Nazwa ośrodka: Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR" sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, PARP, Podlaskie Centrum Euro Info

Tytuł pakietu: Polski system bankowy (charakterystyka, przedstawiciele, statystyki)

Grupa: Bankowość-finanse

Autor: Aleksander Karkos

Aktualizacja: Dorota Isajuk

Data aktualizacji: 28.11.03r.

Ewolucja systemu bankowego w Polsce.

Zasadniczą cechą systemu bankowego funkcjonującego w Polsce po II Wojnie Światowej aż do roku 1988 była silna centralizacja oraz koncentracja zarówno funkcji banku centralnego jak i działalności typowo komercyjnej w Narodowym Banku Polskim. W ramach działalności komercyjnej NBP zajmował się całokształtem kredytowania jak i obsługi operacyjnej sektora przedsiębiorstw. W okresie bezpośrednio poprzedzającym reformę systemu bankowego (w 1989) oprócz NBP funkcjonowały w Polsce następujące banki: Bank Handlowy w Warszawie SA, Bank Polska Kasa Opieki SA, Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy, Bank Gospodarki Żywnoś,ciowej oraz banki spółdzielcze.

System ten charakteryzował się dominującą pozycją NBP a zarazem ścisłą (niekiedy bardzo wąską) specjalizacją poszczególnych banków. W ten sposób z założenia wykluczono możliwość konkurencji międzybankowej. Wszystkie banki pozostawały w rękach Państwa.

Przełomowym momentem w polskiej bankowości stał się rok 1989 i dokonana reforma prawa bankowego, która umożliwiła podjęcie wielu zmian koniecznych dla stworzenia rynkowego modelu systemu bankowego. Ze struktury NBP wyłonionych zostało 9 banków komercyjnych: Bank Gdański, Bank Śląski w Katowicach, Bank Przemysłowo-Handlowy w Krakowie, Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie, Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu, Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie, Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie, Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi, Bank Zachodni we Wrocławiu.

Banki te utworzono na bazie sieci oddziałów NBP i zostały one uprawnione do świadczenia pełnego zakresu usług bankowych wszystkim potencjalnym klientom. Równocześnie umożliwiono tworzenie nowych banków - w tym z udziałem kapitału zagranicznego.

Wprowadzenie w Polsce w 1989 r. dwuszczeblowego systemu bankowego oznaczało rozdzielenie funkcji emisyjnej i kredytowej wykonywanych dotychczas przez NBP, który zaczął funkcjonować jako typowy bank centralny sterujący procesem tworzenia pieniądza bankowego za pośrednictwem właściwych sobie instrumentów polityki pieniężnej.

Całkowite zerwanie z działalnością komercyjną NBP (szczególnie chodzi tu o obrót dewizowy) nastąpiło jednak dopiero w listopadzie 1994 r., kiedy to powstał ostatni bank wyłoniony ze struktur NBP tzn. Polski Bank Inwestycyjny.

Do 1993 r. NPB pełnił również funkcję centralnej instytucji rozliczeniowej, co było sprzeczne z funkcjami jakie pełnią banki centralne w systemie gospodarki rynkowej. Obecnie większość banków zrzeszona jest w Krajowej Izbie Rozliczeniowej (KIR) i poprzez nią przeprowadza rozliczenia międzybankowe.

Wyłonione ze struktury NBP banki są samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami gospodarczymi prowadzącymi działalność polegającą przede wszystkim na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych. Każdy bank samodzielnie może decydować o przedmiocie i zakresie swojego

działania a także określać warunki zawierania umów z klientami. Również klienci banków (zarówno osoby prawne jak i fizyczne) mają prawo wyboru instytucji finansowej, z którą chcą współpracować.

W ramach obecnie ukształtowanego systemu bankowego, ze względu na charakter i zakres realizowanych zadań, wyróżnić można następujące rodzaje banków:

bank centralny - Narodowy Bank Polski - realizujący politykę pieniężną państwa oraz kontrolujący działalność całego systemu bankowego bank utworzony przez państwo w celu pełnienia określonych funkcji, istotnych dla funkcjonowania gospodarki danego kraju. Bank centralny jest bankiem emisyjnym (emituje znaki pieniężne będące środkiem płatniczym), bankiem zwierzchnim dla innych banków (bank banków);

banki komercyjne - zajmujące się głównie przyjmowaniem depozytów, udzielaniem kredytów oraz wykonywaniem wszelkiego rodzaju operacji rozliczeniowych; bank komercyjny dąży do osiągnięcia zysku dzięki środkom finansowym pochodzącym z depozytów przyjmowanych od klientów, które umożliwiają mu prowadzenie działalności kredytowej. Klasyczne uniwersalne banki komercyjne tworzone są w celu zapewnienia sprawnej obsługi podmiotów gospodarczych i ludności w rozliczeniach krajowych i zagranicznych. Wśród banków komercyjnych wyróżnia się banki detaliczne (ang. retail banks) obsługujące przede wszystkim osoby fizyczne i małe firmy oraz banki hurtowe (ang. wholesale banks) obsługujące wyłącznie średnie i duże firmy.

banki inwestycyjne – bank, dla którego podstawowym celem działalności jest inwestowanie powierzonych przez klientów środków na rynku kapitałowym lub też dokonywanie inwestycji podobnych do inwestycji przeprowadzanych przez fundusz zamknięty lub fundusz wysokiego ryzyka. Banki te zajmują się całą gamą usług związanych z zarządzaniem finansowym i doradztwem. Gromadzą one środki mające charakter długoterminowy, emitują papiery wartościowe i przyjmują lokaty; ponadto mogą zarządzać funduszami inwestycyjnymi, uczestniczyć w rynkach surowcowych, organizować konsorcja finansowe itp.; ten rodzaj bankowości w Polsce dopiero się kształtuje, w dalszym ciągu brak jest precyzyjnego określenia różnicy pomiędzy bankiem komercyjnym i inwestycyjnym.

banki uniwersalne - ukierunkowane głównie na szeroką rzeszę klientów, oferujące możliwie najszerszą gamę produktów i usług zarówno klasycznie bankowych jak również w sferze obrotu papierami wartościowymi na pierwotnym i wtórnym rynku kapitałowym, usług ubezpieczeniowych itp.

bank specjalistyczny - bank utworzony w celu realizacji ściśle określonych celów (np. finansowania budownictwa mieszkaniowego, redystrybucji kredytów zagranicznych, itp.). W realizacji swoich celów statutowych banki specjalistyczne mogą korzystać z ulg lub dotacji przyznanych im przez rząd lub bank centralny, a także stosować zastrzeżone dla nich instrumenty finansowe. Najpopularniejszymi rodzajami banków specjalistycznych są: banki hipoteczne, banki rozwoju, banki clearingowe oraz banki inwestycyjne.

banki spółdzielcze - zajmujące się głównie kredytowaniem sektora rolniczego i drobnej przedsiębiorczości.

W latach 1989 -1994 powstało w Polsce 100 nowych banków, które uzyskały licencje NBP. W Polsce swoje placówki mają już czołowe banki europejskie jak np. ING, CitiBank, Deutsche Bank, Societe Generale, BNP-Dresdner Bank, Raffeisen Centrobank. Na rynek obce banki wchodzą również poprzez wykup udziałów większościowych w polskich

bankach. Przykładem może tu być Petrobank, który po wykupieniu przez koncern koreański LG GROUP zmienił nazwę na LG Petrobank i wykorzystując dawną klientele rozszerza działalność z nowym właścicielem. Wymogi jakie należy spełnić aby utworzyć bank w Polsce

precyzuje Ustawa Prawo bankowe z 1992 r.

Główny kierunek zmian w polskiej bankowości na najbliższy okres to umacnianie polskich banków i przygotowywania do otwartej konkurencji z bankami zagranicznymi. Jednym z przedsięwzięć wspierających umacnianie ekonomiczne i organizacyjne jest rozpoczęty w 2001 roku proces konsolidacji banków (w tym również banków należących do Skarbu

Państwa). Celem tego typu działania jest zwiększenie możliwości rozwojowych banków poprzez podniesienie jakości i zakresu usług świadczonych klientom oraz zwiększenie bezpieczeństwa jej członków drogą wzajemnego gwarantowania płynności.

Najbardziej spektakularnym przedsięwzięciem w tym zakresie było powstanie Grupy Bankowej PeKaO SA. W jej skład wchodzą: PeKaO S.A., Bank Depozytowo-Kredytowy S.A. z Lublina, Powszechny Bank Gospodarczy S.A. z Łodzi oraz Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie S.A.

Należy podkreślić, iż grupę bankową tworzy wokół siebie również Bank Inicjatyw Gospodarczych BIG SA, mniejsze banki również spółdzielcze, poprzez nabywanie całości lub większościowych pakietów udziałowych mniejszych banków np. Bank Zachodni SA kupił w czerwcu 1996 r. Bank Rozwoju Rolnictwa z Poznania. Na dokonanie tego typu transakcji

banki otrzymują z reguły pożyczkę z bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

W czerwcu 2001 r. nastąpiła oficjalna konsolidacja WBK S.A. i Banku Zachodniego S.A. W tym przypadku większościowym udziałowcem obu baków jest AIB.

Większość banków w Polsce została sprywatyzowana. Jako bank bez inwestora zagranicznego (kapitał polski) pozostał tylko PKO S.A. Bank Polski.

W czerwcu 1997 roku doszło do Banku Handlowego w Warszawie S.A. - jego największymi udziałowcami stało się konsorcjum skupione wokół JP Morgan, jednego z największych amerykańskich banków inwestycyjnych i Bank of New York, który dostał pozwolenie na posiadanie pakietu 30% akcji, w chwili obecnej BoNY posiada ok. 15% akcji BH S.A.

Sprywatyzowano także duży bank detaliczny PeKaO S.A.

Dokonujące się w ostatnich latach zmiany w polskiej bankowości a szczególnie ewolucja pozycji i sposobu prowadzenia polityki banku centralnego mają również na celu dostosowanie tych struktur do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej.

3