Wykład VI - Zasady podatkowe.
Zasady podatkowe
Odnośnie ogólnej materii jaką jest prawo finansowe odnajdujemy w przepisach prawa ugruntowane zasady prawa np. jawności, przejrzystości.. Natomiast zasady podatkowego nie są ciągle literą prawa (nie są wprost sformułowane). Odrębnym zagadnieniem są naczelne zasady postępowania podatkowego, ale nie należy ich utożsamiać z zasadami podatkowymi.
Zasady podatkowe to postulaty kierowane przez przedstawicieli nauki do racjonalnego ustawodawcy, by nakłonić go do kreowania prawa podatkowego według określonych reguł.
W Polsce, zdaniem Pana profesora nie ma systemu podatkowego.
Do czego odnosić to zagadnienie zasad podatkowych? – zagadnienie to wiąże się głównie z postaciami Adama Smitha (liberalizm) i Adolfa Wagnera (etatyzm państwowy). Wiek XIX. Byli to praktycy, którzy zajmowali się podatkami. Reprezentowali odmienne poglądy. Wagner przedkładał interes państwa nad interesy innych podmiotów, a Smith odwrotnie. Ponadto Smith wyodrębniał samodzielne zasady, a Wagner wyodrębniał grupy zagadnień w ramach, których wskazywał poszczególne zasady.
Zasady Adama Smith’a:
zasada sprawiedliwości – sprowadza się do tego, że podatnik powinien ponosić ciężar podatku, który odpowiada jego możliwościom. Ideowo słuszna. Smith dopuszczał jednak wyjątki od tej zasady, zarówno pod względem podmiotowy jak przedmiotowym. Przyjmował jednak zbyt wiele odstępstw od tej reguły.
zasada dogodności – koresponduje z instytucjami ulg i zwolnień. Polega na zrównoważeniu interesu fiskusa z interesem podatnika, aby ten drugi mógł wykonać zobowiązanie podatkowe w takiej kwocie i w takim terminie by był w stanie realizować je bez większego uszczerbku z obiektywnego punktu widzenia. W naszym systemie jest ona respektowana np. dzięki ratalnej formie płatności, odroczeniu płatności itp.
zasada taniości podatku – wpływy podatkowe to wpływy pieniężne zasilające odpowiednio Skarb Państwa jak i budżety jednostek samorządu państwowego. Pobieranie świadczenia podatkowego powinno być w wysokości odpowiedniej do kosztów ponoszonych przez państwo i samorządy w związku z pobieraniem tego świadczenia. Wydatkowanie jak najmniejszych środków w celu pozyskania podatków.
zasada pewności – dobry system podatkowy musi opierać się na tej zasadzie. Podatnik musi mieć pewność jakie ciężary podatkowe mogą na niego spaść bowiem od tego zależy jakie podejmie przedsięwzięcia. Nie powinien być w tym względzie zaskakiwany. Podatki powinny być jasne i przejrzyste.
Bardzo dobre zasady, które w jakimś stopniu obowiązują do dzisiaj.
Adolf Wagner przedkładał interes państwa nad interesem jednostkowym. Wyróżniał zasady, które grupował na:
Zasady fiskalne – zasada sprawiedliwości podatkowej (podatek powinien być pobierany w większej wysokości od tych, którzy mają większe możliwości finansowe, a w mniejszym stopniu od uboższych, ale w odróżnieniu od Smith’a szedł w stronę większej powszechności podatków bez generowania zbyt wielu ustępstw – każdy ma płacić podatek, minimum ulg podatkowych).
Zasady gospodarcze – są to pewne uwagi i zalecenia zgłaszane przez niego względem prawodawcy. Pierwsza dotyczy proporcji między podatkami pośrednimi a bezpośrednimi. Powinno się dążyć do zwiększania podatków bezpośrednich. Twierdził, że wtedy system jest bardziej przejrzysty i sprawiedliwy. Niewątpliwie podatki pośrednie są o wiele atrakcyjniejsze dla fiskusa niż podatki bezpośrednie. Druga sugestia związana jest z minimalizacją ciężarów podatkowych realnych. Jak długo nieruchomość pozostaje we władaniu tak długo gmina może liczyć na wpływ z tytułu podatku. Między innymi stąd pomysł wprowadzenia podatku katastralnego – podstawą wymiaru świadczenia podatkowego jest wartość nieruchomości. Rozwiązanie niepopularne, ale wykorzystywane w innych państwach. Wagner zwracał uwagę na to, że choć początkowo tego typu obciążenia będą opłacalne to z czasem wpływy z tytułu takich podatków ulegną gwałtownemu zmniejszeniu ze względu na niewydolność finansową podatników.
Zasady techniki podatkowej – dogodność, taniość, pewność świadczenia podatkowego.
W chwili obecnej w literaturze przedmiotu, poza paroma wyjątkami, królują te zasady. Za wprowadzanie do porządku prawnego w Polsce tych zasad odpowiada obecnie głównie Trybunał Konstytucyjny, który wielokrotnie wypowiadał się na temat podatków.
Koncepcja Leffera (krzywa Leffera podatku progresywnego, progresja szczeblowa). Odzwierciedla możliwości podatkowe podatnika. Jeśli ustawodawca nie wyliczy dobrze możliwości podatnika to nie będzie on realizował zobowiązania podatkowego. Ustawodawca powinien stosować stawki progresywne tylko na pewnym poziomie, bo po jego przekroczeniu przestanie uzyskiwać wpływy z podatków. Stawka progresywna po osiągnięciu odpowiedniego pułapu przekształci się w stawkę degresywną..