E.H. Stadtmller, Wydawnictwo EUROPA 1999

6. T. Eagelton, Marks, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 1998

1 B.A.G. Fuller, Historia Filozofii, tom II, Warszawa 1967 PWN, s. 378

2 J. Grudzień, H. Jankowski, T.M. Jaroszewski, W. Wesołowski, Filozofia marksistowska, Warszawa PWN 1971, s.352

3 J. Grudzień, H. Jankowski, T.M. Jaroszewski, W. Wesołowski, Filozofia marksistowska, Warszawa PWN 1971 s.353

4 Terry Eagelton, Marks, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 1998, s.34

5 J. Grudzień, H. Jankowski, T.M. Jaroszewski, W. Wesołowski, Filozofia marksistowska, Warszawa PWN 1971, s.354

6 J. Grudzień, H. Jankowski, T.M. Jaroszewski, W. Wesołowski, Filozofia marksistowska, Warszawa PWN 1971, s.355

7 J. Grudzień, H. Jankowski, T.M. Jaroszewski, W. Wesołowski, Filozofia marksistowska, Warszawa PWN 1971, s.356

8 Terry Eagelton, Marks, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 1998, s.34

9 B.A.G. Fuller, Historia Filozofii, tom II, Warszawa 1967 PWN, s.384

10 K. Marks, F. Engels, Manifest Komunistyczny, Książka i Wiedza, Warszawa 1983, s.88

4