Wykład V

1. Przedmiot podatku:

- element świadczenia podatkowego.

- element o charakterze jakościowym, czyli charytatywnym.

- element konieczny.

- ustawa podatkowa tylko może nakładać podatki.

- immanentnie związany z podmiotem podatku.

Podmiot podatku i przedmiot tworzą razem pole obowiązku podatkowego. Te dwa elementy pozwalają nam określić, od czego podmiot płaci podatek.

Przedmiot podatku identyfikuje się jako swego rodzaju element pośredni między podmiotem, a podstawą opodatkowania.

Przedmiot podatku - stan faktyczny lub prawny, z którym ustawa łączy skutek w postaci powstania obowiązku podatkowego. Związek przedmiotu z podmiotem - określone sytuacje faktyczne (np. osiąganie dochodu) lub prawne (np. bycie właścicielem rzeczy, nabycie spadku) z zaistnieniem, których ustawa łączy obowiązek zapłaty podatku przez podmioty, które znalazły się w tej sytuacji prawnej lub faktycznej.

W celu określenie przedmiotu podatku ustawodawca używa w przepisach zwrotu np. „opodatkowaniu podlegają”. Ponadto nazewnictwo ustaw może być mylące w tym sensie, że nie w pełni oddaje przedmiot opodatkowania (zbyt wąskie określenie przedmiotu opodatkowania w tytule) np. ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych czy od osób prawnych przewiduje również przychody jako przedmiot opodatkowania, ustawa o podatku od spadków i darowizn reguluje opodatkowanie innych nabywanych tytułów prawnych np. zasiedzenie, zniesienie współwłasności, ustawa o podatku od nieruchomości.

Ustawodawca określa przedmiot podatku za pomocą dwóch możliwych stylizacji, tj.:

1. określa pewną czynność (osiąganie dochodu) lub

2. przedmiot pewnej działalności (po prostu dochód) - rzeczowe ujęcie podatku - tzw. urzeczawianie, niektórzy przedstawiciele doktryny twierdzą, że jest to błąd.

Klasyfikacja przedmiotów opodatkowania:

1. Zjawiska związane uzyskaniem przychodu (dochód na etapie jego powstawania).

2. Zjawiska związane uzyskaniem dochodu (postać ostateczna dochodu).

3. Zjawiska związana z konsumpcją (wydatkowanie dochodu, zaspakajanie potrzeb).

4. Zjawiska związane z majątkiem (nabywania, posiadanie, zbywania – opodatkowanie dochodów przyszłych).

Wszystkie powyższe łączy jakiś rodzaj dochodu. Przedmioty opodatkowania sformułowane są najczęściej w sposób pozytywny. Ustawodawca stosuje również ujęcie negatywne, wtedy mamy do czynienia z wyłączeniami.

2. Podstawa opodatkowania:

- element struktury świadczenia podatkowego;

- element zmienny o charakterze ilościowym (poprzednie elementy miały charakter jakościowy);

- podstawa opodatkowania jest najbardziej elastycznym elementem konstrukcyjnym świadczenia podatkowego;

Dwa aspekty pojęcia podstawy opodatkowania:

- konstrukcyjny – najbardziej rozpowszechniony; ujmowana jako jeden z elementów konstrukcji świadczenia podatkowego, a jego istota wyraża się w tym, że stanowi on ilościowe lub wartościowe określenie przedmiotu podatku (ilościowo tzn. określone w konkretnych jednostkach miary; w ustawie o podatku rolnym ustawodawca ustanawia specyficzny hektar przeliczeniowy - sztuczna jednostka stworzona na potrzeby tego podatku). Może być konkretyzacją wartościową wyrażoną w jednostkach pieniężnych. Podstawę opodatkowania, którą można skonkretyzować wartościowo możemy określić jako wartość rzeczywistą (tzn. gdy możliwe jest określenie względnie dokładne uzyskiwanego dochodu) lub szacunkową (gdy ustalenie wartości rzeczywistej jest niemożliwe albo bardzo skomplikowane).

- normatywny – podstawa opodatkowania jawi się jako następstwo, prawna konsekwencja przedmiotu podatku.

Trzy instytucje prawno-podatkowe:

1. Minimum podatkowe – powszechnie stosowane w różnych systemach podatkowych. Ujmowany na dwa sposoby: a) Minimum podatkowe to określona graniczna wielkość podstawy opodatkowania, której przekroczenie aktywizuje obowiązek podatkowy. b) Minimum podatkowe jest określone jako stała wielkość, o którą pomniejsza się podstawę opodatkowania. Względy socjalne decydują o wykorzystaniu tego instrumentu. Redukcja obciążenia podatkowego.

2. Kumulacja podatkowa - sumowanie podstaw opodatkowania w celu ustalenia kwoty należnego podatku. Może mieć charakter kumulacji:

a) przedmiotowej – polega na łączeniu elementów przedmiotu opodatkowania pochodzących z różnych tytułów prawnych, źródeł w stosunku do jednego podmiotu;

b) podmiotowej - polega na łączeniu elementów przedmiotów opodatkowania, które należą do różnych podmiotów (ale tych między, którymi występują określonego typu powiązania np. międzyrodzinne czyli małżeństwo; w celu realizacji polityki prorodzinnej);

c) czasowa – polega na łączeniu podstaw opodatkowania w określonym czasie lub w określonych przedziałach czasowych. Najważniejsze jest określenie przedziału czasowego;

d) terytorialna – określa zasady łącznego traktowania dochodów uzyskanych podatnika w kraju jak i za granicą. W związku z terytorialnym rozmieszczeniem źródeł dochodu., który jest osiągany przez podatnika rozróżniamy dwie instytucje. Ograniczony obowiązek podatkowy polega na powinności płacenia podatku od dochodu, którego źródła znajdują się w każdym państwie. Nieograniczony obowiązek podatkowy polega na tym, że podatnik jest zobowiązany do płacenia w całości od swego dochodu bez względu na miejsce, gdzie znajdowało się źródło – zasada rezydencji, miejsca zamieszkania. Reguluje się te kwestie w umowach bilateralnych między państwami w celu uniknięcia podwójnego opodatkowania.

3. Ulgi obliczane na podstawie opodatkowania. Istotą ulgi jest to, że ustawodawca dąży do redukcji ciężaru podatkowego. Możliwości w tym zakresie to: obniżenie stawki podatkowej, pomniejszenie podstawy opodatkowania oraz pomniejszenia kwoty podatku na przykład tzw. ulga rehabilitacyjna.

Podstawa opodatkowania to skonkretyzowana przez przepisy ustawy wielkość, którą za pomocą omówionych instytucji prawno-podatkowych możemy modyfikować w większym lub mniejszym zakresie, jeśli przepisy danego podatku przewidują taką możliwość. Po dokonaniu modyfikacji określona wartość będzie identyfikowana jako podstawa obliczenia podatku i do niej będziemy stosować stawki podatkowe w celu obliczenia kwoty należnego podatku. Podstawa obliczenia może być mniejsza lub większa niż podstawa opodatkowania, a czasem wartości te się pokrywają.

3. Stawka podatkowa

Jest to element, który musi zostać określony. Stawka podatkowa jest to relacja między wymierzonym podatkiem, a podstawą opodatkowania. Klasyfikacja:

1. Ze względu na sposób ujęcia stawki: kwotowe (oznacza kwotę, która przypada na jednostkę opodatkowania np. 3zł za metr kwadratowy powierzchni użytkowej; najczęściej stosowane są, gdy podstawy opodatkowania wyrażone są w jednostkach niepieniężnych) i stosunkowe (dzielą się na procentowe, ułamkowe i wielokrotnościowe; wszędzie tam gdzie podstawa opodatkowania wyrażona jest w jednostkach pieniężnych;).

2. Ze względu na sposób zachowania się stawki do podstawy opodatkowania: stawki stałe to stawki płaskie; opodatkowanie identyfikowane jako proporcjonalne lub liniowe; istota jest taka, że ich wysokość się nie zmienia w zależności od podstawy opodatkowania, jej wielkości; stawki zmienne to stawki, które zmieniają się wobec podstawy opodatkowanie; rozróżniamy stawki:

a) progresywne – rosną w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. Progresja może być stopniowa (skokowa, globalna, całościowa) lub szczeblowana (odcinkowa, schodkowa). Istota pierwszej z nich polega na opodatkowaniu według stawki właściwej dla przedziału, w którym mieści się dana podstawa opodatkowania. W drugim wypadku podstawa opodatkowania ulega podzieleniu na przedziały, w których stopniowo zwiększa się wartość odprowadzonego podatku (np. 38 000zł – za pierwsze 20 000 płaci się 10% a za pozostałe 18 000, tj. ponad ten przedział, 15% ).

b) regresywne – istota ich polega na tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, stawki maleją.

c) degresywne – w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania, stawki maleją.

4. Ulgi i zwolnienia podatkowe

Kolejny element konstrukcji świadczenia podatkowego. Ulgi mają na celu zmniejszenie ciężaru podatkowego, którym obarczony jest podatnik. Zwolnienie z kolei to rezygnacja ustawodawcy z opodatkowania albo określonej kategorii podatników (podmiotowe) lub przedmiotu opodatkowania (przedmiotowe).

Warunki trybu płatności

Są klasyfikowane do elementów konstrukcji świadczenia podatkowego ze względu na potrzeby dydaktyczne. Należy zaznaczyć jednak, że warunki trybu płatności są umieszczone w ordynacji podatkowej i stosuje się je tak samo względem wszystkich podatków (brak specyficznych regulacji w ustawach podatkowych szczegółowych), więc coraz rzadziej wyodrębnia się je jako element świadczenia podatkowego.

Istotą są określone reguły, które obowiązują podatnika przy płaceniu świadczenia podatkowego. Są to reguły, które będą dotyczyć:

1. miejsca zapłaty świadczenia podatkowego – według właściwości organu podatkowego (miejscowej i rzeczowej) wskazanej w szczegółowych ustawach podatkowych;

2. sposobu świadczenia podatkowego – jednorazowo (uiszczany w całej kwocie należności od razu) lub częściami (zaliczkowo, gdy nie jest możliwa do oceny lub oszacowania ostateczna wysokość kwoty podatku lub ratalnie wówczas, gdy jesteśmy w stanie ustalić wysokość podatku na początku roku podatkowego, a w wyniku decyzji organu lub przepisów prawa podatnik może płacić go ratami);

3. formy zapłaty – podstawowe (gotówką w kasie urzędu lub na rachunek urzędu, a także w formie rozliczenia bezgotówkowego przez polecenie przelewu – dot. na przykład przedsiębiorców zobowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej - patrz również art.61 OrdPodat; rzadko za pomocą karty płatniczej – opłaty lokalne, organ stanowiący jednostki samorządu lokalnego o tym decyduje), forma pomocnicza (znakami akcyzy; charakter antycypacyjny) oraz forma szczególna (art. 61 § 4 – zapłata podatku papierami wartościowymi, decyduje o niej minister finansów w drodze rozporządzenia, określa on które podatki mogą nią być objęte);

4. terminu zapłaty – art. 47 OrdPod., termin zależy od sposobu powstania obowiązku podatkowego. Istotne uregulowania również odnośnie płatnika i inkasenta.