~~~~Poetyka XVII w. ~~~~
Jeżeli chodzi o poetykę XVII wieku, Tatarkiewicz w 1-wszej kolejności wymienia francuskiego poetę i pisarza: CHAPELAIN`A
Główne założenia jego poetyki to:
1. Poezja jest bliska filozofii - z tego względu, że jest wiedzą wyniosłą, a zarazem ujmującą rzeczy w sposób powszechny.
2. Poezja jest przeciwieństwem historii, która to przedstawia jednostkowe rzeczy i ujmuje je jakimi są, podczas gdy poezja jakimi powinny być
3. Poezja powinna być wielka, powinna przedstawiać akcję znamienitą. Znamienitość jest zasadą fabuły, zaletą formy jest piękno.
4. Celem poezji jest kierowanie ludzi na drogę cnoty. Srodkiem ku temu jest przyjemność.
5. Wytyczną dla poety jest prawdopodobieństwo, a nie prawda. Tylko to 1-wsze budzi wiarę, prawda nie jest zawsze prawdobodobna.
6. Kolejna wytyczna dla poety to przystojność. (chodzi o to, że poeta ma dawać swoim bohaterom takie własności jakie mu przystoją)
7. Teoria poezji ma dwa działy : jeden rozważa przedmiot, 2-gi sposób ujęcia przedmiotu przez poetę. 1-wszy zajmuję się pomysłem, układem utowru, 2-gi stylem.
~~~~~Tzw. Doktryna klasyczna~~~~
Ogólne zasady poetyki klasycznej można sprowadzić do czterech głównych zasad:
1. Poezja podlega regułom.
2. Poezja przestrzega prawdopodobieństwa
3. Poezja wymaga przystojności.
4. Poezja służy przyjemności i pożytkowi.
Ad.1
Poezja podlega regułom tzn. że poeta nie jest twórcą w pełni wolnym. Poezją rządzą pewne prawa ( nie należy ich lekceważyć). Dobra poezja powinna trzymać się reguł. Przykładem owych reguł - trzy jedności: działania, miejsca i czasu. Miały one różne pochodzenie, 1-wsza była sformułowana przez Arystotelesa dwie pozostałe w ciągu XVI w, w tryptyk złączone zostały w wieku XVII. Stosowanie tych reguł różnie było uzasadniane przez ówczesnych teoretyków np. Rapin twierdził, że trzeba trzymać się reguł (tak trzeba tak!!! )
"bo co nie zgodne z regułami nikomu i nigdy nie będzie się podobać"
Bussy Rabutin z kolei sądził inaczej: " Poezja trzymająca się reguł wprawdzie się nie podoba, ale nie należy na to zwracać uwagi, bo prędzej czy później przyszłość odda jej sprawiedliwość"
Teza, że poezja podlega regułom była konsekwencją innej, że poezja jest sztuką. Sztuka z kolei jest umiejętnością (wyonywania takich czy innych rzeczy).
Umiejętność nigdy nie występuje bez reguł. Jeśli poezja jest umiejętnością, i podlega regułom, tzn. że musi być kierowana przez ROZUM i przez niego sądzona. "Sąd rozumu" znaczył tyle co sąd obiektywny ( w przeciwieństwie do subiektywnego wyrażania)
W swoim racjonalizmie poetyka klasyczna była mimo wszytsko umiarkowana - oznacza to to, że znajomość i stosowanie racjonalnych reguł było dla poety niezbędne, ale nie wystarczające !!! Potrzebne jest szczególne uzdolnienie - nazwane w tym czasie geniuszem ( nie chodziło o furor divinus, ale raczej o talent )
AD. 2.
Kwestia natury:
Poezja powinna naśladowac naturę, natura powinna być jej wzorem. Jednak nie cała natura powinna być naśladowana. Poezja ma dokonywać wyboru i poprawiać błędy natury. Ma potęgować jej właściwości, upiększać, prześcigać swój model, uogólniać, z jednostkowych charakterów robić typy.
Prawdobodobieństwo:
Prawdę rozumiano stricte jako stwierdzenie tego, co się rzeczywiście działo, nie mogło więc jej być w tworach wyobraźni. Historyk poszukuje prawdy, poeta snuje fikcje, fikcja może być co najwyżej prawdobodobna.
Co jest prawdobodobne? To co budzi wiarę. Jest to kryterium subiektywne ( w co wierzy jeden, w to nie będzie wierzył 2-gi)
Toteż np. Rapin rozumiał rzecz inaczej:
"Prawdopodobne jest to co zgodne z opinią publiczną"
Chapelain :
" Prawdopodobieństwo jest wtedy gdy rzeczy są przedstawiane takimi jakimi powinny być"
Ad.3
Wszystko w poezji powinno być odpowiednie i właściwe. Dawniej nazywano to "decorum", francuzi zastąpili ten termin własnym "bienseance", polacy mówili o tzw. "przystojności"
Odpwiedniość - wszystkiego i do wszystkiego. Charaktery w utworze dramatycznym powinny być tak samo dobierane jak fabuła i język. Powinny odpowiadać naturze przedstawionych ludzi i rzeczy, dalej odpowiadać epoce, jej obyczajom, smakowi, kondycji i pozycji ludzi przedstawionych w dramacie czy epopei.
Ad.4
Użyteczna przyjemność:
Poetyki XVII-wieczne domagały się od poetów by byli użyteczni, by służyli wielkości państwa, szczęściu ludzi, by uczyli cnoty i dobych obyczajów. Od takich zagadnień zaczynała się KAŻDA poetyka. W dalszych wywodach było o czymś zupełnie innym, a mianowie o przyjemności jaką poezja ma ludziom sprawiać.
Wg. Racine :
"Główną regułą jest podobać się i wzruszać. Wszytskie inne są po to by dojść do tej 1-wszej"
Poezja ma więc podobać się i pouczać. O innych celach jak np. "sztuka dla sztuki" nie było w klasycznej poetyce mowy.