POLITYKA SPOŁECZNA

Referat na temat: STATUS PRAW SOCJALNYCH OBYWATELA

Prawa socjalne to zespół uregulowanych konstytucją i ustawami uprawnień, z których wynika obowiązek państwa zaspokojenia określonych potrzeb społecznych obywatela (m.in. prawo do pracy, nauki, ochrony zdrowia itd.)

W II połowie XX w. Prawa społeczne (socjalne) weszły do kanonu praw człowieka. Jako ich integralna część są prawami naturalnymi, uniwersalnymi
i nienaruszalnymi. Zasada poszanowania praw człowieka stanowi ideologiczną podstawę systemu prawa, najwyższą zasadę demokratycznego porządku państwowego i prawnego w nowoczesnym wysoko zorganizowanym społeczeństwie. Prawa socjalne tworzą materialne podstawy formalnego statusu obywatela.
Państwu został przypisany obowiązek ich respektowania i gwarantowania.
Państwa są zobowiązane do zapewnienia obywatelom nie tylko warunków
do przeżycia, lecz i zapewnienia życia wartościowego, godnego oraz ponoszą odpowiedzialność za działania zmierzające do realizacji tego zobowiązania. Zapewnienie pewnego poziomu materialnego, bezpieczeństwa obywatelom
ma umożliwiać im korzystanie z prawa do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.

Przyrodzona niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie
i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia te prawa każdemu obywatelowi RP, zapewniając jednocześnie:

• prawną ochronę życia,

• zakaz poddawania ludzi eksperymentom naukowym, w tym medycznym,
  bez dobrowolnie wyrażonej zgody,

• zakaz poddawania torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu
  i karaniu. Zakazuje się również stosowania kar cielesnych,

• wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca zamieszkania
  i pobytu,

• wolność sumienia i religii. Rodzice maja prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami,

• wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy.
  Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy
  i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa,

• wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno –zawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców,

• prawo do udziału w referendum oraz prawo do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat,

• prawo do ochrony zdrowia,

• osobom niepełnosprawnym – pomoc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej,

• prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa,

• ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

W/w prawa konstytucyjne stanowią jednocześnie zakres obowiązków socjalnych państwa.

Najważniejszym dokumentem międzynarodowym, stanowiącym źródło wzorców dla państw wchodzących w skład Rady Europy, w tym także i Polski jest Europejska Karta Społeczna z 1961r.

Cechą szczególną Europejskiej Karty Społecznej jest rozbudowany system międzynarodowej kontroli wykonywania zobowiązań przez państwa, które ratyfikowały Kartę. Artykuły Karty stanowią wytyczne kształtowania takiej polityki, która powinna pozwolić na godne życie. Prawa społeczne w Karcie pokazują w jakim kierunku powinna zmierzać polityka społeczna, aby obywatelskie, polityczne, ekonomiczne, socjalne i kulturalne prawa człowieka były w pełni zagwarantowane.

Europejska Karta Społeczna zawiera takie prawa jak:

1. Polityka ludnościowa i rodzinna:

   • prawo dzieci i młodocianych do ochrony (Art.7),

   • prawo pracownic do ochrony macierzyństwa (Art.8),

   • prawo rodziny do ochrony społecznej, prawnej i ekonomicznej (Art.16),

   • prawo dzieci i młodocianych do ochrony socjalnej, prawnej i ekonomicznej (Art.17),

   • prawo pracowników migrujących i ich rodzin do ochrony i pomocy (Art.19),

   • prawo pracowników mających obowiązki rodzinne do równości szans
     i do równego traktowania ( Art.27).

2. Ochrona zdrowia:

   • prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (Art.3),

   • prawo do ochrony zdrowia (Art.11),

   • prawo do pomocy społecznej i medycznej (Art.13),

   • prawo do brania udziału w określaniu i polepszaniu warunków pracy i środowiska pracy (Art.22).

3. Polityka mieszkaniowa:

   • prawo do mieszkania (Art.31).

4. Polityka zatrudnienia i bezrobocie:

• prawo do pracy (Art.1),

• prawo do odpowiednich warunków pracy (Art.2),

• prawo do sprawiedliwego wynagradzania (Art.4),

• prawo do poradnictwa zawodowego (Art.9), prawo do szkolenia zawodowego (Art.10),

• prawo pracowników do ochrony ich roszczeń w przypadku niewypłacalności pracodawcy (Art.25),

• prawo do poszanowania godności w pracy (Art.26).

5. Zabezpieczenia społeczne:

   • prawo do zabezpieczenia społecznego (Art.12),

   • prawo do korzystania ze służb opieki społecznej (Art.14),

   • prawo do prowadzenia działalności zarobkowej na terytorium innych Stron (Art.18),

   • prawo do równych szans i do równego traktowania w sprawach zatrudnienia i wykonywania zawodu, bez dyskryminacji ze względu na płeć (Art.20),

   • prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej (Art.23).

6. Zagrożenia społeczne:

   • prawo do organizowania się (Art.5),

   • prawo do rokowań zbiorowych (Art.6),

   • prawo osób niepełnosprawnych do samodzielności, integracji społecznej
     i do udziału w życiu wspólnoty (Art.15),

   • prawo przedstawicieli pracowników do ochrony w przedsiębiorstwie
     i udzielania im ułatwień (Art.28),

   • prawo do informacji i konsultacji w toku postępowania związanego
     ze zwolnieniami zbiorowymi (Art.29),

   • prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną (Art.30).

Działalność socjalna państwa realizowana jest poprzez wyspecjalizowane instytucje, do zadań których należy pomoc społeczna interweniująca wtedy, gdy osoba lub rodzina nie jest w stanie własnymi siłami przezwyciężyć swoich trudnych sytuacji życiowych. Pomoc społeczna powinna
w miarę możliwości doprowadzać do życiowego uaktywnienia osoby korzystającej
ze świadczeń.

Świadczenia pomocy społecznej udzielane są na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela bądź innej osoby, za zgodą zainteresowanego lub też przedstawiciela ustawowego. Świadczenia pomocy społecznej realizowane są poprzez ośrodki pomocy społecznej znajdujące się w każdej gminie.

Pomocy społecznej udziela się w szczególności z powodu: sieroctwa, bezdomności, potrzeby ochrony macierzyństwa, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej choroby, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych,
dla rodzin niepełnych lub wielodzietnych, w przypadku chorób społecznych takich jak alkoholizm lub narkomania, po opuszczeniu zakładu karnego, klęski żywiołowej lub ekologicznej.

Świadczenia pomocy społecznej możemy podzielić:

1. Świadczenia materialne, dzielone na:

• obligatoryjne: renta socjalna, zasiłek stały, zasiłek wyrównawczy, gwarantowany zasiłek okresowy, świadczenia dla kobiet w ciąży
  i wychowujących dziecko, dodatek do zasiłku stałego, stałego wyrównawczego, renty socjalnej.

• fakultatywne, czyli zasiłki: okresowe, specjalne okresowe, specjalne celowe, celowe, pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie.

2. Świadczenia nie materialne: udzielana jest pomoc w postaci pracy socjalnej, poradnictwa specjalistycznego, w szczególności prawnego i psychologicznego, funkcjonują także placówki zapewniające środowiskową opiekę pół stacjonarną ośrodki wsparcia zapewniające całodzienny pobyt, posiłki, świadczenia opiekuńcze, edukacyjne, rehabilitacyjne kulturalne.

Inna klasyfikacja wyróżnia trzy typy świadczeń społecznych:

1. Świadczenia ubezpieczeniowe, które mają charakter pieniężny i poprzedzone
   są wieloletnim opłacaniem obowiązkowych składek takich jak: emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, chorobowe, macierzyńskie. Prawo do ich otrzymywania oraz wysokość uzależnione są od spełnienia określonych warunków. Świadczenia ubezpieczeniowe w naturze to bezpłatne usługi medyczne, rehabilitacyjne oraz darmowe lub częściowo odpłatne leki.

2. Świadczenia zaopatrzeniowe, które służą do zapewnienia wszystkim niezbędnego minimum utrzymania. Nie są uwarunkowane płaceniem składek
   i przybierają bardzo zróżnicowane formy (pieniężne i w naturze) w zależności
   od grup społecznych, do których są adresowane (m.in. bezpłatna oświata, stypendia, zasiłki rodzinne, dopłaty do usług mieszkaniowych, dotacje
   do żywności, zwolnienia z opłat za pewne usługi).

3. Świadczenia opiekuńcze, także bezskładkowe, które przyznawane
   są indywidualnie wg uznania właściwego organu w zależności od sytuacji potrzebującego.

Pomoc społeczna ma na celu udzielenie pomocy i wsparcia osobą
i rodzinom, które nie są w stanie samodzielnie, za pomocą własnych środków, możliwości i uprawnień, przezwyciężyć trudnych sytuacji życiowych.

Obecnie w naszym kraju obowiązuje ustawa z listopada 1990 roku
o pomocy społecznej. Zgodnie z tą ustawą pomoc społeczną organizują organy administracji państwowej i samorządowej współpracując w tym zakresie
z organizacjami społecznymi, takimi jak: Polski Czerwony Krzyż, stowarzyszenia charytatywne, fundacje itp. W taki sposób zostały zobowiązane ustawowo do takich działań, które doprowadzą do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.

Zgodnie z ustawą ciężar obowiązków związanych z pomocą społeczną został przeniesiony z organizacji rządowej na gminy, choć udział państwa pozostał nadal decydujący. Wyodrębniono zadania własne (finansowane z funduszy gminnych) i zlecone (opłacane przez państwo). Pracownicy zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami samorządowymi.
Koordynacją ich działalności i nadzorem zajmują się powołane przez wojewodów Wojewódzkie Zespoły Pomocy Społecznej. Z ramienia rządu zaś za tę dziedzinę polityki społecznej jest odpowiedzialny minister pracy i polityki społecznej.
W każdej gminie powołano Ośrodek pomocy społecznej, obecnie
w Polsce działa ok. 2,5 tys. takich ośrodków zatrudniających 19 tys. osób.

Urynkowienie i prywatyzacja gospodarki spowodowały, że działalność socjalna przeniosła się z zakładów pracy do miejsca zamieszkania.
W prywatnych zakładach działalność socjalna jest albo ograniczona, albo nie ma jej wcale. W myśl niepisanej umowy pracownicy rezygnują z roszczeń socjalnych,
a pracodawca rekompensuje to wzrostem płac. Podobna tendencja występuje
w państwowych zakładach, gdzie z cenę podwyżek płac bądź tylko utrzymania płynności wypłat wynagrodzeń załogi godzą się na likwidację i wyprzedaż bazy socjalnej oraz ograniczenie funduszu socjalnego. W wyniku urynkowienia gospodarki i prywatyzacji nastąpiła radykalna zmiana struktury podopiecznych pomocy społecznej. Do końca lat osiemdziesiątych byli to przede wszystkim ludzie starzy, niepełnosprawni, rodziny wielodzietne, rodziny alkoholików oraz sieroty z domów małego dziecka. Obecnie wśród podopiecznych przeważają osoby w wieku produkcyjnym, z reguły zdrowe, ale z powodu niskich płac lub bezrobocia nie dysponujące wystarczającymi środkami na utrzymanie. Według szacunkowych obliczeń w 1993 roku bezrobotni stanowili 2/3 korzystających z zasiłków pomocy społecznej.

Zakres pomocy społecznej w Polsce obejmuje świadczenia środowiskowe i instytucjonalne. Do świadczeń środowiskowych zalicza się
m.in.: zasiłki pieniężne stałe, okresowe i celowe, pomoc rzeczową, np. w postaci żywności, odzieży, opału, świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, poradnictwo psychologiczne i prawne, sprawianie pogrzebu. W razie niemożności zapewnienia usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania, osoba potrzebująca opieki może uzyskać pomoc instytucjonalną w formie pobytu w domu pomocy społecznej lub w zakładzie opiekuńczym. W 1993 roku było 765 domów i zakładów pomocy społecznej, dysponujących 75,4 tyś. miejsc, a z pomocy społecznej niezależnie
od formy i rodzaju świadczeń, skorzystało ponad 3 min. osób.
Wydatki gmin na te cele wyniosły 1,2 bln. Zł, wydatki z budżetu 4,8 bln.zł.