Nazwa ośrodka: Centrum Informacji Gospodarczej przy RAR "INWESTOR" sp. z o. o. w Rudzie Śląskiej, PARP
Tytuł pakietu: Prawo wekslowe
Grupa: Bankowość-finanse
Autor: Aleksandra Kieras
Aktualizacja: Joanna Wadecka
Data aktualizacji: 20.10.03r.
Prawo wekslowe
Weksel w obrocie gospodarczym może być wykorzystany do różnych celów. Może on pełnić funkcję płatniczą (można nim regulować zobowiązania), obiegową (można go wprowadzać do obiegu - wtedy w pewnym zakresie zastępuje środki płatnicze) lub gwarancyjną (przy użyciu weksla można zabezpieczać roszczenia).
Weksel jest dokumentem sporządzonym w wymaganej przez prawo formie, zawierającym zobowiązanie wystawcy do zapłaty (i) określonej osobie (ii) określonej sumy pieniężnej (iii) w określonym czasie i miejscu. Weksel jest zobowiązaniem, które nie jest zależne od przyczyny, jaka spowodowała powstanie tego zobowiązania. Np. przy płatności wekslem za towar trzeba zapłacić sumę wskazaną na wekslu, niezależnie od tego, czy dostawa towarów nastąpiła, czy nie. Weksel umożliwia przenoszenie praw z niego wynikających na inne osoby. Można więc zapłać wekslem otrzymanym od jednej osoby innemu kontrahentowi. Osoby podpisane na wekslu jako odpowiedzialne za jego wykonanie odpowiadają solidarnie za jego uregulowanie w terminie. W przypadku odmowy zapłaty weksla w terminie osoba uprawniona może skorzystać z uproszczonej, tańszej i szybszej (niż normalna procedura) drogi egzekucji.
1. Rodzaje weksli
W obrocie występują dwa rodzaje weksli – trasowany i własny.
Weksel trasowany (ciągniony, trata) jest to dokument, w którym wystawca – trasant – poleca innej osobie – trasatowi – zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę pieniężną na rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby zwanej remitentem.
Weksel trasowany zawiera:
- nazwę “weksel” w samym tekście dokumentu;
- polecenie bezwarunkowego przekazania sumy pieniężnej;
- nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata);
- oznaczenie terminu płatności;
- oznaczenie miejsca płatności;
- nazwisko osoby, na rzecz której zlecenie lub zapłata ma być dokonana (remitent);
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia;
- podpis wystawcy (trasant).
Jeżeli w dokumencie brak jest jednej z powyższych cech to dokument taki nie jest wekslem. Są pewne wyjątki od tej reguły (i) weksel bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem; (ii) w braku osobnego oznaczenia, miejsce, wymienione obok nazwiska trasata, uważa się za miejsce płatności a także miejsce zamieszkania trasata; (iii) weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony w miejscu, podanym obok nazwiska wystawcy.
Jeżeli osoba, na rzecz której płatność ma być dokonana, uzyska (przed terminem płatności) od trasata potwierdzenie wykonania polecenia trasata, to wówczas trasat staje się akceptantem a sam weksel nazywa się wekslem akceptowanym. Głównym dłużnikiem staje się akceptant (do czasu akceptacji jest nim zawsze wystawca (trasant)).
Weksel własny (sola weksel, weksel prosty) jest to dokument, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby. Weksel własny wystawia i płaci za niego ta sama osoba.
Weksel własny zawiera:
- nazwę “ weksel” w samym tekście dokumentu;
- bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia określonej sumy pieniężnej;
- oznaczenie terminu i miejsca płatności;
- nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla;
- podpis wystawcy weksla.
Brak jednej z powyższych cech powoduje nieważność weksla z następującymi wyjątkami:
weksel własny bez terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem;
w braku odrębnego oznaczenia miejsce wystawienia uważa się za miejsce płatności a także za miejsce zamieszkania wystawcy;
weksel własny bez miejsca wystawienia uważa się za wystawiony w miejscu, podanym obok nazwiska wystawcy.
2. Kwestie szczegółowe.
Możliwe jest zagwarantowanie zapłaty (całości lub części sumy wekslowej) poprzez poręczenie (awal) za osobę zobowiązaną wekslowo. Odpowiedzialność poręczyciela (awalisty) jest taka sama, jak tego, za kogo poręczył. Awalista podpisuje się w lewej części przedniej strony weksla, wzdłuż jego krótszego boku. Można dokonywać gwarancji zapłaty weksla także w innej postaci niż awal – zwykle jest to odrębna gwarancja banku czy instytucji finansowej ale tego typu zabezpieczeń nie dotyczą postanowienia prawa wekslowego o poręczeniu.
Prawa wynikające ze zobowiązania wekslowego można przenosić. Przeniesienie praw z weksla (wierzytelności) nazywa się indosem. Jest to oświadczenie dotychczasowego posiadacza o odstąpieniu weksla, połączone z wręczeniem dokumentu nowemu posiadaczowi. Klauzula indosowa “ustępuję na zlecenie” oznacza, że ustępujący odpowiada przed każdym następnym posiadaczem weksla i gwarantuje jego przyjęcie i zapłatę w terminie (tzn. że nie wyłącza regresu do siebie). Nieprzerwany ciąg takich indosów daje wekslowi tzw. “legitymację formalną”, która oznacza, że wszystkie osoby wymienione na wekslu solidarnie odpowiadają za jego terminową realizację. Możliwe jest posługiwanie się także innymi klauzulami indosowymi (pomocniczymi). Klauzula “ustępuję, ale nie na zlecenie” ogranicza odpowiedzialność indosanta tylko do indosariusza, tzn. jego bezpośredniego następcy, zaś klauzula “ustępuję, ale bez odpowiedzialności” w ogóle zwalnia indosanta z odpowiedzialności za terminową realizację weksla. Jednakże posłużenie się nimi uniemożliwia zamianę weksla w banku na gotówkę przed terminem jego wymagalności gdyż jedynie weksle nie indosowane lub posiadające legitymację formalną mogą być sprzedane do dyskonta.
Weksle mogą być płatne:
w oznaczonym dniu;
za okazaniem;
w pewien czas po okazaniu;
w pewien czas po dacie.
Poza wekslem płatnym w oznaczonym dniu weksle powinny być przedstawione do zapłaty w pierwszym dniu, w którym można wymagać jego zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. W terminie wymagalności weksla remitent (a w przypadku indosowania – posiadacz weksla) powinien otrzymać od wystawcy weksla własnego (a w przypadku weksla trasowanego od akceptanta) sumę wekslową. W tym celu musi zgłosić się z wekslem do wymienionych wyżej osób w miejscu wskazanym jako miejsce płatności (nawet gdy osoby te zmienią w międzyczasie siedzibę). Dłużnik, który reguluje płatność z weksla ma prawo domagać się pokwitowania na odwrocie weksla lub w formie odrębnego dokumentu. Wystarczy jednak, jeżeli odbierze wykupiony weksel. Gdy dłużnik płaci część kwoty należnej nie można odnowić jej przyjęcia. Wierzyciel wystawia wówczas odpowiednie pokwitowania i zatrzymuje weksel (na wekslu powinny być adnotacje o wysokości wypłat).
Jeżeli dłużnik odmawia zapłaty wykonywane jest tzw. poszukiwanie zwrotne (regres) w stosunku do wszystkich poprzedników wekslowych (wystawca weksla własnego, poręczyciele, indosanci). Zachowanie regresu jest możliwe pod warunkiem terminowego wykonania protestu wekslowego. Procedury tej można uniknąć jedynie, gdy na wekslu umieszczona jest klauzula “bez protestu” lub “bez kosztów”. Protest musi być sporządzony przez notariusza w ustawowo określonym terminie. Prawidłowe oprotestowanie pozwala posiadaczowi na domaganie się zapłaty wraz z kosztami od dowolnie wybranej, podpisanej przed nim na wekslu osoby, z wyjątkiem osób, które dysponowały wekslem na podstawie indosu pomocniczego. Indosanci są zobowiązani do informowania swoich poprzedników o otrzymaniu zawiadomienia o proteście.
Roszczenia ze zobowiązań wekslowych przedawniają się w następujących terminach:
trzy lata od daty płatności - przeciwko akceptantowi weksla trasowanego lub wystawcy weksla własnego,
rok (od dnia protestu) - w przypadku roszczeń posiadacza weksla w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego,
w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo został z tytułu tego zobowiązania wekslowego pociągnięty do odpowiedzialności sądowej - wzajemne roszczenia indosantów oraz ich roszczenia przeciwko wystawcy weksla trasowanego.
Niedopełnienie wymaganych prawem czynności (np. nieterminowe przedłożenie do zapłaty, brak protestu weksla, który nie został zapłacony) może spowodować utratę roszczenia.
Ważniejsze akty prawne:
- ustawa Prawo wekslowe, z dnia 28 kwietnia 1936 r (Dz. U. nr 37 poz. 282 z 1936 r.)
- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 października 1965 r. w sprawie sporządzania protestów weksli przez urzędy pocztowe (Dz. U. nr 45 poz. 282 z 1965 r.)