Gra w klasy (1963), powieść eksperymentalna Julia Cortázara. Składa się z trzech części:
Z tamtej strony, o paryskich losach bohatera, czterdziestoletniego Horacia Oliveira prowadzącego swobodne, pozbawione dyscypliny życie w środowisku bohemy. ,,Z tamtej strony” to sugestywny obraz żyjących w Paryżu młodych intelektualistów (głównie emigrantów z Ameryki Południowej), spędzających niezliczone wieczory na spotkaniach w ciasnym mieszkaniu 4 na 3,5 metra. W dymie papierosowym i oparach alkoholu słuchają oni jazzu, starych bluesów i muzyki klasycznej oraz toczą niekończące się metafizyczne dyskusje o Klee i Mondrianie, Awerroesie, Dizzym Gillespie i Bessie Smith, zawiłościach języka i chińskich torturach. Zgromadzeni przyjaciele tworzą spontanicznie dadaistyczne łańcuchy skojarzeń i upijają się do nieprzytomności tanią wódką.
Charakterystyczny dla tej części książki jest klimat artystycznej bohemy i walki z drobnomieszczaństwem; odkrywaniem piękna w codzienności i w strzępach cywilizacji. Z drugiej jednak strony bohaterowie książki tak naprawdę nie rozmawiają ze sobą, a raczej walczą na słowa. Są bezustannie zagubieni w nieprawdopodobnie złożonych rozważaniach intelektualnych, z których nic nie wynika, a nawet najbardziej tragiczne fakty oglądają przez pryzmat niezliczonych skojarzeń literackich i filozoficznych. W końcu Horacio Oliveira, na pół ucieka, a na pół zostaje wyrzucony z grona towarzyszy i wraca do Ameryki Południowej.
Z tej strony o jego losach po powrocie do Argentyny — nasilające się stany psychopatyczne sprawiają, że bohater trafia do zakładu dla psychicznie chorych.
W tym fragmencie książki jest dużo spokojniej i proza Cortázara traci charakterystyczną dla pierwszej części pośpieszność i urywkowość. Akcja toczy się w Buenos Aires, wciąż w atmosferze wyrafinowanych intelektualnych potyczek, które zwykle kryją za sobą walkę w świecie rzeczywistym. Horacio np. gra ze swoimi przyjaciółmi w liczne zabawy językowe, polegające na wyławianiu dziwnych słów czy budowaniu wyrafinowanych i piętrowo złożonych zdań; często jednak tego typu rozgrywki prowadzą do spięć między graczami.
Cortázar wciąga nas w świat, w którym niezwykle subtelne rozróżnienia filozoficzne wpływają bezpośrednio na zachowania bohaterów, ludzie kłócą się ze sobą z powodów nie do końca zrozumiałych, a sąsiadujący ze sobą Horacio i Traveler bezustannie walczą ze sobą mimo pozornej przyjaźni. Zakończenie nie jest jednoznaczne, i wciąż pozostawia czytelnika w atmosferze bardzo trudnych przyjaźni, jakie łączą południowoamerykańskich intelektualistów.
Z różnych stron —Ta część to zbiór luźnych, niezwiązanych ze sobą notatek, które w pewnym sensie uzupełniają kolejne rozdziały książki. Powieść można bowiem czytać na dwa podstawowe sposoby. Pierwszy z nich to rozpoczęcie na rozdziale 1 i zakończenie na 56, czytając kolejno. Powyższe streszczenie przedstawia świat "Gry w klasy" z takiej właśnie perspektywy. Można jednak podejść do lektury w inny sposób.
Na końcu każdego rozdziału umieszczony jest numer rozdziału, zwykle inny od kolejnego, do którego można przejść w przypadku alternatywnej lektury powieści. W tej sytuacji po rozdziale 42 korzystamy z sugestii "(75)" i sięgamy po siedemdziesiąty piąty rozdział (znajdujący się w części "Z różnych stron"), po czym wracamy do "normalnego" toku powieści, czyli nr 43. Powstaje więc "druga wersja książki".
Rozdziały "podstawowe" są więc uzupełnione o krótkie fragmenty dialogu, wycinki z gazet, cytaty z filozofów czy refleksje na temat bohaterów powieści. Lektura książki wzbogacona o te "uwagi na marginesie" jest dużo bogatsza i zmienia odbiór powieści. Ponieważ tematyka tych dodatkowych fragmentów jest nierzadko bardzo odległa od toku opowieści, wymaga to od czytelnika dużej samodzielności i pozostawia sporą przestrzeń do samodzielnej interpretacji. Ten drugi sposób czytania "Gry w klasy" nie jest ostateczny - autor otwiera nam drzwi do własnych poszukiwań, dzięki czemu jest to "książka otwarta". Każdy czytelnik znajdzie w niej swoją własną powieść.
Informacje dodatkowe:
Część zawierającą epizody(czyli ,,Z różnych stron”) wedle autora można w lekturze pominąć. Czytając je jednak w kolejności określonej w specjalnym kluczu, podanym na początku powieści, uzyskuje się dodatkowe informacje o wydarzeniach oraz wyobrażenie o teorii powieści pisarza Morelliego (bliskiej koncepcjom samego Cortázara). Zgodnie z założeniami tej teorii czytelnik winien być współtwórcą utworu. Cortázar przekłada teorię na praktykę: czytelnik może złożyć z „materiału” jego powieści kilka wersji, różniących się wymową. Niezwykła struktura powieści, szaleństwo konstrukcji, wzmagają się w miarę lektury jak psychiczne rozchwianie głównego bohatera. Horatio nie ufając żadnym teoriom czy prawdom grzęźnie w irracjonalnych spazmach, pozbawiony woli działania i władzy samodzielnego sądzenia. Nie zgadza się na rzeczywistość widzialną: Niemożliwe — powiada Horatio — żeby to było naprawdę, żebym ja był kimś, kto się nazywa Horatio. Podważając oczywistość rzeczywistości, szuka jej głębszego sensu. Dochodzi do granicy obłędu. Ale wierzy, że jest coś więcej niż widać, że istnieje jakiś inny świat, odbity, może lustro, może sobowtór. Jego obłęd przedstawia Cortázar sugestywnie, mniej przekonująco krytykuje burżuazyjny świat we władzy pieniądza i pozorów. Obok fragmentów napisanych błyskotliwie, czytelnik potyka się w tej powieści o opisy przeładowane nużącymi szczegółami i trudne do rozszyfrowania. Cortázar bowiem podaje w wątpliwość jednoznaczność realnego świata, zaprzecza przewidywalności ludzkich losów i zdarzeń. Od Gry w klasy rozpoczął się w Europie czytelniczy boom prozy iberoamerykańskiej.
Julio Cortázar (ur. 26 sierpnia 1914 w Brukseli, zm. 12 lutego 1984 w Paryżu) - argentyński pisarz. Jego rodzice byli Argentyńczykami, w Argentynie otrzymał wykształcenie, mieszkał tam i pracował jako nauczyciel i tłumacz. Autor powieści i zbiorów opowiadań.
W jego prozie uwagę wzbudza kunsztowny język, przeplatanie się świata rzeczywistego i fantastycznego, który pojawia się nagle i często w związku z uczuciami bohatera, grami, które sam ze sobą odbywa, wykrzywioną pseudonaturalistyczną konstrukcją świata. Pisał także opowiadania będące zabawami z pogranicza filologii i wyobraźni, wodzące na manowce za pomocą neologizmów (nazwy tańców: tregua, espera, katala w opowieściach o Kronopiach i Famach) i raptownych przekształceń utartych językowych fraz, urywania zdań w nieoczekiwanych momentach, lub zawiłych, złożonych wypowiedziach, które rzadko pozostają jednoznaczne. Przez prozę Cortázara przebija doświadczenie outsidera, "paryskiego Argentyńca", nonkonformisty nie potrafiącego wytrzymać na ciepłej posadzie tłumacza w międzynarodowej organizacji, obserwującego poruszające się zegarki w stołówce i jeżdżące windą zestawy guzików.
Na szczególną uwagę w dorobku pisarza zasługuje najwyżej oceniana Gra w klasy, która jest także grą z dotychczasową linearną formą powieści. Nowoczesne teorie literackie uznają ją za jeden z pierwszych przykładów hipertekstu.
1