Około roku 1000 Polska, zwana jeszcze "państwem gnieźnieńskim", liczyła około miliona mieszkańców, żyjących na 250 tysiącach kilometrów kwadratowych. Niemal 2/3 powierzchni stanowiły nieprzebyte puszcze, a na terenach zamieszkanych gęściej przeważały pola uprawne i łąki. Najgęściej zaludnionymi obszarami były środkowa Wielkopolska, Kujawy, rejony Śląska, okolice Krakowa i Sandomierza oraz tereny przy ujściu Odry. Większość mieszkańców stanowili wolni chłopi, obok nich istniała ludność niewolna, pochodząca zarówno z jeńców wojennych, których osiedlano w dobrach książęcych i duchownych, jak i ze zwykłych niewolników kupowanych na targach i zatrudnianych jako służba. Do dziś w Polsce pozostały nazwy miejscowe pochodzące od wsi, w których osadzano obcych jeńców, np. Prusy, Węgrzce, Czechy. Po przyjęciu chrztu do Polski zaczęli napływać "goście" - Niemcy, Włosi, Francuzi, Czesi i Węgrzy, przede wszystkim jako duchowni, rycerze i kupcy. W Przemyślu już w X wieku istniała gmino żydowska, później Żydzi w Polsce zaczęli się trudnić handlem niewolnikami.

Monarchia pierwszych Piastów opierało się na kilku filarach, wśród których najważniejszą rolę odgrywał monarcha z dworem i drużyną, ustanawiane przez władcę prawa i świadczenia poddanych oraz Kościół. Takie państwo, w którym jedynym jego właścicielem był władca dowolnie dysponujący losem poddanych, nazywane jest monarchią patrymonialną (z łaciny: patrimonium - własność, dziedzictwo). Władza z reguły przechodziła z ojca na najstarszego syna, choć za pierwszych Piastów zasada ta nie zawsze była przestrzegana. Monarcha był najwyższym sędzią i na zgromadzeniu zwanym wiecem wymierzał poddanym sprawiedliwość. Wśród jego urzędników, zwanych komesami, najważniejszy był palatyn (wojewoda), który zarządzał dworem i zastępował panującego w dowodzeniu wojskiem. Opieka nad książęcym skarbem, będącym równocześnie skarbem państwa, spoczywała w gestii skarbnika. Główny ośrodek władzy znajdował się w kolebce państwowości -Wielkopolsce, a przez historyków lokalizowany jest w Gnieźnie, Poznaniu lub na Ostrowie Lednickim.

Podstawa organizacji terytorialnej były obsadzone przez wojów grody, narządzane przez książęcego urzędnika - kasztelana. Kontrolował on powierzony mu okręg, pobierał daniny dowodził załogą, a na wiecach ogłaszał rozporządzenia monarchy. Grody pełniły ważną rolę obronną i w nich podczas wojen znajdowała schronienie okoliczna ludność. Z czasem wokół grodów pojawiły się podgrodzia, w których rozwinął się handel i rzemiosło. Największymi grodami w państwie pierwszych Piastów były Gniezno, Kraków, Kruszwica, Poznań, Płock, Łęczyca, Wrocław i Sandomierz. Obok nich istniało wiele pomniejszych, rozlokowanych zwłaszcza na rubieżach, bezpośrednio strzegących od agresji z wewnątrz. Dochody panującego pochodziły z danin ludności, kar sądowych, monopoli (cła, myta, karczmy, wydobywanie kruszców) i w dużej mierze z łupów wojennych, co wówczas było zjawiskiem powszechnym. Na poddanych oprócz składania danin ciążyły też inne obowiązki: pilnowanie grodów, usługiwanie władcy w czasie podróży po kraju i wykonywanie na jego rzecz określonych powinności. Te ostatnie należały do obowiązków tzw. osad służebnych, wyspecjalizowanych w odpowiednich czynnościach, jak łowiectwo, dostarczanie skór, chleba, trzody chlewnej i produkcja elementów uzbrojenia. Do dziś przetrwały nazwy takich wsi, np. Bobrowniki, Liszki, Świniary, Szewce, Piekary, Grotniki, Kowale, Korabniki.

Zdecydowana większość ludności zamieszkiwała na wsi i trudniła się uprawą roli, hodowlą i rybołówstwem. Mieszkańcy państwa pierwszych Piastów stawiali domy w postaci ziemianek lub półziemianek, konstruując od początków XI wieku piece w miejsce wcześniejszych palenisk. Nieco solidniejsze budowle wznoszono w grodach: miały plecione z gałęzi ściany, które oblepiano gliną i wykonana z belek lub ubitej gliny podłogę, a otwory okienne zasłaniane były rybimi pęcherzami. Ubierano się stosunkowo prosto: mężczyźni nosili koszule, spodnie i zakładane przez głowę tuniki, a w zimie kożuchy. Kobiety natomiast odziewały się w koszule-rubaszki i suknie wierzchnie z długimi rękawami i przyozdabiały metalowymi kolczykami, koralami ze szkła i bursztynu oraz pierścionkami. Ubiór odznaczał się bogatymi barwami - od czerwieni po błękit i fiolet. Powszechne były trzewiki, boso chodzili tylko najubożsi. Podstawowym pożywieniem było przyrządzone na zakwasie lub na gęstym piwie pieczywo, oprócz niego jedzono dużo sera, kaszy, grochu i bobu oraz sprowadzonej na początku XI wieku kapusty. Mięso spożywano głównie ze zwierząt hodowlanych i ryb, dziczyzna pojawiała się raczej na stołach możnowładztwo. Wszystko to popijano dużą ilością piwa i miodu. Większość czasu spędzano przy pracy w polu, produkcji rzemieślniczej i na walce z groźną przyrodą, a w wolnych chwilach oddawano się muzyce, tańcom, śpiewom i wszelakim grom.

(9kB)W handlu posługiwano się pieniądzem zwanym płacidłem, ale rozliczeń często dokonywano również w towarach. Pierwsze monety - srebrne denary - zaczął wybijać Mieszko l, do tej pory w obiegu były monety obce, głównie zachodnioeuropejskie i arabskie. Od połowy X wieku wybijany z importowanego kruszcu denar stał się w Polsce najpopularniejszym środkiem płatniczym i pozostał nim do końca XIII wieku. W handlu zagranicznym obok państw skandynawskich najbardziej ożywioną wymianę utrzymywano z Rusią Kijowską, a za jej pośrednictwem z krajami Bliskiego Wschodu: Bizancjum, Syrią i Egiptem, skąd importowano drobne wyroby rzemieślnicze (grzebienie, groty, noże), przedmioty zbytku (bransolety i pierścienie), a także owoce, korzenie i pachnidła. Z Polski wywożono głównie bursztyn, skóry, miód i wosk. Na rynki arabskie trafiali niewolnicy znad Wisły i Warty.