1. Psychologia jako nauka:

Psychologia rozwojowa - to nauka o wyższych czynnościach człowieka i zajmuje się prawami rozwoju działalności i świadomości człowieka. Rozpatruje rozwój w ujęciu filogenetycznym i ontogenetycznym. Dzieli się na:
• psychologię filogenetyczną - śledzi pochodzenie i rozwój procesów psychicznych, od organizmów najprostszych do organizmów najbardziej skomplikowanych.
• Psychologię ontogenetyczną - rozwój psychiczny od chwili poczęcia, przez dzieciństwo, młodość do końca życia człowieka.

Działy psychologii ontogenetycznej:
- prenatalny (od poczęcia do narodzin),
- posmatalny (od narodzin do śmierci),
- perinatalny (okołoporodowy).

Cechy ontogenezy:
- wielkość (wzrastanie właściwości),
- zmiany proporcji,
- zmiany stałych właściwości (percepcji),
- zmiany związane z nabywaniem nowych właściwości (np. uwaga, myślenie, mowa, kontrola ruchów).

2. Natura rozwoju człowieka:

Rozwój - długotrwały proces kierunkowy zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo następujące po sobie etapy przemian, wskazujący obiektywnie stwierdzone różnicowanie się tego obiektu pod różnym względem.

Wskaźnikiem rozwoju są zmiany: ilościowe (wzrost),
- jakościowe (nie tylko wzrasta, ale i osiąga nową cechę, właściwość).

Rozwój psychiczny - dynamiczny proces prowadzący do zmian jakościowych w całokształcie procesów psychicznych lub w poszczególnych funkcjach. Proces długotrwały, o charakterze progresywnym, składający się z faz następujących po sobie, ukierunkowany na coraz wyższe formy regulacji z otoczeniem.

Cechy rozwoju psychicznego:
- długotrwałość (aspekt bezwzględny - przez cały czas, aspekt względny - zależy od ilości lat i zmienia się),
- progresywność (wzrastanie jakości),
- ciągłość (rozwój składa się z pewnych ogni, które są połączone i przebiegają w ściśle określonym porządku),
- różnicowanie się i integracja struktur sprawnościowych, czynnościowych (właściwa dla wszystkich organizmów).

3. Teorie rozwoju psychicznego

1. Teorie biologistyczne (natylistyczne) - zwolennicy tej teorii (E. Clepard, G. S. Hall) decydującą rolę przypisują czynnikom biologicznym. Człowiek przychodzi na świat z gotowym wyposażeniem psychicznym w postaci odziedziczonych dyspozycji, właściwości i zdolności psychicznych. Rozwój psychiczny polega na stopniowym ujawnianiu się tych właściwości w miarę ich spontanicznego dojrzewania w poszczególnych okresach życia.
2. Teorie empirystyczne (socjologiczne, środowiskowe) - główną rolę przypisują środowisku i wpływom zewnętrznym. Rozwój to wynik uczenia się odpowiednich reakcji i zachowania w określonych sytuacjach. Zwolennicy: Watson, Skinner, Morris.
3. Teorie pośrednie - które uznają wpływ obu czynników, lecz nieraz jednemu z nich przypisują dominującą rolę. Teoria konwergencji (W. Stern) - uważa, że czynnik wewnętrzny (dziedziczność) i czynnik zewnętrzny (środowisko) współdziałają ze sobą i uzupełniają się nawzajem.
4. teorie wieloczynnikowe (dialektyczne, 4-czynnikowe):
- odziedziczone i wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu (budowa i działanie analizatorów, receptorów, płeć, wiek itp.).
- aktywność własna (człowiek bierze aktywny udział we wszystkich sytuacjach),
- wpływ środowiska (związek i wpływy środowiska społ. Człowiek bez społeczeństwa nie byłby człowiekiem),
- wychowanie - organizowanie trybu życia i działalności człowieka zgodnie z przyjętym celem, tak by kształtować nawyki, postawy, zachowania.

Dojrzewanie - proces osiągania dojrzałości, suma interakcji genów z warunkami wewnętrznymi organizmu. Suma działania genów w cyklu życiowym jednostki. To te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku specyficznych doświadczeń praktycznych (bez udziału procesów uczenia się).

Okres sensytywny - to okres optymalnej wrażliwości na działanie bodźców danej kategorii. Nauczanie powinno wyprzedzać rozwój.

4. Periodyzacja - wyodrębnianie faz rozwojowych.

1) Kryterium chronologiczne (czasowe):
- niemowlęctwo 0 - 2 lat
- przedszkolny 2 - 5 lat
- dzieciństwo 5 - 12 lat
- adolescencja 12 - 24 lat
2) Kryterium psychoanalizy klasycznej (psychoerotyczny):
- oralne 1 rok życia (ora - usta)
- analna 2 lata (anus - mięsień odbytu),
- falliczna 3 - 5 lat (fallus - członek)
- genitalna pokwitanie - pełnoletności.

Periodyzacja rozwoju inteligencji wg J. Piaget'a:
- okres inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2 lat)
- okres kształtowania operacji konkretnych (2-12 lat)
- okres kształtowania się operacji formalnych (12015 lat)

Periodyzacji wg M. Żebrowskiej
- niemowlędztwo (1 rok życia)
- okres poniemowlęcy (1-3) - małe dziecko
- okres przedszkolny (3-7)
- młodszy wiek szkolny (7-11) - młodszy uczeń
- wiek dorastania (11-18)
- wiek młodzieńczy (18-24)

5. Metody badawcze Psychologii:.

Badania podłużne - przedmiotem badania są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Psycholog śledzi je niejako wzdłuż linii ich życia. Porównuje właściwości tych samych jednostek w różnym ich wieku (np. Jaś w wiek 5, 10, i 15 lat). Dotyczą one przede wszystkim różnic indywidualnych w zakresie rozwoju. Tempo rozwoju jest różne w różnych okresach życia.

Badania poprzeczne - przedmiotem badania są grupy osób w różnym wieku. Zamiast czekać kilka lat aż np.: niemowlę podrośnie, bada się w rym samym czasie grupę niemowląt, dzieci np. 2 - letnich i dzieci5 - letnich. W przypadku badań poprzecznych porównujemy ze sobą zazwyczaj średnie wyniki grupy.

6. Podstawowe metody w psychologii:

Podstawowymi rodzajami metod, stosowanymi w psychologii są metody obserwacyjne i eksperymentalne.

Obserwacja - jej istotną cechą jest nie ingerowanie w przebieg badanych zjawisk, ograniczenie się do rejestrowania ich naturalnego przebiegu.

Obserwacja w warunkach naturalnych - przedmiotem obserwacji jest spontaniczne zachowanie w naturalnym otoczeniu (np. badania nad zabawami dziecięcymi).

Obserwacja kontrolowana - przedmiotem obserwacji jest zachowanie spontaniczne, becz obserwator do pewnego stopnia kontroluje i manipuluje sytuacją (np. badanie zachowania dziecka znajdującego się z matką w specjalnym pomieszczeniu z lustrem weneckim).

Obserwacja anegdotyczna - jest to opis poszczególnych zdarzeń z życia dziecka. Ma charakter anegdotek na temat np. urodzin Jasia. Obserwacja taka ma często postać arkusza obserwacyjnego. Dotyczy wielu lat życia.

Obserwacja fotograficzna (ciągła) - ma ciągły, nieprzerwany charakter w pewnych odcinku czasu. Może się rozciągać od bardzo, krótkich odcinków (kilka minut) aż do np. całego dnia. Rejestruje się zachowanie dziecka, oraz sytuację, w której ono ma miejsce.

Próbki czasowe - obserwację rozbija się na szereg części (krótkich „próbek”), rozrzuconych w czasie. Długość próbek ich rozkład zależy od tego co się bada i jak często to występuje.

Próbki zdarzeń - obserwator zjawia się w miejscu, gdzie są np. dzieci, czeka aż pojawi się zdarzenie będące przedmiotem jego zainteresowań i wówczas je opisuje.

Eksperyment - jego najistotniejszą cechą jest ścisła kontrola badanego zjawiska i warunków jego przebiegu. Bezpośrednim przedmiotem badań prowadzących za pomocą eksperymentu są elementarne procesy psychiczne (np. proces wytwarzania odruchów warunkowych, proces prostego uczenia się itp.) Aby w pełni kontrolować całą sytuację eksperymentalną, eliminuje się przedmioty zbędne do badań z pomieszczenia laboratoryjnego, dźwięki z zewnątrz, itp.

Eksperyment naturalny - przedmiotem badań są zjawiska, które można wywołać, ale nie w warunkach sztucznych lecz w naturalnych. Trudna jest kontrola takiego eksperymentu, bo obok czynników, którymi manipulowaliśmy działały jeszcze inne.

Testy psychologiczne - są to sytuacje eksperymentalne specjalnie dobrane do określania właściwości jednostek

7. Charakterystyka okresu prenatalnego:

Okres Prenatalny:
Kobieta w ciągu życia produkuje ok. 400 komórek jajowych. Mężczyzna ma nieograniczoną ilość szans na zostanie ojcem.

Ciąża u człowieka trwa 40 tygodni. Stadium zarodkowe (2 pierwsze tygodnie po zapłodnieniu) - to proces wielokrotnego podziału zapłodnionego jaja. Stadium kończy się, gdy zarodek wszczepia się w ściankę macicy. W stadium embrionalnym (do 8 tygodnia) - formują się najważniejsze układy organizmu. Powstają kończyny, palce i narządy zmysłów. Stadium płodu (od 8 tygodnia do narodzin) - to intensywny rozwój układu nerwowego. Najszybciej rozwija się głowa i jest ona nieproporcjonalnie duża w stosunku do ciała. W ok. 16 tygodniu ciąży ruchy płodu są odczuwalne przez matkę. Przed 24 tygodniem swoje funkcje podejmują receptory dotykowe, smakowe, węchowe.

8. Odruchy i Czynności przystosowawcze noworodka:

Odruch - powodowany jest przez bodziec bezwarunkowy lub warunkowy. To cały rodzaj aktywności. Przebiega bez udziału świadomości. Jest natychmiastowy.

Bodziec bezwarunkowy - to bodziec biologicznie ważny, na który nie można nie zareagować. Jeśli nie zareagujemy, stanie się coś niekorzystnego dla organizmu.

Bodziec warunkowy - jest biologicznie obojętny tzn., że nie musimy na niego reagować. Bodziec ten nabiera cech bodźca biologicznie ważnego, jest z nim kojarzony i wtedy występuje odruch.

Reakcja warunkowa nie różni się niczym od reakcji bezwarunkowej, różne są tylko bodźce, które je wywołują.

Pierwsze kontakty ze światem regulowane są przez odruchy bezwarunkowe.

Reakcje wrodzone:
- Bezwarunkowy odruch ssania - występuje nie tylko gdy drażnimy wargi dziecka lub języka ale też całej twarzy (od 9 dnia życia znika).
- Odruch obejmowania - szybki ruch prostowania rąk i rozszerzania palców i szybkie zgięcie rąk i przyciśnięcie pięści dla klatki piersiowej (znika od 2 miesiąca).
- Odruch chwytny - drażnienie wewnętrznych powierzchni dłoni powoduje jej zamknięcie (zanika po 2 miesiącu)
- Odruch mrugania - reakcja na bodźce dotykowe, szczególnie w okolicy twarzy
- Reakcje węchowe i smakowe - wrażliwość na drażniące zapachy oraz na smak gorzki, kwaśny i słony
- Odruch źrenicowy - reakcja na bodźce wzrokowe (u 6-miesięcznego płodu), np. światło
- Odruch orientacyjno-badawczy - zwracanie głowy i oczu w kierunku światła, wodzenie oczami za przedmiotami

Reakcje nabyte
- Warunkowy odruch ssania - występuje przy ułożeniu w pozycji do karmienia
Odruchy bezwarunkowe u noworodka można podzielić na 3 grupy:
1. odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego (źrenicowy, mrugania, krzyk, wydzielanie śliny)
2. odruchy normalne u noworodka a nienormalne u człowieka dorosłego (przy drażnieniu stopy duży palec podnosi się do góry)
3. odruchy występujące tylko u noworodka (chwytny, obejmowania)

9. Rozwój procesów instrumentalno-sensorycznych kierunkowych w I roku życia:

Tuż po urodzeniu dziecko wykazuje preferencje w zakresie dźwięków, smaków, zapachów i obrazów.

Wzrok
Widzenie głębi (widzenie przestrzenne) rozwija się do 13 tygodnia. Wzrok dziecka ogniskuje się na odległości 21 cm. W dalszej odległości dziecko widzi tylko kolorowe plamy. Wiadomo że dziecko od początku rozróżnia barwy. Na początku niemowlę postrzega przedmioty powtarzające się. Początkowo oczy dziecka wykonują ruchy kaskadowe. Płynność ruchów oczu pojawia się ok. 2 miesiąca. Pod koniec 3 mieś. Niemowlę reaguje na twarz dorosłego. W mieś. Odróżnia twarze znajome od nieznajomych. Po 4 mieś. Odróżnia ruchy mimiczne twarzy. Spostrzeganie niemowlęcia ma charakter synkretyczno-całościowy bez wyodrębniania części składowych.

Słuch
Układ słuchowy rozwija się jeszcze przed narodzinami dziecka. Ucho wewnętrzne osiąga wielkość jak u dorosłego przed 20 tyg. Ciąży. Niemowlę zaraz po urodzeniu poznaje i rozróżnia głos matki. Niemowlęta preferują głosy żeńskie od męskich. 4-5 mieś. Niemowlę lokalizuje pozycję dźwięku, zwracając głowę w jego stronę.

Smak i zapach
Niemowlęta mają zdolność rozpoznawania smaku gorzkiego, słodkiego (świadczy o tym mimika twarzy). W podobny sposób reagują na zapachy przyjemne (mleka, czekolady, miodu) i nieprzyjemne (nieświeże jaja). Dziecko rozpoznaje też zapach mleka matki.

Mowa
W 2 kwartale życia w krzyku dziecka da się rozpoznać dźwięki wchodzące w skład mowy ludzkiej. Faza gruchania - jest to faza przygotowania do rozwoju mowy. W 3 kwartale dziecko ma możliwość wydobywania dźwięków podobnych do sylab wypowiadanych przez dorosłych i stara się je powtarzać Potem pojawia się mowa bierna, czyli dziecko rozumie wypowiadane przez dorosłych słowa. Mowa bierna poprzedza mowę czynną. Dziecko po koniec 1 roku powinno wypowiadać kilka prostych słow.

Procesy kierunkowe - czyli kształtowanie uczuć, woli i charakteru dziecka. Sprawą ważną jest utrzymanie dobrego samopoczucia dziecka. Ważny jest jego stan zdrowia, zapewniona swoboda ruchów, zaspokajanie potrzeb fizycznych i fizjologicznych, przyjazny kontakt z dzieckiem. Duże znaczenie ma zabawa z dzieckiem. Zabawa - to zgodne z prawami rozwoju ukierunkowanie aktywności dziecka. Ważny jest odpowiedni dobór zabawek.

Wola - świadoma i celowa zdolność do działania. W 1 roku jest mało zróżnicowana. Pierwsze przejawy woli dziecka widać w jego ruchach (okres chceń). Dziecko do 8 mieś. Nie potrafi wybierać. Po zaspokojeniu 1 pragnienia, zwraca uwagę na zaspokojenie innego. Pierwsze objawy woli obserwuje się u dzieci 11 - 12 mieś.

Prawidłowo rozwinięte dziecko po 1 roku powinno być rychliwe, raczkujące, samodzielnie stać, zaczyna chodzić z podparciem, umiejące pić kubeczka, rozumiejące słowa, głośno się śmiejące, nawiązujące aktywny kontakt z otoczeniem.

10. Rozwój ruchowy noworodka:

Stadia rozwoju ruchowego:
STADIUM I:
Dziecko w wieku 4-5 miesięcy zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu. Ręce są proste jest to chwyt łokciowy - dłoniowy.

STADIUM II:
W wieku 5-6 miesięcy wyciąga rączki w kierunku przedmiotu. Następuje ruch w stawach barkowych i łokciowych. Chwyt następuje przy łokciu 4 palców z wyłączeniem kciuka. Jest to chwyt dłoniowy prosty.

STADIUM III:
W wieku 7-8 miesięcy dziecko przy chwytaniu posługuje się kciukiem. Dziecko chwyta przedmiot między kciuk a cztery pozostałe palce. Jest to chwyt nożycowy.

STADIUM IV:
Od 9 miesięcy kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom. Dziecko chwyta przedmiot między opuszkami palców. Wskazującego i kciuka. Jest to chwyt pęsetkowy.

11. WIEK PONIEMOWLĘCY:

Rozwój procesów poznawczych:
W tym okresie dokonują się zasadnicze zmiany w zakresie procesów poznawczych.
Na rozwój spostrzeżeń dziecka w okresie poniemowlęcym ogromny wpływ wywiera wzrastająca stale jego sprawność ruchowa. Dziecko dąży do realizacji coraz bardziej złożonych zadań. Początkowo czynności dziecka są chaotyczne i w dużej mierze przypadkowe. Niemowlę poznawało dany przedmiot dotykając go, obmacując, wąchając, liżąc, gryząc. Dziecko w okresie poniemowlęcym bada przedmiot oglądając go z pewnej odległości. Zmiany ułożenia i ruchy rąk stają się źródłem istotnych poznawczo bodźców kinetestycznych. Pozwalają one nie tylko dokładniej poznacz przedmiot w całości ale również wydzielić ich części składowe.

Rozwój mowy:
Na koniec pierwszego i początek drugiego roku życia dziecko wiąże najprostsze nazwy przedmiotów z ich desygnatami. Zaczyna też samo wypowiadać pierwsze słowa w określonym znaczeniu. Są to zazwyczaj złożone z dwóch takich samych sylab: ma - ma, da - da, i tym podobne. W drugiej połowie drugiego roku życia, wypowiadane słowa upodobniają się coraz bardziej do słów dorosłych, choć są często wypowiadane nieprawidłowo i zniekształcone. Rozumienie znaczenia danego słowa pojawia się wcześniej od ich wymawiania. Dziecko 2 letnie wymawia około 300 słów a rozumie więcej. Dziecko 3 - letnie wymawia około 1000 słów. Rzeczowniki oznaczające konkretne istoty żywe, zastępują w mowie dziecka całe zdania, np.: „mama” może oznaczać - mamo weź na ręce lub mamo daj pić. Pod koniec 2 roku życia dziecko zaczyna wiązać poszczególne słowa w najprostsze zdania. Dziecko łączy często dwa rzeczowniki tworząc jakby zdanie np.: Abka Inka - czapka Inki, Baba koka - babcia choć do kur itp.
Pod koniec 3 roku życia większość dzieci buduje już zdania rozwinięte z podmiotem , orzeczeniem i dopełnieniem.

Rozwój myślenia:
W wieku poniemowlęcym jest ściśle połączony z rozwojem mowy. Dziecko myśli obrazami. Początkowe pojęcia dziecka w wieku poniemowlęcym nie zawsze odpowiadają pod względem swojej treści i zakresu. Pojęciom przyjętym przez środowisko. Często wynikają z tego zabawne nieporozumienia. Dzięki rozwijającej się umiejętności przewidywania i wnioskowania dziecko stopniowo uczy się wybiegać myślą poza aktualne istniejące sytuacje.

12. Zabawa:

Teoria funkcji zastępczej (Cleparde) - zabawa pełni funkcję zastępczą i przygotowującą do przyszłej aktywności życiowej. Dziecko z jednej strony zaspokaja w zabawie swoją potrzebę działania, wykonywania „na niby” tego czego naprawdę robić nie może, z drugiej strony, zabawa jest ćwiczeniem funkcji ogólnych życia umysłowego i funkcji specjalnych. Zabawa jest ucieczką w krainę fantazji. Wyobraźnia, iluzja są ważnymi elementami zabawy.

Teoria przyjemności funkcjonalnej (Buhler) zasadniczym motywem zabawy jest przyjemność funkcjonalna, wiążąca się z samą zabawą a nie z jej wynikiem. Nie chodzi o to, żeby coś zrobić, ale żeby robić. Przyjemność daje samo działanie.

Teoria Rubinsteina - zabawa jest sensowną działalnością, będącą wyrazem stosunku jednostki do otaczającej rzeczywistości. Źródłem zabawy jest społeczna treść pracy.

Zabawy tematyczne (naśladowanie) - iluzyjne, zabawy w rolę. Dziecko naśladuje w nich różne czynności i sytuacje.

Zabawy konstrukcyjne - np. zabawa klockami. Dziecko najpierw bawi się klockami, postukując, przekładając z ręki do ręki. Najpierw dziecko zaczyna ustawiać na sobie w wieżę. Często dziecko cieszy się burzeniem swoich konstrukcji niż ich układaniem. Później dziecko układa klocki w szeregi, rzędy. W 3 roku życia dziecko zaczyna budować bramy, ogrodzenia, tunele. Zabawy konstrukcyjne kształcą precyzję ruchów, myślenie i wyobraźnię dziecka oraz uwagę, wytrwałość.

Zabawy dydaktyczne - czyli pierwsze łatwe loteryjki, zabawy w chowanie i szukanie przedmiotów. Poprzez zabawy dydaktyczne można poszerzyć zakres spostrzeżeń dziecka oraz wzbogacić słownik dziecka.

Zabawy ruchowe - na początku polegają na popychaniu lub ciągnięciu zabawi. Potem wraz z rozwojem lokomocji dzieci zaczynaj wdrapywać się na drabinki, ławeczki, lubią jeździć na rowerku. Dzieci lubią bawić się w zabawy ruchowe połączone ze śpiewem. Zabawy ruchowe wpływają na rozwój motoryczny dziecka, dzieci uczą się współdziałać ze sobą, przestrzegać pewnych zasad.

13. Wiek przedszkolny:

Dzieli się na 3 fazy:
- faza wczesna 3-4 r. ż.
- faza średnia 4-5 r. ż. (średniaki)
- faza późna 6 r. ż. (starszaki).

Wrażenia i spostrzeżenia:
W wieku przedszkolnym wzrasta umiejętność rozróżniania barw. Dziecko 3 - letnie odróżnia już barwy zasadnicze, nie potrafi jednak odróżnić odcieni barw i popełnia tu wiele błędów. Rozwija się też umiejętność rozróżniania kształtów oraz grupowania przedmiotów wg kolorów lub kształtów. Dziecko 3-4-letnie słabo jeszcze wyróżnia części składowe przedmiotów. Spostrzeganie bywa niewyraźne, chaotyczne. Duże znaczenie ma działalność plastyczna dziecka. Rozwój wrażeń i spostrzeżeń słuchowych ma ścisły związek z rozwojem mowy dziecka. Dziecko nie powinno przebywać długo w hałasie.
Spostrzeganie pod koniec okresu przedszkolnego nabiera zatem charakteru coraz bardziej zorganizowanego, celowego i odgrywa ważną rolę w całym rozwoju umysłowym dziecka. Rozwój orientacji przestrzennej rozpoczyna się u dzieci ok. 3-4 r. ż. Ale dziecko nie potrafi jeszcze odzwierciedlać przestrzeni jako specyficznej.

Wyobrażenia:
Dziecko jest w stanie wyobrazić sobie jakieś przedmioty, dopiero wtedy, gdy wykształci się u niego schemat danego przedmiotu (ok. 2 r. ż.). Na początku okresu przedszkolnego dominuje u dziecka wyobraźnia bierna i mimowolna. Na początku ma ona charakter odtwórczy. Duży wpływ na rozwój wyobraźni wywiera wychowanie artystyczne: bajki i opowiadania, malarstwo, rzeźba, ilustracje itp. Pod koniec okresu przedszkolnego wyobraźnia dziecka staje się coraz bardziej twórcza i dowolna.

Pamięć i uwaga:
Rozwój pamięci zależy od warunków życia dziecka. Wiek przedszkolny odgrywa ważną rolę w całym rozwoju pamięci człowieka. Na początku ma ona charakter mimowolny a stopniowo rozwija się pamięć dowolna. Najwięcej nowych faktów i słów zapamiętuje ono w zabawie. Wraz z pamięcią konkretno-obrazową u dziecka w wieku przed-szkolnym zaczyna się rozwijać także pamięć słowno-logiczna. Pamięć logiczna dziecka opiera się początkowo nie na abstrakcyjnych pojęciach, ale na pojęciach konkretnych, obrazowych. Rozwój pamięci dowolnej u dziecka przedszkolnego zależy od właściwości uwagi dziecka. W wieku przedszkolnym przeważa uwaga mimowolna. Jest ona rozproszona nie potrafi dziecko skupić uwagi na jednym przedmiocie. Uwaga dowolna zaczyna się kształtować pod wpływem poleceń dorosłego.

Myślenie:
Rozwój mowy dziecka wiąże się ściśle z rozwojem myślenia. Mowa i myślenie rozwijają się na bazie spostrzeżeń dziecka. Wiek przedszkolny nazywa się też „wiekiem pytań”. Pytania świadczą o rozwoju myślenia dziecka. Odpowiedzi dorosłych są ogromnie ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka. W przyswajaniu sobie pojęć dziecko opiera się jeszcze na zewnętrznym podobieństwie przedmiotów i zjawisk. Pod koniec wieku przedszkolnego myślenie dziecka staje się coraz bardziej abstrakcyjne.

Wola i uczucia:
Na procesy psychiczne dziecka duży wpływ mają uczucia. W oparciu o wrodzone, podstawowe emocje: gniew, strach kształtują się w wieku przedszkolnym bardziej złożone, rozwinięte emocje, do których dołączają się pewne procesy intelektualne np.: wyobrażenia, sądy, są tzw. uczucia.
Uczucia są wyrazem stosunku dziecka do siebie, bądź to wyrazem jego stosunku do otaczającego je świata. Uczucia przyjemne: zadowolenie, radość, miłość itp. Są bardzo istotnym czynnikiem normalnego rozwoju dziecka. Natomiast uczucia przykre, zwłaszcza gdy są silne i częste, mogą hamować działalność i rozwój dziecka.
U 6-7 letniego dziecka zaczynają się już rozwijać u niego uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne. Rodzą się pierwsze „przyjaźnie”, „miłości”. Już w tym okresie należy, przyzwyczajać dziecko i uczyć panować nad uczuciami, hamować afekty, negatywne reakcje emocjonalne. Na rozwój emocjonalne. Na rozwój emocjonalny dziecka wpływa-ją takie czynniki, jak tryb życia dziecka, rozwój umysłowy, stan zdrowia, zmęczenie, stosunki rodzinne.

Osobowość:
W zakresie przedszkolnym kształtują się pierwsze zarysy struktury osobowości. W toku działania dziecka kształtują się pierwsze cechy jego charakteru. Dużą rolę w kształtowaniu się woli i charakteru dziecka odgrywają zabawy zespołowe. Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko umie już podporządkować swoje czynności z góry ustalonemu celowi. Podstawowe zmiany osobowości dziecka w wieku przedszkolnym, polegają na tym że:
- powstają nowe motywy postępowania i działania,
- rozwijają się pierwsze uczucia i pojęcia estetyczne, zaczyna się kształtować emocjonalny stosunek dziecka do innych ludzi,
- kształtuje się zachowanie dowolne i nowy stosunek dziecka do siebie,
- rozwija się umiejętność podporządkowania się poleceniom dorosłych,
- kształtuje się stosunek dziecka do pracy, ocena pracy innych,
- pod koniec okresu przedszkolnego zaczyna się kształtować u dziecka zdolność samooceny.

Rozwój twórczości dziecka:
Prawidłowo wychowywane dziecko już w 2 r. ż. Potrafi posługiwać się ołówkiem. Początkowo ołówek trzymany jest w garści a przy rysowaniu porusza się prawie cała ręka. Dlatego dziecko w tym okresie bazgrze, kreśli chaotyczne linia, które nic nie przedstawiają. W 3 r. ż. Dziecko uczy się prawidłowo trzymać ołówek i próbuje opanowywać ruchy dłoni i palców. W rysunkach można już wyodrębnić proste kreski, łuki oraz pojedyncze punkty. Dziecko uczy się rysować kółko. Dzięki temu umie narysować słoneczko oraz postacie z głową i kreskami jako odnóżami.

Twórczość dziecka przedszkolnego ma charakter zabawowy. Zaliczamy tu: wycinanie, malowanie, rysowanie, lepienie itp. W rysunku dziecko najłatwiej może wyrazić wszystko to, co widzi wokół siebie. Badania nad rozwojem treści rysunków dziecięcych wskazują, że jeśli dziecko styka się bezpośrednio z przedmiotami to jego twórczość jest bogatsza, lepiej i dokładniej odzwierciedla poznawaną przez nie rzeczywistość. Dziecko na początku wieku przedszkolnego nie planuje i nie wie co chce zrobić. Często też zmienia swoje pomysły. Rysunki dzieci w wieku przedszkolnym odznaczają się brakiem proporcji np.: samochodu czy człowieka. Postacie ludzkie dziecko rysuje z przodu.
2 r.ż. bazgroły
3 r.ż. bazgrolenie
4 r.ż. głowonogi, głowotułowia
5-6 r.ż. schematy uproszczone
6-7 r.ż. schematy wzbogacone
8-11 r.ż. i po schematy fizjoplastyczne.

14. Teoria adaptacji rozwojowej(J. Piaget'a)

Teoria ta opiera się na wyodrębnieniu faz, na podstawie kryteriów poznania świata:

1 stadium 0-2 lat inteligencja sensoryczno-motoryczna:
- 1 mieś. Funkcjonują wrodzone mechanizmy odruchowe - ssanie, połykanie
- 1-4 mieś. - pojawiają się pierwsze przystosowania nabyte.
- 4-8 mieś. - kształtują się działania intencjonalne
- 8 mieś. - 1 r. ż. - czas kiedy dziecko zaczyna ujmować przedmioty w kontekście z rzeczywistością.
- 1-1,5 r. ż. - pojawiają się reakcje okrężne 3 rzędu (eksperymentowanie, odkrywanie nowych sposobów metodą prób i błędów,
- 1,5-2 r. ż. - dziecko wykrywa nowe sposoby za pomocą kombinacji myślowych poprzez wyobrażenie sobie przedmiotów i kojarzenie.
2 stadium 2-11 r. ż. Kształtowanie operacji konkretnych:
- 2-7 r. ż. - podokres przedstawień (wyobrażeń) operacyjnych:
o 2-3,5 r. ż. - faza kształtowania się funkcji symbolicznych (mowa)
o 3,5-5,5 r. ż.-dziecko rozwija obrazy umysłowe, odkrywa, okroistość stanów i przekształceń.
o 5,5-7r. ż. - rozumienie pojęcia stałości
- 7-11 r. ż. - podokres operacji konkretnych. Dziecko jest zdolne do wykonywania operacji odwracalnych. Potrafi w myśli wyodrębnić części składowe.
3 stadium 11-14 r. ż. - kształtowanie operacji formalnych:
- możliwość dokonywania operacji formalnych na bazie myślenia abstrakcyjnego.

15. Metody badań dojrzałości szkolnej:
- testy inteligencji (zdolność do odtwarzania kształtów, pamięć, zdolność obserwacji, skupienia się, itp.)
- badanie dojrzałości społecznej, fizycznej i sprawności ruchowej przez obserwację dziecka w czasie testu.
- Próby zbiorowe i indywidualne na kontakty z grupą i samodzielność dziecka.

16. Kryterium intelektualne:
a. Szkoły lipskie - uznawano że dziecko dojrzałe do szkoły osiągnęło taki stopień rozwoju intelektualnego, który pozwala mu podjąć naukę czytania i pisania. Sukces w nauce zależy też od zdolności dziecka do koncentracji i trwałości skupienia uwagi, spostrzegawczość i pamięć.
b. Szkoły wiedeńskie - dziecko zdolne do nauki osiągnęło stadium działania intencjonalnego czyli potrafi wykonywać zadania postawione samemu sobie i przez nauczyciela. Ważna jest też zdolność do rozumienia symboli jako warunek do rozpoczęcia nauki czytania i pisania.

17.Wiek Dorastania (adolestencja)

Periodyzacja wg amerykańskich psychologów (Hurlock)
1. preadolescencja 10-13 lat,
2. wczesna adolescencja 14-17 lat,
3. późna adolescencja 17-21 lat.

Inny podział wg psychologów radzieckich:
1. średni wiek szkolny 11-15 lat
2. wiek dorastania 16-18 lat.

Adolescencja - Wzrastanie w dziedzinie fizjologicznej i psychologicznej
Preadolescencja (późna latencja) - dziecko jest między dzieciństwem a adolescencją. Dziecko staje się bardziej zależne od popędu seksualnego, oznacza to że mechanizmy obronne choć działają w związku ze wzrostem popędów przestają być skuteczne. Dają się zauważyć tęsknoty seksualne (predypalne).

Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się przeobrażenie dziecka w osobnika dorosłego. Zachodzą zmiany fizyczne i psychiczne.
Poza dorastaniem fizjologicznym, którego końcowym etapem jest możność wydania na świat potomstwa, dużą rolę odgrywa dorastanie społeczne. Polega ono na rozwoju świadomości społecznej oraz na przygotowaniu się do określonej roli społecznej i podejmowaniu odpowiedzialnych zadań społecznych. Zwraca się też uwagę na dorastanie umysłowe, gdy wzrasta efektywność uczenia się oraz zdolność rozwiązywania teoretycznych i praktycznych problemów. Dojrzewanie emocjonalne polega a tym, że pobudliwość i niestałość emocjonalna ustępują miejsca stałości i równowadze. Za centralne zjawisko okresu dojrzewania uważa się rozwój płciowy.

Wzmożona emocjonalność - „okres burzy i naporów”. Zachodzi sporo zmian, które dają dość specyficzne cechy adolescencji. Natężenie procesów emocjonalnych wzmaga się.

Łatwość przechodzenia (oscylacji) między emocjami krańcowymi np.: od mił9ości do nienawiści, od smutku do radości, itp.

Ruchliwość procesów emocjonalnych - zmienność, nietrwałość, szybkość. Stany emocjonalne nie trwają długo i szybko się zmieniają.

Przeżycia emocjonalne i uczuciowe można pogrupować na:
- stany obronne (lęk, nieśmiałość, smutek, itp.)
- stany agresywne (gniew, wrogość, nienawiść),
- uczucia pozytywne (zadowolenie, radość, przyjemność, itp.)

Kształtują się i rozwijają uczucia religijne, patriotyczne, itp.

---