TEMAT: ”Zewnętrzne źródła finansowania przedsiębiorstw”.
Pojęcie finansowania przedsiębiorstw definiuje się jako, nie tylko uzyskanie kapitału ale także jego efektywne wykorzystanie i zarządzanie nim, oraz kształtowania optymalnej jego struktury. Źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa dzielą się według przedmiotu finansowania, tj. źródła finansujące majątek trwały i majątek obrotowy.
Finansowanie zewnętrzne można określić jako finansowanie pożyczonym kapitałem nie należącym do przedsiębiorstwa. Kapitał dostarczany jest poprzez wierzycieli, którzy nie stają się współwłaścicielami, ale przez określony czas przedsiębiorstwo jest ich dłużnikiem. Z ekonomicznego punktu widzenia rozróżnia się finansowanie krótko i długookresowe oraz własne i obce. Finansowanie zewnętrzne zazwyczaj sprowadza się do korzystania z możliwości odroczenia terminów różnorodnych płatności oraz do możliwości uczestnictwa w transakcjach rynku finansowego. Przedsiębiorstwa często starają się korzystać z zewnętrznych form finansowania działalności, gdyż stwarzają one nowe perspektywy rozwoju, lub redukcji problemów zachwiania płynności przedsiębiorstw.
Do źródeł finansowania zewnętrznego zaliczyć można:
akcje,
obligacje,
różnego rodzaju kredyty i pożyczki,
subwencje, kapitały przedsiębiorstw
oraz tzw. nowoczesne źródła finansowania: leasing, venture capital,factoring, transakcje forfaitingowe.
W ostatnich czasach niemożliwe staje się korzystanie tylko ze źródeł zewnętrznych czy wewnętrznych, ponieważ często kształtuje je kontakt przedsiębiorstwa z otoczeniem: umowy z dostawcami i odbiorcami, usługi świadczone przez banki i instytucje finansowe itp. Wybór źródeł finansowania powinien być dokładnie przemyślany. Przedsiębiorstwo powinno zapoznać się ze wszystkimi możliwościami, zbadać sygnały docierające z gospodarki i rozpatrzyć obecną sytuację firmy oraz jakie pojawiły się wymagania w stosunku do dalszej działalności przedsiębiorstwa. Analizy przeprowadzane w przedsiębiorstwie dla potrzeb oceny przydatności konkretnych źródeł finansowania, powinny zawierać potencjalne korzyści, zagrożenia oraz środki ostrożności dla przedsiębiorstwa w formie zabezpieczeń. Zachowanie przedsiębiorstwa powinno stanowić świadomą politykę.
Pożyczka jednym z najprostszych źródeł pozyskania funduszy. Jest formą najczęściej występującą pomiędzy podmiotami połączonymi więzami kooperacyjnymi lub zaopatrzeniowymi. Do popularnych praktyk należą pożyczki pomiędzy firmami uczestniczącymi w grupach kapitałowych i konsorcjach. Pozwala to uniknąć kłopotów natury skarbowej lub prawnej. Pożyczki mogą mieć wtedy charakter nieoficjalny. Silniejsze filie pożyczają środki filią o słabszej kondycji finansowej co pozwala maksymalizować korzyści całej grupy. Z punktu widzenia posiadacza wolnych środków pieniężnych pożyczka jest umową, w której dający pożyczkę zobowiązuje się przekazać przedmiot pożyczki na własność biorącego, zaś pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić ów przedmiot pożyczki w tej samej jakości i ilości. Pomiędzy przedsiębiorstwami pożyczka często występuje jako źródło finansowania dla jednej strony i jako szczególna forma lokaty finansowej. Jeśli strony określą to w umowie może być ona oprocentowana i wtedy staje się umową o tytule odpłatnym w innym przypadku jest nieodpłatna zwana umową o tytule darmowym. Ważnym czynnikiem umowy jest jasne i precyzyjne określenie terminu zwrotu pożyczki. Charakterystycznymi cechami pożyczki na które najczęściej zwraca się uwagę jest jej forma pisemna lub ustna, gwarancje i korzyści negocjowane i określone w umowie.
Kredyt jest alternatywnym źródłem finansowania zewnętrznego. Istota kredytu kojarzy się z relacjami zachodzącymi pomiędzy podmiotami gospodarczymi, bank-czyli instytucja z sektora finansowego, a druga strona reprezentowana przez przedsiębiorstwo-podmiot gospodarki rzeczowo pieniężnej. W umowie kredytowej zawarte są: wielkość kredytu, oznaczenie stron umowy, termin spłaty kredytu wraz z ustalonymi odsetkami, cel na który zostanie on przeznaczony, określenie podstawowych obowiązków stron umowy, cena kredytu (wysokość prowizji i oprocentowanie), zakres zabezpieczeń kredytu oraz elementy o charakterze fakultatywnym, w których określa się szczegółowe warunki danej umowy. Zanim przedsiębiorstwo uzyska kredyt rozpoczyna się faza wstępna negocjacji, w której strony dogadują się co do warunków umowy, jednocześnie kredytobiorca w porozumieniu z bankiem opracowuje wniosek kredytowy. Stanowi on podstawę do udzielenia kredytu. Do wniosku kredytowego powinny być dołączone: bilans, rachunek zysków i strat, rachunek efektywności przedsiębiorstwa, deklaracje podatkowe potwierdzające o nie zaleganiu z płaceniem podatków, ponadto bank może żądać informacji dodatkowych np.: plany działalności na okres kredytowania. Tym samym można wywnioskować, iż kredyt stanowi środki pieniężne przekazane przedsiębiorstwu na określony czas do dyspozycji, po zaakceptowaniu przez instytucję kredytową na jaki cel zostaną one wydatkowane. Klasyfikacja kredytów:
ze względu na podmiot udzielający kredyt: kredyty kupieckie, bankowe, państwowe, instytucji międzynarodowych,
ze względu na przedmiot finansowania: kredyty towarowe, finansowe,
ze względu na przewidywany okres spłaty: krótkoterminowe (do jednego roku), średnioterminowe (od jednego do pięciu lat), długoterminowe (powyżej pięciu lat);
ze względu na formę techniczną: kredyt w rachunku bieżącym, w dyskoncie weksli, akceptacyjno - rembusowe.
Przedsiębiorstwa kredyty przeznaczają na finansowanie bieżącej działalności eksploatacyjnej, czyli finansuje się majątek obrotowy przedsiębiorstwa, a pod względem przedmiotu kredytowania - kredyt obrotowy, drugim rodzajem kredytów wyodrębnionych pod względem przedmiotowym, są kredyty inwestycyjne, przeznaczone na tworzenie nowego oraz modernizacje istniejącego już majątku trwałego. Innym celem przeznaczenia może być inwestycja w zakup wartości niematerialnych i prawnych lub zakup finansowego majątku trwałego jak np.: zakup papierów wartościowych, powiększenie kapitału udziałowego, finansowanie patentów, licencji. Wiele przedsiębiorstw boryka się z zachwianiem płynności finansowej, dlatego instytucje, które udzielają kredytów powinny dbać o jak najlepsze zabezpieczenie swoich środków.
Leasing jest szczególną formą finansowania inwestycji, umożliwiającą inwestorowi dostęp do dóbr inwestycyjnych bez konieczności angażowania dużych środków na ich zakup. Umowa leasingu oparta jest na konstrukcji odpłatnego użytkowania lub używania rzeczy przez leasingobiorcę bez tytułu własności. Przez czas trwania umowy leasingu przedmiot pozostaje własnością leasingodawcy, natomiast leasingobiorca płacąc opłaty leasingowe i nie dokonując zakupu użytkowanej rzeczy wykorzystuje ją dla swoich celów gospodarczych. Ten rodzaj finansowania korzystny jest np. gdy przedsiębiorstwo bierze w leasing sprzęt zaawansowany technicznie, którego okres starzenia technologicznego jest bardzo krótki. Firmy często skłaniają się również do transakcji leasingowych gdyż po prostu nie są one w stanie sfinansować zakupu urządzeń i sprzętów z własnych środków. Do korzyści leasingu zaliczyć można: stworzenie dodatkowego źródła finansowania zewnętrznego firmy, uzyskanie możliwości korzystania z prawa własności przedmiotów bez konieczności ich nabywania, dobre zabezpieczenie finansującego poprzez prawo własności do przedmiotów leasingu, zwolnienie części środków kapitałowych leasingobiorcy przeznaczonych w razie nie korzystania z leasingu na zakup innych środków, możliwość osiągania dużych zysków i korzystnych lokat kapitałowych poprzez firmy leasingowe oraz oszczędności podatkowe.
Natomiast czynnikami niekorzystnymi w transakcjach leasingowych są: koszty leasingu związane z oprocentowaniem kredytów bankowych, od których zazwyczaj są wyższe, utrata wartości rynkowej przedmiotu leasingu i problem z ich upłynnieniem w połączeniu z korzystną ceną. Zazwyczaj jednak obydwie strony transakcji starają się maksymalnie ograniczyć ryzyko i maksymalizować korzyści wynikające z leasingu. W normach prawa handlowego niektórych państw można znaleźć regulacje prawne umów leasingowych dotyczących głównie: zasad działalności kredytowej w umowach leasingu, prawa podatkowego, prawa celnego, ochrony interesów leasingodawców i leasingobiorców oraz zasad odpowiedzialności. Z nowych usług jakim jest leasing korzystają również banki, gdyż działalność firm leasingowych jest ich istotnym źródłem dochodów ze względu na wielkość przeprowadzanych transakcji. W przypadku polskich przedsiębiorstw korzystanie z tej formy finansowania zewnętrznego zwiększa perspektywy i możliwości działalności bieżącej i inwestycji poprzez finansowanie zakupów.
Factoring stanowi formę finansowania kontraktów krótko- i średnioterminowych polegającą na refinansowaniu udzielanych przez przedsiębiorstwo kredytów kupieckich poprzez wyspecjalizowaną instytucję zwaną factorem lub instytucję factoringową. W Polsce jest to jeszcze rzadko praktykowane źródło finansowania zewnętrznego, ale popularność jego rośnie z roku na rok. Polskie przedsiębiorstwa najczęściej korzystają z factoringu w transakcjach handlu zagranicznego. W polskim prawie jest to umowa nienazwana, w stosunku do niej stosuje się przepisy cesji przyszłych wierzytelności. Istota tego instrumentu polega na tym, że wyspecjalizowana instytucja lub spółka factoringowa odkupuje należności różnych podmiotów gospodarczych, co oznacza w praktyce zaliczkowanie tych podmiotów do czasu wpływu płatności należności. Factoring jest alternatywnym do kredytu obrotowego i handlowego źródłem finansowania cyklu rozliczeniowego pomiędzy dostawcą i odbiorcą. Faktor podpisując umowę factoringu z przedsiębiorstwem zazwyczaj przedstawia ją w formie porozumienia stałego i zawierana jest zazwyczaj na okres jednego roku. Instytucje i spółki factoringowe nie kupują pojedynczych należności, lecz wszystkie albo ściśle określone grupy czy rodzaje należności. Do korzystnych czynników z punktu widzenia przedsiębiorstwa korzystającego z finansowania transakcjami factoringowymi zaliczyć można: pewność w uzyskaniu zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną usługę, dodatkowo zapłatę otrzymuje przed terminem ustalonym z dłużnikiem. Tym samym zwiększa to płynność danego przedsiębiorstwa.
Transakcje forfaitingowe powiązane są one z wymianą międzynarodową. Przedmiotem forfaitingu są przede wszystkim wierzytelności średnio- i długoterminowe. W takich transakcjach średni okres spłaty waha się od 6 miesięcy do 10 lat. W finansowaniu transakcji bierze udział wyspecjalizowana instytucja finansowa zwana firmą lub bankiem forfaitingowym. Podpisuje ona z eksporterem umowę, na mocy której odkupuje od eksportera wierzytelności handlowe wymagane w terminie późniejszym. Niezwykle istotnym jest fakt, iż forfaiter przejmuje wierzytelności bez prawa regresu w stosunku do poprzednich posiadaczy tychże wierzytelności. W zamian za odkupione wierzytelności forfaiter wypłaca natychmiast eksporterowi należną mu kwotę pomniejszoną o koszty forfaitingu (wartość bieżącej wierzytelności). Aby doszło do transakcji muszą być spełnione określone warunki. Podstawowym wymaganiem stawianym przez forfaitera jest bieżąca i perspektywiczna wypłacalność dłużnika i kraju z którego on pochodzi. Innym warunkiem często stosowanym jest żądanie gwarancji pierwszorzędnego banku w kraju importera. Stanowi to zabezpieczenie dla forfaitera tym samym będzie się on starał aby była ona bezwarunkowa, przenośna i nieodwołalna. Firmy forfaiterowe akceptują wierzytelności w walutach wymienialnych. W praktyce wykupowi podlegają wierzytelności trzech typów:
wierzytelności wekslowe,
wierzytelności książkowe,
wierzytelności z tytułu zapłaty akredytywą z odroczonym terminem płatności.
Franchising wymienia się często jako alternatywa w finansowaniu obcym dla leasingu. Stanowi ona sposób uzyskania dostępu do rynku przez przedsiębiorstwo, które nie posiada wystarczających środków finansowych aby utworzyć firmę o silnej pozycji. Franchising jako nowoczesna forma prowadzenia działalności gospodarczej opiera się na negocjowanej umowie, na podstawie której franchisingobiorca w zamian za odpowiednią opłatę uzyskuje prawo do utworzenia i prowadzenia przedsiębiorstwa zgodnego z pomysłem, sposobem zarządzania, w oparciu o doświadczenie i sprzęt oraz pod znakiem firmowym franchisingodawcy. Umowa najczęściej składa się z trzech części: sformułowania praw franczyzanta (franchisingobiorcy), określenia sposobu działania przedsiębiorstwa oraz warunków wypowiedzenia umowy wraz z określeniem rozliczeń końcowych. W polskich normach prawnych jest to umowa nienazwana. Franchising stanowi formę kooperacji gospodarczej poprzez tworzenie sieci jednostek jak np.: McDonalds. Warunkiem możliwości zawarcia umowy franchisingowej jest posiadanie poprzez firmę - matkę wyrobionej renomy na rynku, aby firmy podpisujące umowę mogły korzystać z wypracowanej metody prowadzenia działalności i aby właczenie do sieci łączyło się z korzyściami. Umowa franchisingowa ma charakter świadczeń dwustronnych, a dzięki nim obydwie strony czerpią korzyści. Dla franchisora jest to metoda ekspansji na rynek, pozyskania nowych rynków zbytu, w oparciu o obcy kapitał. Dla uczestników podstawową korzyścią jest redukcja do minimum ryzyka, gdyż posługują się oni odpowiednią renomą. Korzyści jakie stwarza franchising w sferze finansowania działalności gospodarczej to: udzielanie pożyczek przez franchisora dla uczestników sieci na preferencyjnych zasadach, tak aby mogli oni dopasować poziom swojej jednostki do poziomu całej sieci; poręczenia stosowane przez franchisora wobec zobowiązań zaciąganych przez uczestnika sieci, ma to duże znaczenie dla potencjalnego pożyczkodawcy, który w mniejszym stopniu obawiał się będzie niewypłacalności. Franchisor finansuje nie tylko uczestnika sieci środkami finansowymi ale także rzeczowymi jak np.: udostępnia własny sprzęt niezbędny do wykonania inwestycji. Bardzo ważnym elementem jest wysoka wiarygodność kredytowa wobec banków i innych kontrahentów co korzystnie może wpłynąć na uczestnika sieci w momencie gdy będzie on chciał skorzystać z innego źródła finansowania zewnętrznego. Do podstawowych wad związanych z umową franchisingową wiąże się duże uzależnienie uczestnika sieci wobec franchisora, stosowanie różnego rodzaju opłat obowiązkowych jak opłata wstępna, opłaty cykliczne, wpłaty na wspólny fundusz reklamowy. Im większy udział franchisora w jednostce tym większe tym mniejszy kapitał pozostanie uczestnikowi sieci do wykorzystania. Wszystkie dodatkowe świadczenia ze strony franchisora powinny być szczegółowo ujęte w umowie aby jasne było jakie obowiązki ciążą na stronach i jakie im przysługują ewentualne roszczenia. Franchising jako metoda współpracy gospodarczej, przyczynia się do rozbudowy rynku wewnętrznego danego kraju i zdobywania na nim odpowiedniej pozycji przez średniej wielkości przedsiębiorców. W aspekcie finansowania zapewnia on możliwość egzystencji licznym kręgom przedsiębiorców (kupców i rzemieślników) i umożliwia im rozwijanie własnej inicjatywy i pomysłowości. Stanowi on też pole nabywania przez nich odpowiedniej prężności organizacyjno - gospodarczej.
Venture Capital określane często kapitałem ryzyka, stanowi zewnętrzne źródło finansowania przedsięwzięć innowacyjnych związanych z ponadprzeciętnym ryzykiem co do których przewidywany jest ponad przeciętny zysk. Finansowanie przedsięwzięć o dużym ryzyku ale jednocześnie obiecujących duże zyski obejmowały bogate osoby, rodziny bądź banki. Wyrażenie venture capital zwykle jest związane z inwestycjami dokonywanymi w niekwotowane przedsiębiorstwa na giełdzie, charakteryzującymi się wysokim ryzykiem inwestycyjnym jednocześnie oczekuje się od nich wysokiego zwrotu kapitału. Niektóre instytucje używają tego terminu jedynie do opisania inwestycji w przedsiębiorstwa na początkowym etapie ich życia gospodarczego, a późniejsze inwestycje nazywane są kapitałem rozwoju. Od strony rzeczowej venture capital stanowi pewien określony zasób środków pieniężnych wnoszonych do przedsiębiorstwa przez podmioty z zewnątrz. Cechą charakterystyczną tej metody finansowania jest m.in. to, że inwestorzy od których pochodzą środki pieniężne rezygnują z realizacji bieżących zysków, a dopiero gdy przedsięwzięcie się powiedzie uzyskają oni dochody. Venture capital daje zasadniczo nieograniczone możliwości pozyskiwania kapitałów z zewnątrz, jednak z praktycznego punktu widzenia bardzo trudno znaleźć jest partnera, który gotowy będzie podjąć ryzyko wspólnie z nami. W takim postrzeganiu spółki znajdujące się w układach kooperacyjnych lub cieszących się dużym zaufaniem otoczenia znajdują się w korzystnej sytuacji gdyż ich partnerzy znając ich sytuację i na co dzień współpracując z nimi będą w lepszej sytuacji namawiając ich do finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych o charakterze venture capital. Źródło to dla inwestora jest obarczone bardzo dużym ryzykiem przy którym nie wymagane są zabezpieczenia, a chęć przystąpienia do takiego przedsięwzięcia jest wyrazem woli inwestora. Spółka inwestor może jednak rozłożyć ryzyko powodzenia przedsięwzięcia na dodatkowe podmioty, które będą miały udział w zyskach w zamian za włożony kapitał w dane przedsięwzięcie inwestycyjne. Venture capital traktuje się jako finansowanie udziałowe na określonych zasadach w pewną kategorię przedsiębiorstw.
Obligacja jest dokumentem, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki w określonej wysokości i zobowiązuje się do jej zwrotu w podanym terminie oraz do zapłaty odsetek posiadaczowi takiego dokumentu, zgodnie z ustalonymi z góry zasadami. Posiadacze obligacji w przeciwieństwie do posiadaczy akcji nie są właścicielami firmy. Kupując obligacje danego przedsiębiorstwa udzielamy mu długoterminowej pożyczki zabezpieczonej aktywami przedsiębiorstwa. W przypadku jeżeli dane przedsiębiorstwo nie dotrzyma warunków spłaty zaciągniętego długu można zażądać wtedy specjalnych praw jak np.: prawa głosu w zgromadzeniu akcjonariuszy. Stosowanie emisji obligacji jako źródła finansowania zewnętrznego jest uzależnione od korzyści wynikających z prawa podatkowego oraz od możliwości zastosowania źródeł alternatywnych. Z punktu widzenia funkcji gospodarczych obligacje stanowią instrument umożliwiający czasowe korzystanie przez emitenta z funduszy długoterminowych, nie pochodzących z źródeł bankowych, ale o charakterze zewnętrznym. Posiadacze obligacji obarczeni są wyjątkowo małym ryzykiem lokat swoich środków finansowych, jest to pewny sposób lokowania wolnych funduszy na ściśle określony czas, a dochód jest z góry określony niezależnie od korzyści osiągniętych przez emitenta. Jeśli emitent bez zakłóceń wywiązuje się z emisji obligacji poprzez regulowanie odsetek i spłaty kapitału, to może on samodzielnie dysponować pożyczonym kapitałem zgodnie z przeznaczeniem określonym w prospekcie emisyjny. Szczególnie korzystną formą pozyskiwania pożyczek w przypadku spółki akcyjnej jest emisja obligacji upoważniających posiadacza do zmiany po pewnym czasie na akcje według z góry ustalonej ceny lub dającej pierwszeństwo do nabycia określonej ilości akcji z nowej emisji. Dzięki tym przywilejom nabywcy obligacji decydują się często na niższe odsetki od przysługujących im przy zwykłych obligacjach. Przedsiębiorstwo emitujące obligacje może wybrać dla siebie wariant najbardziej korzystny, a ma do wyboru: Obligacje imienne lub na okaziciela - gdy emitent chce ograniczyć możliwość zbywania obligacji; obligacje o stałym bądź zmiennym oprocentowaniu - ze zróżnicowaniem bądź nie oprocentowania dla różnych okresów czasu; obligacje podzielone ze względu na czas wykupu - krótkoterminowe, średnioterminowe, długoterminowe; obligacje zabezpieczone lub niezabezpieczone. Obligacje są źródłem, które nie powoduje rozproszenia kapitału w spółce Przedsiębiorstwa podejmujące decyzje o emisji obligacji musi dokonać rachunku zysków i strat, związanych z koniecznością wypełniania szeregu warunków. Będzie to miało znaczenie głównie wtedy gdy inwestor stanie przed wyborem: emisja obligacji czy kredyt. W przypadku zapotrzebowania na dużą ilość środków emisja obligacji może okazać się bardzo konkurencyjna w stosunku do źródeł bankowych ze względu na limity koncentracji kredytów.
Podobnie jest z emisją krótkoterminowych papierów dłużnych, stanowią one alternatywę dla innych sposobów pozyskania kapitałów ze źródeł zewnętrznych do przedsiębiorstwa, szczególnie dla kredytów bankowych. Na rozwiniętych rynkach finansowych ten instrument finansowania działalności przedsiębiorstw jest bardzo popularny. Papiery dłużne tego typu pozwalają pozyskiwać kapitał dla potrzeb przedsiębiorstwa, ale również mają one charakter odnawialny w kolejnych emisjach Stosowanie tej formy pozyskania kapitału ma wiele korzyści dla firm. Przy ich emisji nie jest koniecznością spełnianie wymogów takich jak przy zaciąganiu kredytów bankowych.
Jest to sposób finansowania bardzo elastyczny co do okresu płatności oraz stopy procentowej. Przedsiębiorstwo ma do dyspozycji szeroki wybór emitowanych papierów w zależności od czasu ich wykupu. Emisja krótkoterminowych papierów dłużnych polega na tym, że przedsiębiorstwo w zamian za kwotę niższą od nominału wypłaci pełną kwotę w wyznaczonym terminie. Do podstawowych korzyści dla emitenta przy emisji krótkoterminowych papierów dłużnych należą: obniżenie kosztów pozyskania kapitału w porównaniu z innymi źródłami środków finansowych, szczególnie zaś w porównaniu z kredytem bankowym; dostosowanie napływu środków pieniężnych do wewnętrznych potrzeb przedsiębiorstwa poprzez kolejne emisje; możliwość wcześniejszego wykupu tych papierów na rynku wtórnym; promocja przedsiębiorstwa oraz zwiększenie jej wiarygodności na rynku finansowym. W Polsce to źródło finansowania zaczęło kształtować się na początku lat dziewięćdziesiątych. Normy prawne dotyczące emisji tychże papierów opierają się na prawie wekslowym, ustawie o obligacjach i Kodeksie Cywilnym. W zależności od agenta emisji polskie przedsiębiorstwa mają do wyboru: bony komercyjne emitowane np. przez Polski Bank Rozwoju. Początkowo na rynku polskim pierwszymi emitentami papierów dłużnych były filie światowych koncernów, oraz spółki giełdowe. Jednak coraz więcej przedsiębiorstw również krajowych jest w stanie pozwolić sobie na posługiwanie się takim instrumentem finansowania własnej działalności bieżącej oraz rozwojowej.
1