Zajęcia 12 Style funkcjonowania

1. MATCZAK "STYLE POZNAWCZE"

Możliwości poznawcze - najwyższy rozwojowo sposób funkcjonowania znajdujący się w repertuarze jednostki. Jednak nie jest to sposób najlepszy z punktu widzenia efektywności działań. W niektórych sytuacjach o efektywności działań mogą decydować nie max. możliwości, ale giętkość dostosowania poziomu możliwości poznawczych.

Indywidualne preferencje (preferencje poznawcze) - są to takie dostępne człowiekowi sposoby działania,

którymi jest on skłonny posługiwać się częściej niż innymi.

 

Style poznawcze - przegląd badań

Witkin, Kagan, Gardner - podobnie definiują style poznawcze. Są to wg nich pewne stałe cechy, preferencje lub indywidualne sposobu funkcjonowania jednostki dotyczące: czynności poznawczych i intelektualnych, organizowania i kategoryzowania świata zewnętrznego oraz pośrednictwa miedzy stanem wewnętrznym a sytuacja zewnętrzną.

1. Witkin

1. Zmienna: zależność - niezależność od pola percepcyjnego. Styl zależny od pola to tendencja do kierowania się w większym stopniu wskazówkami zewnętrznymi a styl niezależny od pola to tendencja do kierowania się wskazówkami wewnętrznymi.

2. Wskaźniki: (1) łatwość odnalezienia prostej figury w złożonym wzorze (2) umiejętność pionowego ustawienia pręta w przechylonej ramce (3) zdolność utrzymania obiektywnie pionowej postawy ciała niezależnie od położenia otaczającego pokoju.

3. Wyniki: wraz z wiekiem dokonuje się wzrost niezależności od pola, a spadek następuje u starszych osób. 15 - 17 lat to wiek kiedy kończy się wzrost niezależności. Od 23 r.ż. stwierdzono powolny spadek niezależności od pola.

Zróżnicowanie psychologiczne - złożoność struktury systemu psychicznego, która posiada trzy główne przejawy:

1. Stopień oddzielenia "ja" od świata zewnętrznego.

2. Stopień oddzielenia od siebie poszczególnych funkcji psychicznych i ich hierarchicznej strukturalizacji.

3. Stopień oddzielenia funkcji neurofizjologicznych (np. ścisłość lokalizacji ośrodka mowy w lewej półkuli mózgu).

2. Gardner - jego punkt wyjścia stanowiła psychoanalityczna koncepcja ego. Wskazuje się tu na rolę procesów poznawczych w realizacji autonomicznych funkcji ego polegająca głównie na dostosowywaniu tej realizacji do wymagań otoczenia. W zależności od warunków zewnętrznych włączają się różnego rodzaju regulatory poznawcze, podlegające zróżnicowaniu indywidualnemu. Do ich opisu Garden stosuje 5 zmiennych:

1. Selektywność uwagi: różnice indywidualne w tym zakresie ujawniają się w sytuacjach zadaniowych, wymagających koncentracji.

Selektywność uwagi bada się za pomocą technik, których cecha wspólna jest obecność w materiale bodźcowym silnie narzucających się elementów ubocznych, utrudniających spostrzeganie istotnych elementów.

Gardner także wskazuje na wymiar zależność - niezależność od pola jako jeden z przejawów selektywności.

2. Ekstensywność eksploracji: określa stopień równomierności rozłożenia uwagi na poszczególne części pola percepcyjnego. Ekstensywność eksploracji ujawnia się w sytuacjach wolnych od konfliktów spostrzeżeniowych czy informacyjnych.

- Ekstensywność eksploracji bada się za pomocą techniki, w której badany ma porównywać bodźce pod względem wielkości.

- Wysoka EE oznacza dużą liczbę skojarzeń kierowanych na przemian na wzorzec i bodziec z nim porównywany; niska EE to nadmierne koncentracja na jednym z porównywanych bodźców.

- EE wzrasta wraz z wiekiem.

3. Tolerancja na nierealistyczne doświadczenia: przejawia się w sytuacjach, w których odbierane informacje są niezgodne z tym "co człowiek uznaje za prawdziwe" i oznacza gotowość do akceptowania tego typu doświadczeń.

- Metody: testy Roschacha, figury odwracalne

- tolerancję na nierealistyczne doświadczenia można traktować jako otwartość poznawczą

4. Zróżnicowanie poznawcze: wpływa na wielkość, a zarazem na liczbę grup, w jakie człowiek łączy spostrzegane obiekty. Ludzie akcentujący różnice tworzą więcej grup i są one mało liczebne.

- Metody: testy sortowania

5. Asymilacyjna integracja spostrzeżeń ze śladami pamięciowymi:

1. Efekt asymilacji - gdy bodziec późniejszy jest odbierany tak samo jak pierwszy

2. Efekt kontrastu - bodziec późniejszy jest odbierany jako różny od pierwszego

3. Kagan - zajmuje się różnicami indywidualnymi w funkcjonowaniu poznawczym dzieci. Za podstawową zmienną, która leży u podstaw różnic uważa: refleksyjność - impulsywność.

- Zmienna ta określa stopień, w jakim jednostka skłonna jest przy rozwiązywaniu problemów poznawczych do zastanawiania się nad trafnością hipotez.

- Osoby refleksyjne rozważają wiele hipotez a osoby impulsywne skłonne są przyjmować za ostateczne pierwsze nasuwające się rozwiązanie.

- Refleksyjność - impulsywność nie wiąże się z inteligencja wcale lub tylko w niewielkim stopniu.

- Do pomiaru tej zmiennej stosuje się testy percepcyjne wymagające porównania pewnej liczby bodźców ze wzorcem w celu wykrycia ich identyczności lub odmienności.

Bierna eksploracja - impulsywność

Aktywne poszukiwanie - refleksyjność

Druga zmienna wyróżniona przez Kagana - Tendencja do dokonywania analizy wzrokowej spostrzeganych obiektów: spontaniczna tendencja do analizy, przejawiana przez pewne osoby nawet wtedy, gdy sytuacja tego nie wymaga.

 

Style poznawcze jako indywidualne preferencje

• style poznawcze wiążą się z osobowością ponieważ cechy osobowości korelują z nimi

• style poznawcze to nie to samo co zdolności, czyli możliwości poznawcze. Style poznawcze są "technikami zmierzania do celu" a zdolności "określają kompetencje w zakresie osiągnięcia celu".

{Style - w jaki sposób? zdolności - jak dobrze?}

• różnica w badaniu zdolności a stylów poznawczych polega na badaniu ich w różnych warunkach. Przy badaniu stylów zadania dla badanego są niejednoznaczne, zakładają różne rozwiązania. Natomiast przy badaniu zdolności, badanego ukierunkowuje się na odpowiedni trop; instrukcja jest bardzo ścisła.

Często style poznawcze bada się w sytuacjach, które są niezgodne z wcześniejszymi doświadczeniami.

Dzięki temu ujawniają się indywidualne preferencje jednostki a nie, jak w przypadku zdolności,

obiektywnie najlepsze sposoby funkcjonowania w danym zakresie.

• wpływ na zmianę stylów poznawczych ma klimat emocjonalny sytuacji (niepokój, akceptacja itp) jednak jest to wpływ nietrwały

• jednostka gdy zostanie do tego skłoniona stosuje z łatwością inne sposoby funkcjonowania różne od tych najbardziej preferowanych

 

B. MĄDRZYCKI "STYLE FUNKCJONOWANIA" 161 - 173

1. Styl działania - przejawia się w specyficznych dla jednostki, względnie stałych formalnych właściwościach planowania działania (ustalenie celu, etapów jego realizacji, sposobów itp.), jego realizacji oraz kontroli i oceny (sprzężenie zwrotne).

2. Typy realizacji planów (element stylów działania)

1. Realizacja efektywna - duża wartość wyniku a małe koszty.

2. Realizacja pseudoefektywna-neurotyczna - duża wartość wyniku ale duże koszty indywidualne. Osoby nastawione na sukcesy, co wiąże się z zaburzeniami psychosomatycznymi.

3. Realizacja pseudoefektywna-psychopatyczna - duża wartość wyniku ale duże koszty społeczne. Nieliczenie się z innymi ludźmi.

4. Realizacja nieefektywna - mała wartość wyniku\małe koszty lub mała wartość wyniku\duże koszty

1. Style interakcji - występuje pewna stałość w sposobie interakcji z innymi ludźmi. Wynika to z tego, że konsekwencje własnego zachowania się kumulują a styl interakcji wyzwala odpowiednie zachowania otoczenia, które utrwala dany styl. Jest to ciągłość kumulacyjna oraz ciągłość interakcyjna.

2. Style życia - względnie stała proporcja i organizacja codziennych czynności zorientowanych na teraźniejszość i ukierunkowanych na przyszłość, wraz z ich motywacyjnym uwarunkowaniem oraz stosunkiem do świata rzeczy.

a) Właściwości stylu życia:

• przejawia się w zachowaniach ważnych dla jednostki

• stanowi pewna całość tych zachowań, ich organizację czy strukturę

• przejawia się też w stosunku do świata rzeczy, w wyborze przedmiotów, których człowiek używa, którymi sie otacza

• style życia są unikatowe, niepowtarzalne dla każdej jednostki (Adler)

• określa sposoby egzystencji, nadaje sens życiu (Royce, Powell)

2. Trzy typy stylu życia (Royce, Powell)

• ikaryzm czyli dążenie do mistrzostwa

• indywidualizm; tendencja do samourzeczywistnienia

• altruizm

c) Podział stylów życia wg L. Pulkkinen (dorośli)

• styl recydywisty: aktywny o słabej kontroli

• styl powściągliwy: bierny o silnej kontroli

• styl pogodny: aktywny o silnej kontroli

• styl gniewny: bierny o słabej kontroli

Wiek późnej adolescencji (20 lat)

• styl hulaszczy: duża aktywność \ słaba kontrola

• styl człowieka przegranego: bierność \ słaba kontrola

• styl człowieka nastawionego na realizacje celów: duża aktywność \ silna kontrola \ pozytywne nastawienie wobec życia

• styl samotnika: bierność \ silna kontrola \

d) !!!Dwa główne wymiary stylów życia

1. styl recydywisty vs styl powściągliwy (ekstrawersja vs introwersja)

2. styl pogodny vs styl gniewny (ekstrawersja vs introwersja)

 

Zajęcia 13 Cele i ich regulacyjne znaczenie

ZALESKI "PSYCHOLOGIA ZACHOWAŃ CELOWYCH"

 

Regulacyjny mechanizm funkcjonowania celów - motywów

Wpływ celu na działanie wg Locke'a i in.

Cel działanie osiągnięcie celu

kierunek, wysiłek

wytrwałość, strategia

Cele są efektywne gdyż:

• kierują uwagę i działanie podmiotu na istotne elementy zadania

• mobilizują jednostkę do podjęcia odpowiedniego wysiłku

• zwiększają wytrwałość

• pomagają pośrednio w wypracowaniu strategii

1. Ukierunkowanie procesów poznawczych i wykonawczych - czyli ukierunkowanie uwagi oraz czynności uważa się za podstawową funkcje celu. Dzięki tym funkcjom wybierane są tylko te informacje, których potrzebujemy do osiągnięcia celu.

2. Prawo minimalnego wysiłku (Zipf) - mówi o tym, że przeciętny poziom wydatkowania energii w przeciągu pewnego czasu jest utrzymywany na najniższym poziomie. Wybieramy zawsze łatwiejsze drogi do osiągnięcia celu. Jedna istnieją ludzie, którzy wkładają w pracę więcej wysiłku niż potrzeba.

3. Podtrzymywanie wytrwałości - osoby kierujące się jakimś celem są bardziej wytrwałe , utrzymują potrzebny poziom wysiłku przez dłuższy czas. Im trudniejszy cel tym dłuższa praca na osiągnięcie go.

4. Efekt Zeigarnik - ludzie maja tendencje do kończenia zadań, do których się zobowiązali, nawet jeśli nie są one dla nich wygodne.

5. Hipoteza reaktancji - człowiek podnosi ocenę atrakcyjności celu, gdy dostęp do niego jest zablokowany; inaczej jest to efekt "zakazanego owocu".

6. Wypracowanie optymalnych strategii:

1. Wypracowanie optymalnej strategii ma dopomóc w osiągnięciu celu przy jak najmniejszych kosztach.

2. Proces tworzenia strategii angażuje poznawczą aktywność i polega na opracowaniu działań adekwatnych do danego zadania.

3. Cele stymulują do opracowywania optymalnych strategii.

4. Strategia na poziomie poznawczym daje się dowolnie udoskonalać poprzez informacje zwrotne o efektywności działań.

5. Strategia cechuje się tym, że mamy ogląd całej sytuacji, podczas gdy poszczególne działania przebiegają sukcesywnie.

Cel a wykonanie

!!! Największe efekty maja te cele, które jednostka stawia sobie sama. Jeżeli cele pochodzą z zewnątrz to ich efektywność zależy od akceptacjo ze strony podmiotu.

1. Trudność celu:

1. Teoria Vrooma - im większe szanse (łatwiejsze zadanie), tym lepsze wykonanie zadania.

2. Teoria Locka (przeciwna) - trudniejsze cele prowadzą do wyższego poziomu wykonania. Warunkiem dodatkowym jest akceptacja celu ze strony podmiotu.

3. Przeprowadzono badania (Campbell) i stwierdzono, że płaca na akord w połączeniu z trudnymi celami jest najefektywniejsza.

4. Trudność można zdefiniować w dwojaki sposób: (1) cel jest trudny bo wymaga dużo wysiłku i czasu (2) cel jest trudny gdy nie znamy metod jego osiągnięcia; nie ma analogii do poprzednich doświadczeń.

5. Hipoteza energizacji (Brehm): energizacja jest to proces podczas, którego organizm przygotowuje się do podjęcia wysiłku. Łatwe cele to niski poziom energizacji a trudne to wysoki poziom enezrgizacji. Jeżeli koszt osiągnięcia celu jest wyższy niż korzyści z jego osiągnięcia to jednostka podejmie nieznaczny tylko wysiłek lub zupełnie zrezygnuje z podjęcia dzialań.

1. Konkretność celu: Locke wysunął hipotezę, że konkretne cele prowadza do lepszych efektów niż cele ogólnie sformułowane (nieprecyzyjne).

2. Informacje zwrotne: są użyteczne ponieważ dzięki nim jednostka wie co ma zmienić w łańcuchu podjętych działań. Jednak inf. zwrotne pojawiają się dopiero wtedy gdy wprowadzimy zamiary w czyn. (Locke) zarówno cele jak i inf. zwrotne są potrzebne do aby poprawnie wykonać zadanie. Dzięki inf. zwrotnym wiemy o naszej efektywności na bieżąco.

3. Akceptacja celów: cele akceptowane przez jednostkę, nawet wtedy gdy nie są przez nią sama

postawione, są efektywniej wykonywane niż te, które zostały narzucone i nie zyskują aprobaty.

Cechy indywidualne (osobowościowe) a efektywność celów

1. Samoocena:

1. wysoka pewność siebie - większy wysiłek przy trudniejszych celach

2. wysoka samoocena - pozytywniejsze reagowanie na informacje zwrotne

3. przy negatywnym sprzężeniu zwrotnym niska samoocena prowadzi do zmniejszenia efektywności natomiast u ludzi z wysoką samooceną negatywne sprzężenie zwrotne działa mobilizująco

1. Własna skuteczność (self-efficacy):

1. poznawcze reprezentacje przyszłych wyników stanowią bieżącą motywację zachowań (Bandura)

2. motywację stanowi także stawianie celów oraz samoregulacja wzmocnienia (Bandura)

3. cele im są bliższe w czasie tym silniejsza stanowią motywację; im cel bardziej odległy tym mniejsza motywacja (Miller, Locke)

4. Teoria własnych kompetencji (Bandura) - "własna skuteczność" odnosi się do tego, na ile jednostka jest w stanie wykonać czynności wymaganych w sytuacjach zawierających wiele dwuznaczności, nieprzewidywalnych i stresowych elementów.

5. Im wyższa własna skuteczność, tym wytrwalej podejmowane są wysiłki.

6. Jednostki które maja niski poziom własnej skuteczności często obniżają wysiłki lub rezygnują z zadań.

7. Poczucie WS stanowi warunek podjęcia działań.

8. W zadaniach, które stały się rutyną nie jest potrzebna WS; jest potrzebna przed tym jak dana czynność stanie się rutyną.

1. Miejsce kontroli:

1. Miejsce kontroli odnosi się do przeświadczenia, że człowiek ma wpływ (albo nie) na zdarzenia, co jest podstawa oczekiwania sukcesu.

2. W sytuacjach kiedy coś zależy od szczęścia zauważa się mniejsze oczekiwanie sukcesu a gdy to od nas zależy sukces do oczekiwanie jest większe.

1. Orientacja na działanie (!!!Teoria Kuhla): Kuhl sugeruje podział procesu motywacyjnego na dwa segmenty:

1. Wybór- czyli motywacja: oznacza proces wymagający dokładnej wizji rzeczywistości, aby ocenić przedmioty oraz prawdopodobieństwo sukcesy lub niepowodzenia (decyzje).

2. Działanie - czyli wola: skupia się na działaniu, mającym doprowadzić do pozytywnego wyniku.

3. Kontrola działania: jest to proces, który wg Kuhla uaktywnia się w momencie, gdy cel został uformowany. Prowadzi do rozpoczęcia działania i "czuwa" nad poprawnym wykonaniem zadania.

4. Orientacja na działanie: objawia się poprzez adekwatne do zadania strategie.

5. Orientacja na stan: niezdolność do pełnego skoncentrowania uwagi na informacjach związanych z obecna intencją.

6. Nie ma różnic pomiędzy jednostkami zorientowanymi na stan a zorientowanymi na działanie jeśli cele są konkretne, względnie trudne oraz gdy dostępne są informacje zwrotne.

7. Gdy cele ca ogólne, nie wystarczająca trudne oraz gdy brakuje informacji zwrotnych to jednostki zorientowane na działanie są bardziej efektywne niż jednostki zorientowane na stan.

1. Osobista perspektywa przyszłościowa: odległe cele maja większy wpływ na jednostki mocno zorientowane na przyszłość niż na jednostki, które cechuje krótka przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC).

2. Zachowanie typu A: ludzie typu A to jednostki, które chcą osiągnąć jak najwięcej w jak najkrótszym czasie (typ zawałowca).

3. Temperament: jednostki nisko reaktywne maja realistyczne cele i wytrwale do nich dążą natomiast wysoko reaktywni wykonują więcej zadań na raz; stawiają sobie bardzo wygórowane cele, często niemożliwe do zrealizowania.

 

Zajęcia 14 Plany życiowe

MĄDRZYCKI "PLANY ŻYCIOWE" 110 - 134

1. Plan życiowy (PŻ)- stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę ważny cel główny powiązany z szeregiem celów pomocniczych i ogólnych zasad operacjonalizacji tych celów.

1. PŻ różni się od pojedynczych działań tym, że obejmuje znacznie szerszy zakres aktywności jednostki; dotyczy działań różnorodniejszych, rozłożonych w czasie, mających dla jednostki ważniejsze znaczenie.

2. PŻ to nie to samo co cel życia. Cel określa to do czego jednostka dąży a plan wyznacza drogi dojścia do celu.

3. PŻ różnią się od marzeń tym, że stworzone są z myślą o ich realizacji. Natomiast marzenia odnoszę się raczej do uczuć i życzeń, w małym stopniu realnym.

1. Cechy planów życiowych:

1. Liczba planów

2. Treść planów: np. edukacyjne, rodzinne, zawodowe itp.

3. Wielkość planu życiowego: może być określana przez liczbę planów cząstkowych

4. Różnorodność: plan dotyczy jednej dziedziny lub wielu dziedzin życia

5. Stopień ważności: poszczególne plany różnią się pod względem ważności

6. Stopień zgodności dróg dojścia do celu z normami moralnymi

7. Stopień trudności: wskazuje na stopień aspiracji jednostki

8. Realistyczność: plany realistyczne to takie, które mają znaczne prawdopodobieństwo powodzenia

9. Szczegółowość: niektórzy określają plan z detalami a niektórzy tworzą tylko ogólny zarys

10. Elastyczność: poziom modyfikacji plany pod wpływem sprzężenia zwrotnego

11. Rozpiętość czasowa

12. Stopień integracji: zintegrowane PŻ to takie, które ułożone są w sposób hierarchiczny pod względem ważności

Co wpływa na plany życiowe	Właściwości (osobowościowe) planowania i realizacji planów
Wiek Płeć Poziom inteligencji Temperament Potrzeby Zachowanie typu A vs B Czynniki społeczne	Stopień orientacji na cele Planowość Tendencja do planowania ogólnego vs szczegółowego Ukierunkowanie teliczne Bogactwo treści życia Produktywność Integracja teliczna Perspektywistyczny poziom aspiracji Orientacja społeczna Zaangażowanie emocjonalno - motywacyjne

---