zoologia kręgowce wyklady


Plan budowy strunowca:

  1. struna grzbietowa ( chorda dorsalis), przyjmująca postać elastycznego pręta i stanowiąca szkielet osiowy organizmu

  2. układ narządów osiowych, na który składają się:

  • elementy układu oddechowego utworzonego z przedniej części przewodu pokarmowego

    • PODTYP: Osłonice- Tunicata

    GROMADA: Ogonice

    Żachwy

    Sprzągle

    Łapce

    -niewielkie zwierzęta- do kilku cm

    -mają 2 cechy wspólne:

    cecha apomorficzna- cecha nowa w danej grupie

    cecha plezmomorficzna- cecha stara, znana już u przodków

    autoapomorfia- cechy wyróżniające daną grupę od innych

    Ogonice:

    -ciało podzielone na tułów i ogon

    -obojnaki (z wyjątkiem jednego gatunku), rozmnażają się wyłącznie płciowo, zapłodnienie zewnętrzne

    -struna grzbietowa zachowana przez całe życie

    -układ krwionośny otwarty

    Żachwy:

    -struna grzbietowa tylko w postaci larwalnej ( podobnie jak cewka nerwowa)

    -szczeliny skrzelowe otwarte do przestrzeni okołoskrzelowej ( u pozostałych bezpośrednio na zewnątrz)

    -u form dojrzałych brak narządów zmysłu

    -narządy wewnętrzne położone w pierwotnej jamie ciała, celoma ograniczona do światła gonad i woreczka osierdziowego

    -formy hermafrodytyczne

    Sprzągle:

    -blastocel dobrze rozwinięty

    -narządy wewnętrzne skupione w tylnej części ciała

    -silny rozwój worka skrzelowego

    -otwór wpustowy i odpływowy, umieszczone na przeciwległych końcach ciała

    -rozmnażanie płciowe i wegetatywne (kolonie)

    -pelagiczne zwierzęta morskie

    PODTYP: Bezczaszkowce

    -całkowita segmentacja ciała

    -brak serca, mózgu, dobrze rozwiniętych narządów zmysłu

    -obecność metamerycznego układu nefridialnego i płciowego

    -obecność jamy okołoskrzelowej

    -przedłużenie struny grzbietowej za przedni koniec odcinka mózgowego

    -brak wyodrębnionej głowy

    -jako układ wydalniczy funkcjonują protonefrydia

    PODTYP: Czaszkowce

    -strunowce zaliczane do tego podtypu charakteryzują 2 podstawowe cechy:

    Kręgouste: Cyclostomata

    -przynajmniej częściowo pasożytniczy tryb życia

    -narządy oddechowe wykształcone w postaci 5-15 par worków skrzelowych o pochodzeniu entodermalnym

    -szkielet wiscelarny wykształcony w postaci ażurowego sita, nie podzielony na oddzielne, członowane łuki

    -pojedynczy otwór nosowy ( nieparzysty) co jest konsekwencją połączenia narządów węchowych w 1 woreczek nosowo- przysadkowy

    -brak kończyn parzystych

    -lejek przedgębowy uzbrojony w ząbki rogowe

    -brak zębów właściwych

    -naga skóra z licznymi gruczołami śluzowymi

    -brak właściwych szczęk

    -jama gębowa nie komunikuje się bezpośrednio ze środowiskiem zewnętrznym lecz mieści się na dnie lejka przedgębowego podpartego

    Bezowodniowce- Anamnia ( ryby, płazy)

    -ciało osobników dorosłych pokryte jest śluzowatą skórą przystosowaną do życia w wodzie lub przynajmniej w wilgotnej atmosferze ( jeżeli występują łuski to są one pochodzenia łącznotkankowego)

    -stadium larwalne w rozwoju jet szeroko rozpowszechnione

    -późniejszy okres życia zarodkowego: organizm rozrywa osłonki jajowe i rozwija się w wodzie odżywiając się żółtkiem z jaja i oddychając za pomacą skrzel

    -organizmy pierwotnie wodne, w mniejszym stopniu lub większym związane z wodą, w której spędzają albo wczesne stadia rozwojowe albo całe życie

    Typy płetw ogonowych:

    Typy łusek pokrywających:

    -mają pochodzenie skórne ( ze skóry właściwej)

    GROMADA: Ryby kościste

    -pęcherz pławny u niektórych gatunków pełni funkcje płuc

    -występuje kostna pokrywa skrzelowa zasłaniająca szczeliny skrzelowe

    -płetwy podparte promieniami kostnymi ( za wyjątkiem dwudysznych)

    -stopniowe kostnienie początkowo chrzęstnego szkieletu

    -struna grzbietowa zwykle zastępowana przez kręgosłup ( jedynie u form prymitywnych zachowana)

    -ciało nagie, pokryte łuskami ganoidalnymi lub kostnymi

    współcześnie:

    NARDZĄD: Ganoidy chrzęstne

    -szkielet przeważnie chrzęstny

    -stożek tętniczy dobrze rozwinięty

    -w jelicie występuje fałd spiralny

    -płetwa ogonowa heterocerkiczna

    -obecność struny grzbietowej

    -kręgi bez trzonów

    NADRZĄD: Ganoidy kostne

    -zachowany stożek tętniczy z licznymi zastawkami

    -szczątkowa zastawka spiralna w jelicie

    -występuje pęcherz pławny

    -brak kości potylicznej górnaj

    -ogon heterocerkiczny skrócony

    NADRZĄD: Kostnoszkieletowe

    -całkowicie skostniały szkielet

    -redukcja stożka tętniczego

    -brak fałdu spiralnego w jelicie

    -łuska kostna

    -płetwa ogonowa homocerkiczna

    PODGROMADA: Dwudyszne

    -chrzęstna puszka mózgowa ( otoczona kośćmi pokrywowymi i zastępczymi), czaszka autostylna

    -brak szczęk wtórnych

    -zęby zlane w płytki, osadzone na płytkach podniebiennych

    -struna grzbietowa jako szkielet osiowy ( jedynie chrzęstne łuki górne i dolne oraz żebra )

    -płetwy w postaci osadzonych na członowanej osi promieni

    -brak wyodrębnionej płetwy grzbietowej i ogonowej ( zlane)

    -skrzela uwstecznione (łuki skrzelowe chrzęstne)

    -pęcherz pławny funkcjonuje

    PODGROMADA: Trzonopłetwe

    -ciało pokryte dużymi łuskami

    -płetwy parzyste umieszczone na umięśnionych trzonach

    -szkielet pasa barkowego zróżnicowany na kość kruczą, łopatek i obojczyk

    -nozdrza ukryte, otwierające się do jamy gębowej

    -w jelicie występuje zastawka spiralna

    -1 gatunek:

    PODGROMADA: Wielopłetwce

    -ciało pokryte łuską ganoidalną

    -płetwa ogonowa homocerkiczna

    -szkielet całkowicie kostny ( za wyjątkiem kilku miejsc w czaszce i płetwach parzystych)

    -szkielet osiowy o kręgach dwuwklęsłych

    -struna grzbietowa zredukowana

    -czaszka stawowo połączona z pierwszym kręgiem

    -gąbczasty pęcherz pławny ( obok skrzeli ) funkcjonuje jako narząd oddechowy, leży po stronie brzusznej i otwiera się do przełyku ( tzw. brzuszny pęcherz pławny)

    -zastawka spiralna w jelicie

    PODGROMADA: Kostnopromienne

    -promienie płetw i szkielet- zazwyczaj kostne

    -otwór gębowy położony na spodzie głowy

    -narząd węchu zawsze na wierzchu głowy

    -brak kloaki

    -płetwa ogonowa heterocerkiczna

    -łuski ganoidalne u form starszych, elastyczne u filogenetycznie młodszych

    GROMADA: Chrzęstnoszkieletowe

    -zapłodnienie wewnętrzne

    -u samców obecny swoisty narząd kopulacyjny powstający z przekształcenia płetw brzusznych

    -mózg o silnie rozwiniętym przedmózgowiu

    -brak pęcherza pławnego i płuc

    -szerokie przegrody międzyskrzelowe

    -płetwy nieparzyste i dystalne, części płetw parzystych wsparte na elementach elastycznych („promieniach rogowych”)

    -szkielet wyłącznie chrzęstny (niekiedy wysycony solami wapnia)

    -szczeliny skrzelowe otwierają się bezpośrednio na zewn. ( u chimer występują błony skórne zakrywające szczeliny)

    -skóra pokryta łuskami plakoidalnymi (niekiedy naga- część chimer i płaszczek)

    -wysoko rozwinięte układ nerwowy , narządy zmysłów i biologia rozmnażania)

    PODGROMADA: Spodouste

    -występuje kloaka

    -brak pęcherza pławnego

    -w jelicie środkowym występuje fałd spiralny

    -pierwsze promienie płetw- rogowe; puszka mózgowa wyciągnięta w dziób, otwór gębowy oraz narządy węchuumieszczone na spodzie głowy

    -część płetwy brzusznej samców zmieniona w narząd kopulacyjny

    -płetwa ogonowa heterocerkiczna

    -łuski plakoidalne

    -pierwsza szczelina skrzelowa przekształcona w tryskawkę lub całkowicie zrośnięta

    -szpary skrzelowe w liczbie 5-7 par, brak wieczka skrzelowego

    -szkielet osiowy chrzęstny, u niektórych zwapniały- jedynie trzony kręgów

    -serce ma charakter żylny

    PODGROMADA: Zrosłogłowe

    -czaszka autostyliczna (chrząstka podniebienno- kwadratowa zrośnięta z puszką mózgową)

    -szczeliny skrzelowe pokryte fałdem skórnym

    -brak kloaki (wyodrębnione otwory moczoey i płciowy)

    -zęby wykształcone w postaci grubych płytek

    -dobrze wykształcona struna grzbietowa otoczona jedynie pierścieniowatymi trzonami kręgów

    PODGROMADA: FAŁDOPŁETWE

    -pęcherz pławny funkcjonuje jako płuca

    -skrzela uwstecznione( łuki skrzelowe chrzęstne)

    -brak wyodrębnionej płetwy grzbietowej i ogonowej ( zlane)

    -płetwy w postaci osadzonych na członowanej osi promieni

    -struna grzbietowa jako szkielet osiowy ( jedynie chrzęstne łuki górne i dolne oraz żebra)

    -zęby zlane w płytki, osadzone na płytkach podniebiennych

    -brak szczęk wtórnych

    -chrzęstna puszka mózgowa (otoczona kośćmi zastępczymi, czaszka autostylna)

    PŁAZY:

    -skóra naga z licznymi gruczołami, przepuszczalna dla wody

    -narząd oddechowy- płuca, skóra, śluzówka jamy gębowo-gardzielowej, skrzela

    -serce zbudowane z 1 komory i 2 przedsionków, postępująca redukcja stożka tętniczego i zatoki żylnej

    -rodzaje gruczołów( podział na ilość komórek i sposobu uwalniania subatancji)

    -szkielet skostniały z szeregiem elementów chrzęstnych

    -czaszka połączona z kręgosłupem za pomocą 2 kłykci potylicznych

    -odcinek szyjny kręgosłupa zbudowany z jednego kręgu

    -kość podniebienno-kwadratowa zrośnięta z czaszką ( autostylia)

    -jako narząd słuchu: ucho wewnętrzne i jama bębenkowa (ucho środkowe) z 1 kostką słuchową- strzemiączkiem

    -w obrębie czaszki od mózgowia odchodzi 10 par nerwów

    -rozród większości gatunków przebiega w wodzie, zapłodnienie zewnętrzne lub wewnętrzne, w czasie rozwoju zarodka nie wykształcaja się błony płodowe

    -jako narządy wydalnicze- pranerki

    -stadium rozwojowe nerki u młodocianych i dorosłych

    -kości kończyn, głównie elementy stopy

    -narząd węchu- drogi wydalnicze z płciowymi są połączone

    PODZIAŁ SYSTEMATYCZNY PŁAZÓW:

    PODGROMADA: Apsidospondyli

    NADRZĄD: Labiryntodontia

    Salientia

    RZĄD: Anura

    PODGROMADA :Lepospondyli

    RZĄD: Urodela

    Apoda

    CACHY APSIDOSPONDYLI:

    -przedstawiciele nawiązują bezpośrednio do ryb trzonopłetwych z grupy Ostedepiformes

    -trzony kręgów przechodzą przez etap chrzęstny ( intercentrum w części przedniej i pleurocentrum w tylnej)

    Labityyntodontia ( grupa wymarła)

    -kształt ciała podobny do ryby

    -duża czaszka, ciało skrócone i rozszerzone i krótki , szeroki ogon ( formy późniejsze)

    Salientia:

    -znaczna ilość tkanki kostnej w szkielecie

    -w czaszce brak kości pokrywowych , puszka mózgowa z przeważającą ilością elementów chrzęstnych

    -pierwotne zawiązki trzonó kręgowych uwstecznione

    Płazy bezogonowe- Anura

    -ciało masywne, skrócone, pozbawione ogona

    -kończyny tylne dłuższe od przednich ( skakanie lub pływanie )

    -skrócenie kręgosłupa ( 1 kręg szyjny, głównie 7 tułowiowych, 1 krzyżowy, kość ogonowa ze zrośniętych kręgów )

    -trzony kręgów przodowklęsłe

    -szczątkowa struna grzbietowa

    -kości ciemieniowe: czołowe zrośnięte w kość czołowo-ciemieniową

    -łuski skrzelowe przekształcone w aparat gnykowy

    -brak żeber ( klatki piersiowej)

    -w pasie barkowym występuje obojczyk

    -kości promieniowa i łokciowa oraz goleniowa i strzałkowa zrośnięte

    -żuchwa pozbawiona zębów

    -występuje błona bębenkowa

    -powieki zwykle dobrze wykształcone

    -osobniki dorosłe zawsze pozbawione skrzel i szczelin skrzelowych

    -brak związku między łukiem aorty a tętnicami dogłowowymi i płucnymi: zanika 3 łuk tętniczy

    -zapłodnienie zewnętrzne

    Cechy Lepospondyli:

    -kręgi typu Lepospondylnego (skostnienie powstaje bezpośrednio, bez stapu chrzęstnego, rozpoczęcie procesu od tkanki łącznej)

    -liczba kręgów przedkrzyżowych przekracza 30

    Płazy ogoniaste- Urodela:

    -ciało wydłużone, podzielone na 3 odcinki

    -kończyny prawie jednakowej długości, dobrze wykształcone, przednie cztero- , tylnie pięciopalczaste

    -w skórze liczne gruczoły jadowe i śluzowe

    -brak powiek u gatunków wodnych, u lądowych powieki są nieruchome

    -ucho środkowe silnie uwstecznione, brak błony bębenkowej

    -w szkielecie zachowują się elementy chrzęstne

    -kość czołowa i ciemieniowa nie zrastają się

    -właściwych żeber brak, ale pojawiają się krótkie żebra górne

    -kręgi albo tyło- albo dwuwklęsłe

    -brak obojczyków

    -mostek słabo wykształcony

    -kości łokciowa i promieniowa oraz piszczelowa i strzałkowa nie są zrośnięte

    -brak narządów kopulacyjnych

    Płazy beznogie:

    -ciało robakowate

    -brak kończyn i ich pasów

    -ogona brak lub silnie uwsteczniony

    -w skórze osadzone łuski kostne

    -kręgi dwuwklęsłe

    -dobrze rozwinięta struna grzbietowa

    -kości pokrywowe dobrze rozwinięte

    -krótkie żebra właściwe

    -strzemiączko zachowuje połączenie z kością kwadratową

    -serce o pierwotnej budowie ze stożkiem tętniczym ale brak podłużnej zastawki

    -oczy uwstecznione

    -silnie rozwinięty narząd węchu

    -narząd kopulacyjny

    -zapłodnienie wewnętrzne

    -żuchwa cofnięta ku tyłowi, zespół mięśni z kośćmi czaszki tworzą aparat do drążenia chodników

    Owodniowce:

    -właściwe zwierzęta lądowe rozmnażają się za pomocą bogatych w żółtko jaj

    -we wczesnym rozwoju zarodkowym zarodek obrastany jest przez fałd którego listek zewnętrzny nosi nazwę blony surowiczej (serosa), a wewnętrzny- owodnia ( amnion)

    -jednocześnie z tworzeniem się serozy i owodni powstaje narząd zarodnionośny- omocznia (allantois) jako uwypuklenie tylnej części jelita zarodka; gromadzą się w niej produkty przemiany materii jak również pełni ona rolę narządu oddechowego zarodka; u wyższych ssaków narząd ten bierze udział w tworzeniu łożyska

    -oddychają powietrzem atmosferycznym

    -u owodniowców tylko pierwsza para szczelin skrzelowych zachowuje się jako ucho środkowe

    -w rozwoju brak stadium larwalnego

    -u osobników dorosłych powierzchniowa warstwa naskórka rogowacieje chroniąc ciało przed wysychaniem; powstają łuski, pióra, włosy

    -większe zróżnicowanie ciała i ściślejsze związanie kończyn do szkieletu osiowego

    -we wszystkich układach narządów ujawnia się większe zróżnicowanie poszczególnych części

    Cechy wspólne gadów i ptaków:

    -poikilotermiczność

    -mieszanie się krwi (serce o 2 przedsionkach i 1 wspólnej komorze z przegrodą niezupełną )

    Cechy odróżniające gady i ptaki:

    -brak w serce stożka tętniczego

    -od serca odchodzą bezpośrednio 3 niezależne naczynia: tętnica płucna wspólna, prawy i lewy łuk aorty

    -rozwinięta tchawica i oskrzela

    -oddychanie przy współudziale klatki piersiowej

    -pojawiają się żebra i mostek

    Gady- Reptilia:

    -zwierzęta pierwotnie lądowe

    -czaszka zaopatrzona w 1 kłykieć potyliczny

    -zupełne skostnienie czaszki

    -kości skórne czaszki tworzą charakterystyczne łuki skroniowe

    -wydzielenie 5 odcinków kręgosłupa

    -zapłodnienie wewnętrzne

    -jajo bogate w żółtko, osłonięte skorupką

    -w rozwoju przebiegającym na lądzie brak stadium larwalnego

    -jako narządy wydalnicze funkcjonuje zanercze

    Przystosowania gadów do życia na lądzie:

    -pokrycie ciała zrogowaciałym naskórkiem i łuskami rogowymi zapobiegające utracie wody

    -oddychanie wyłącznie płucne

    -dobrze rozwinięta klatka piersiowa, której mięśnie biorą udział w oddychaniu

    -dobrze rozwinięte kończyny i ich pasy

    Przystosowania zapłodnionego jaja do rozwoju na lądzie:

    -występują osłony zewnętrzne chroniące przed wysychaniem i urazami mechanicznymi

    -powstawanie w czasie rozwoju błon płodowych: owodni (amnion)- fałdu ektodermy i mezodermy ściennej zamykającego od góry zarodek, kosmówki (chorion)- zewnętrznej błony otaczającej zarodek i omoczni (allantois)- wypuklenia kloaki wnikającego pomiędzy owodnię i kosmówkę

    PODGROMADA: Anapsida

    -czaszka o budowie zbliżonej do Labyrinthodontia

    -kości czaszki masywne, brak dołów skroniowych

    RZĄD: Cotylosauria

    Cechy wspólne z płazami:

    -podobnie wykształcone kręgi

    -masywne,

    RZĄD: Żółwie- testudines

    -łuk jarzmowy dobrze wykształcony

    -wtórne podniebienie kostne

    -brak zębów

    -ciało umieszczone w pancerzu utworzonym z płyt kostnych i tarcz rogowych- część grzbietowa- puklerz; część tułowiowa kręgosłupa- wyrostki ościste kręgów i żebra zrośnięte z pancerzem

    -pas barkowy przemieszczony do wnętrza klatki piersiowej

    PODGROMADA: Synapsida:

    -kończyny stopniowo podsuwają się pod tułów

    -stopniowe zmiany w budowie stawu żuchwowego- kość kwadratowo- stawowa przekształca się w napinacz błony bębenkowej, a następnie wnika do ucha środkowego

    PODGROMADA: Dapsida

    -dwa doły skroniowe w czaszce

    nadrząd: Archesauria

    rząd: Tecodontia

    rząd: Crocodilia

    Cechy progresywne:

    -zęby osadzone w zębodołach

    -kostne podniebienie wtórne

    -ciało pokryte tarczami rogowymi, pod którymi leżą płytki kostne

    rząd:

    rząd:

    rząd:

    rząd:

    rząd:

    NADRZĄD: Lepidosauria

    -u najstarszych 2 pary dołów skroniowych

    -u wyżej stojących doły skroniowe ulegają redukcji

    redukcja łuków skroniowych

    -zęby typu akrodontycznego lub pleurodontycznego

    rząd:

    Cechy progresywne:

    -redukcja kości w tylnej części czaszki

    -uzębienie akrodontyczne

    -wyst. Zębówna szczękach i podniebieniu

    współcześnie występuje Hatteria- wyspy wokół Nowej Zelandii

    rząd:

    PODRZĄD:

    -w czaszce otwór ciemieniowy

    -brak dolnego łuku skroniowego

    -zdolność do autotomii i regeneracji

    -kości szczęki połączone z czaszką nieruchomo

    -zęby stożkowate

    -powieki nieruchome

    PODRZĄD: Obrączkowce- Amphistaenia

    -zwykle pozbawione kończyn

    -żuchwa krótsza od szczęki

    -oczy szczątkowe, pokryte skórą

    -łuski ułożone w pierścienie

    PODRZĄD: Węże

    -kość kwadratowa ruchoma

    -kości żuchwy połączone ruchomo

    -brak mostka

    -powieki zrośnięte, przezroczyste, tworzą tzw. okular

    -brak błony bębenkowej, ucha środkowego, trąbki Eustachego

    -lewe płuco zredukowane

    -zęby jadowe: Opistoglypha- z tyłu jamy gębowej, blisko stawu żuchwowego, Proteroglypha- z przodu szczęk, zaopatrzone w rowki, Solenoglypha- ruchomo zestawiono ze szczęką, z kanalikiem wewnętrzny, Aglypha- brak zębów jadowych

    Ptaki- Aves

    Cechy wspólne ptaków i gadów:

    -brak gruczołów skórnych

    -1 kłykieć potyliczny

    -śródnadgarstkowe i śródstopkowe zestawienie kończyn

    rozwinięcie prawego łuku aorty

    -budowa układu moczowo-płciowego

    -prawie identyczny rozwój zarodka

    Cechy różniące ptaki od gadów:

    -progresywny rozwój narządów wzroku, słuchu, koordynacji ruchów łączne z odpowiadającymi fragmentami mózgu

    -homoiotermiczność- stała i wysoka temperatura ciała; podniesione funkcje życiowe organizmu i pozwala na uniezależnienie się od środowiska, głównie od zmian temperatury

    -podział serca na 4 części i nie zmieszany krwioobieg osiągnięty dzięki redukcji lewego, żylnego łuku aorty

    -pokrycie ciała piórami i złożony zespół przystosowań do lotu

    Cechy budowy ciała ptaków:

    -silnie wykształcona mózgoczaszka połączona z kręgosłupem 1 kłykciem potylicznym

    -kości międzyczaszkowe zrośnięte w dziób

    -żuchwa połączona z czaszką za pomocą ruchomej kości kwadratowej

    -otwór wielki czaszki przesunięty ma dolną stronę czaszki

    -kręgosłup zbudowany przeważnie z kręgów heterocerkicznych; Opistocelicznych

    -zrośnięcie kręgów w odcinku piersiowym, lędźwiowo-krzyżowym i ogonowym

    -silnie rozwinięte kości mostka w tzw. grzebień

    -pas barkowy zbudowany z kości kruczej, łopatki i obojczyka

    -pas miednicowy zbudowany z kości biodowej, kulszowej, łonowej

    -zrośnięcie kości śródstopia wraz z kośćmi stępu w kość skokową

    -silne ukrwienie mięśni poruszających kończynami

    -od głównego oskrzela odchodzą oskrzela grzbietowe- wdechowe i brzuszne- wydechowe przechodzące przez płuca i otwierające się do worków powietrznych

    -płuca o budowie rurkowatej

    -serce zbudowane z 2 komór i 2 przedsionków

    -redukcja pęcherza moczowego; głównym składnikiem jest mocznik

    -układ nerwowy zbudowany z mózgowia , rdzenia kręgowego, nerwów rdzeniowych, układu współczulnego i przywspółczulnego

    -akomodacja oka zachodzi bądź przez zmianę kształtu soczewki lub przez zmianę kształtu całej gałki ocznej

    Najważniejsze przystosowania do lotu:

    -opływowy kształt ciała

    -lżejsze kończyny i przekształcenie przedniej ich pary w skrzydła ( z tym związane jest powstanie grzebienia)

    -złożona budowa kości krzyżowej

    Podział piór:

    1. pióra konturowe

  • pióra puchowe

  • pióra nitkowate