Procesami poznawczymi nazywa się te wszystkie czynności psychiczne, które służą człowiekowi do uzyskania orientacji w otoczeniu. Dzięki nim jednostka może zdobywać informacje i budować swoją wiedzę o świecie zewnętrznym i samej sobie. Podstawowe rodzaję procesó poznawczych to odbieranie wrażeń, spostrzeganie, myślenie, procesy pamięci.

Procesy poznawcze - procesy psychiczne

W psychologii wyróżniamy trzy podstawowe procesy psychiczne:

1) procesy poznawcze

2) procesy emocjonalne (uczuciowe)

3) procesy wolicjonalne (wykonacze, dzięki nim tworzy się ciąg uporządkowanych czynności)

Do procesów poznawczych zaliczamy:

*wrażenia

* spostrzeżenia

* wyobrażenia

*uwagę

*pamięć

*myślenie

*mowę

* Wrażenia jest to odbiór poszczególnych cech przedmiotu, zjawisk działających w danej chwili na nasze receptory. Receptorami są wyspecjalizowane narządy odbiorcze. Do nich zaliczamy:

narząd wzroku, słuchu, smaku, dotyku, bólu temperatury, równowagi

np.

za pomocą narządu wzroku odbieramy takie cechy przedmiotu jak: barwa, kształt, wielkość, odległość.

Ogólnie wrażenie jest odzwierciedleniem w świadomości cech przedmiotów takich jak: barwa, dźwięk, smak.

W każdym wrażeniu można wyróżnić trzy cechy: jakość, siłę lub intensywność i czas trwania.

Jakością nazywamy podstawową właściwość różnącą jedne wrażenia od innych. Podstawowe różnice jakości zachodzą między wrażeniami dostraczanymi przez różne zmysły.

Intensywnością lub siłą wrażenia nazywamy różny stopień nasilenia występujący przy wrażeniach o tej samej jakości. (np. ta sama barwa może mieć większe lub mniejsze nasycenie)

Czasem trwania nazywamy okres czasu wypełniony wrażeniem.

Zależnie od organów zmysłowych wrażenia dzielimy na: wzrokowe, słuchowe, węchowe, skóne, ruchowe, równowagi i ustrojowe.

Wzrok ma szczególne znaczenie wśród innych zmysłów w dziedzinie poznawania świata. Wraz z rozwojem człowieka uzyskuje wyjątkowo uprzywilejowane stanowisko w procesach poznania i dostarcza głónej masy danych zmysłowych, potrzebnych nam do znajomości przedmiotu.

Słuch - we wrażeniach dźwiękowych odróżniamy wysokość dźwięku, siłe dźwięku i barwę.

Węch i smak - Narząd węchu stanowią zakończenia nerwu węchwoego w błonie śluzowej nosa. Węch człowieka jest rozwięnity na ogół słabo w porównaniu do węchu zwierząt. Wrażenia węchwoe współdziałają w tworzeni się wrażeń smakowych. Narządem wrażeń smakowych są zakonczenia nerwowe umieszczone na powierzchni języka, na podniebieniu, na wewnętrznej powierzchni policzków. Wrażenia smakowe dzielą się zw względu na jakoś na 4 grupy: słodkie, kwaśne, gorzkie i słone.

Skóra - zakończenia nerwowe rozmieszczone w skórze dostraczają wrażeń trzech rodzajów: dotyku, wrażeń ciepła i zimna i bólu. Dla każdego rodzaju służą inne zakończenia nerwowe.

Wrażenia mięśniowo - ruchowe - Wrażenia te zwane inaczej kinestetycznymi, pochodzą od zakończeń nrwowych znajdującyh się w mięśniach, ścięgnach i na powierzchni stawów. Donoszą one o skurczach mięśni i zmianach położenia naszych stawów. Dzięki nim wiemy czy np. nasz ręka jest zgięta czy wyprostowana. Wrażenia wuchowe odgrywają bardzo ważną role przy poznawaniu przedmiotów. Przy ich pomocy stwierdzamy czy przedmiot jest twardy czy miękki.

Wrażenia równowagi - Pochodzą od zakończeń nerwowych, znajdujących się w uchu wewnętrznym, i informują o położeniu naszego ciała.

Wrażenia ustrojowe - Pochodzą od zakonczeń nerwowych, znajdujących się w ściankach rozmaitych narządów wewnętrznych, jak przełyk, żołądek, jelita, itp. Do wrażeń tych należą odczucia głodu, pragnienia, sytości, duszności itp.

* Spostrzeżenia jest to odzwierciedlenie w naszej świadomości ogółnych cech przedmiotu zjawisk działających w danym momenciena nasze receptory. Spostrzeżenia uzależnione są od indywidualnych doświadczeń człowieka, spostrzeżenia mogą być subiektywne i obiektywne. W odbiorze spostrzeżeń ważną rolę odgrywają wrażenia.

Rodzaje spostrzeżeń:

-liczba zmysłów zaangażowanych w proces postrzegania

A. monosensoryczne (np. tylko wzrokowe)

B. polisynseryczne (kilka narządów zmysłowych zaangażowanych jest jednocześnie)

-treść spostrzeżeń

1. spostrzeżenia przedmiotów

2. spostrzeżenia przestrzeni i stosunków przestrzennych

3. spostrzeżenie czasu

4. spostrzeżenie ruchu

Uwarunkowania procesu spostrzegania

potrzeby i wartości- człowiek znajdujący się w potrzebie w pierwszej kolejności spostrzega te rzeczy które mogą daną potrzeba zaspokoić

doświadczenia i oczekiwania (widzimy więcej niż inni ludzie)

zaburzenia spostrzegania

-złudzenia czyli iluzje

Złudzenie jest to zniekształcone spostrzeżenie rzeczywiście istniejących przedmiotów i zjawisk np. złudzenia geometryczne. Powstawaniu złudzeń towarzyszą silne emocje

-omamy czyli halucynacje

Polega na tym że jednostka doznaje spostrzeżeń przedmiotów i zjawisk które nie istnieją w rzeczywistości. Omamy świadczą o zaburzeniach psychicznych

halucynacje wzrokowe

halucynacje słuchowe

halucynacje smakowe

halucynacje węchowe

halucynacje dotykowe

halucynacje czucia ustrojowego

* Wyobraźnia jest to odzwierciedlenie w naszej świadomości cech przedmiotu, zjawisk, które kiedyś widzielismy. Wyróżniamy dwa rodzaje wyobraźni:

- odtwórczą

- twórczą

Wyobraźnia odtwórcza to odtworzenie dawnych spostrzeżeń i wrażeń. Oto np. siedząc w pokoju przypominam sobie wygląd jeziora, lasów. A tak na prawdę nie widzę tych przedmiotów tylko widziałem je kiedyś.

Twórcza to na podstawie kiedyś doznanych przeżyć tworzenie nowych zjawisk, przedmiotów za pomocą naszej fantazji.

uwaga - jest to skierowanie naszej świadomości na określony przedmiot lub zjawisko. Wyrózniamy dwa typy uwagi:

*uwaga mimowolna - uwaga wywołana bez udziału dążeń i woli. Słysząc głóśny pisk szukamy jego źródła. Pierwsza przyczyna wywołująca uwagę mimowolną tkwi w cechach przedmiotów i zjawisk, przykuwają naszą uwagę przedmioty wyróżniające się w otoczeniu. Drugą przyczyną są nasze własne zainteresowania wynikające z naszych uprzednich przeżyć i doświadczeń. Przeważa ona u małych dzieci w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach szkoły podstawowej, jest z reguły nie wywoływana zainteresowaniami, lecz samymi przedmiotami. Ma ona też charakter oscylacyjny, przerzuca się z przedmiotu na przedmiot.

*uwaga dowolna - Jest to proces świadomego koncentrowania się na jakimś przedmiocie . Towarzyszy jej wysiłek. Ma ona zasadnicze znaczenie dla działalności człowieka. Umiejętność koncentrowania się na dowolnym przedmiocie stanowi konieczny warunek przy wykonywaniu poważnych prac i odpowiedzialnych zadań, wymagających nieraz długiego skierowania uwagi na jeden przedmiot,

Cechy uwagi:

~~Zakres uwagi, czyli ilości przedmiotów objętych jednocześnie uwagą.

~~Podzielność uwagi to mozliwość odbierania dwóch lub więcej przedmiotów lub zjawisk

~~Przerzutność uwagi, czyli przenoszenie uwagi z jednego przedmiotu na drugi, ale i umiejętność szybkiego skupienia sie na drugim przedmiocie.

~~Napięcie uwagi, to stopień zaangażowania naszej uwagi w śledzeniu jakiegość zjawiska, przedmiotu.

~~Rozrzutność uwagi, czyli brak mozliwości koncentracji

~~Trwałość uwagi - to zdolność skoncentrowania się na jednym przedmiocie bez przerwy w ciągu dłuższego lub krótszego czasu.

ROZTARGNIENIE - to stan w którym człowiek nie zauważa wielu przedmiotów i zjawisk. Człowiek roztargniony nie kończy zaczętej pracy, gubi rozmaite przedmioty. Roztargnienie ma dwie głowne przyczyny:

a) Niewyćwiczenie uwagi dowolnej. Wskute tego uwaga jest ciągle absorbowana przez coraz to nowe bodźce i przerzuca się z jednego przedmiotu na drugi.

b) silna koncentracja na jednym przedmiocie. Na skutek tego wszystkie inne przedmioty i zjawiska mają charakter marginesowy. Człowiek nie zwraca na nie uwagi, ponieważ nie łąćzą sie z problemem, którym jest zaabsorbowanym. jest to właściwość ludzi o silnej koncentracji uwagi,a o słabej jej ruchliwości.

*Pamięć

Pamięć jest to proces polegający na odzwierciedleniu w naszej świadomości naszego doświadczenia polegającego ba zapamiętaniu, zachowaniu, przypomnieniu, wzglednie rozpoznaniu.

Cechy pamięci:

- Szybkość i łatwość pamięci

-Trwałość pamięci

-Wierność pamięci, tzn dokładnie odtworzyć to co kiedyś widzieliśmy

-Gotowość pamięci

-Sensowność pamięci

Typy pamięci ze względu na sposób zapamiętywania:

*wzrokowa

*słuchowa

*ruchowa

*emocjonalna

Pierwszym ogniwem w procesie pamięci jest zapamiętywanie. Zapamiętywanie może być zmaierzone i nie zamierzone.

Zapamiętywanie nie zamierzone zachodzi wówczas, gdy nie stawiamy sobie zadania, aby coś zapamiętać. Jednakże zapamiętowujemy to bez wysiłku, mimowolnie, dlatego, że jakieś zjawisko nas interseuje lub też dlatego, że przykuwa uwagę jakimiś cechami.

Zapamiętanie zamierzone to postawienie sobie za cel przachowanie w pamięci określonych zjawisk, mysli. Ma ono ogromne znaczenie w procesie uczenia się.

Zapamiętrywanie może być mechaniczne lub sensowne. Mechaniczne czyli zakuwanie czegoś na pamięć, bez próby zrozumienia tego, natomiast sensowne polega na zapamiętaniu przez zrozumenie.

( Zasady, które pomogą Ci w nauce:

1. Po pierwsze należy przy nauczaniu nastawić się na zapamiętywanie materiału.

2. Po drugie w ciągu najbliższych dni po opanowaniu materiału należy przeprowadzić pierwsze powtórzenie.

3. Po trzecie, ze względu a zmęczenie układu nerwowego należy przed przejściem od jednego nateriału do drugieg robić krótką 5 - minutową przerwę , poświęconą wypoczynkowi.

4, Po czwarte, dobrze jest przy nauczaniu przeplatać materiał, a więc po zadaniu z histrorii pedagogiki popracować nad psychologią , aby później wziąść się do nauki języka.

5. Po piąte, materiał szczególnie trudny lub taki, na którym szczególnie nam zależy, należy powtórzyć przed snem, gdyż daje to najkorzystniejsze warunki do zapamiętania i utrwalenia.

* Myślenie jest to odnajdywanie ogólnych cech przedmiotów, zjawisk oraz związków zachodzących między przedmiotami i zjawiskami.

"Myslenie jest to uwewnętrzniona czynność operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rezczywistości." Ta ogólna definicja myslenia wymaga jeszcze uszczegółowienia przez wskazanie podstawowych operacji myslowych, dzieki którym właśnie operujemy informacjami oraz dochodzimy do pośredniego i uogólnionego poznania świata. Wg. dość powszechnie akceptowanego pogładu, reprezentowanego przez S.L. Rubinsztejna, mozna wymienić ich pięć: analiza i synteza, porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie.

A. Analiza - oznacza myślowe rozdzielanie danych całości (np. prezdmiotów, zjawisk), a prezz to wykrywanie ich części składowych.

B. Synteza

C. Porównywanie - jest operacją zestawiania ze sobą przedmiotów, zjawisk, lub sytuacji, a nastepnie ujmowania podobieństw i róznic między nimi, Porównywanie przeprowadza się zwykle z punktu widzenia jakiejś wyabstrahowanej cechy, a jego celem jest dokonanie okręslonego wyboru.

D. Abstrahowanie

E. Uogólnianie - polegające na ujmowaniu właściwości wspołnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk jest tą operacją, dzięki której uwalniamy się od jednoskowości wyodrębnianych przez abstrakcję cech przedmiotów, zjawiski sytuacji. Uogólniając odrzucamy to, co jest jednostkowe, a zatrzymujemy to co jest wspólne.

Typy myślenia:

1. Myślenie obrazowo - ruchowe - powstaje na skutek czynności, operacji, jakich człowiek dokonuje w rozmaitych sytuacjach praktycznych. W myśleniu tym zawiera sie odtwarzanie tych czynności obok odzwierciedlenia przedmiotów i ich przemian.

2. Myślenie konkretne - występują w nim wyobrażenia i spostrzeżenia stosowane do zadań. Zadania rozwiązywane w myśleniu konkretnym mają zwykle na celu wprowadzenie zmian w rzeczywistą, indywidualna sytuację.

3. Myślenie abstrakcyjno - logiczne - wyraża się w symbolach słownych, liczbowych, znakach umownych. Logika w tym typie myślenia występuje w szczególnej formie, posługuje się w działąniach wieloma symbolami. Jedną z charakterystycznych cech myślenia jest szukanie najoszczędniejszych środków wyrażania.

Cechy myślenia:

a) Krytyzm myślenia tzn. ostrożne, szacunkowe przyjmowanie informacji czy prawd

b) giętkość myślenia

c) rozległość myślenia

d) pochopność myślenia