Katalog wartości w pracy socjalnej
Najstarszą, powszechnie uznawaną wartością w pracy socjalnej jest godność osoby. Relacje zawodowe pracowników socjalnych są zbudowane na poszanowaniu godności ludzkiej
i wartości poszczególnych jednostek. Człowiek zatem sam w sobie jest postrzegany jako wartość najwyższa i nawet wówczas gdy nie używa się pojęcia godności osoby, to mówi się właśnie o szczególnej wartości człowieka o jego niepowtarzalności i niezastępowalności.
O nadrzędnym miejscu godności człowieka w systemie wartości pracy socjalnej świadczy również fakt, że wszelka działalność pomocowa w ramach pomocy społecznej ze swego założenia służyć ma umożliwieniu ludziom życia w godnych warunkach. Jest to jeden
z najistotniejszych celów pracy socjalnej.
Kolejną istotną wartością w pracy socjalnej, ściśle związaną z godnością jest wolność osoby, a jej wyrazem w pracy socjalnej ma być zasada samostanowienia. Kodeks etyczny PTPS mówi wprost o prawie człowieka do samostanowienia. Pracownicy socjalni muszą respektować wolne wybory i decyzje swoich podopiecznych a także ich prawo do współuczestnictwa i współkształtowania procesu interwencji.
Zakres rozumienia pojęcia samostanowienia a więc i sens uznania wolności za wartość pracy socjalnej wyraża F. Hollis w sposób następujący:
(...) konieczna jest wolność - wolność myślenia, wolność wyboru, wolność od potępienia
i przymusu, wolność pozwalająca popełniać błędy, jak tez działać w sposób mądry. Siła pozwalająca rozumieć i działać według własnego rozeznania pojawia się tylko wtedy, gdy rzeczywiście ma się możliwość korzystania z wolności kierowania własnymi myślami
i zachowaniami.
Coraz większego znaczenia nabieraj ą w pracy socjalnej wartości określane jako samorealizacja, samospełnienie lub samourzeczywistnienie. Definiowana jest ona jako optymalna realizacja potencjalnych możliwości danej osoby w ciągu jej życia.
Każda osoba więc powinna mieć zagwarantowane warunki pełnego urzeczywistnienia swoich możliwości rozwojowych ( potencjał każdej osoby). Wiąże się z tym wartość zachowania własnej indywidualności, bycia innym od pozostałych uczestników życia społecznego.
Mówiąc o wartościach w pracy socjalnej przywołuje się bardzo często takie pojęcia jak równość
i sprawiedliwość społeczna. Kodeks etyczny PTPS mówi o dbałości o równość szans - jako jednej
z naczelnych idei pracy socjalnej.
Wartość równości implikuje więc przyjmowanie wszystkich klientów takimi jakimi są bez preferowania wybranych kategorii jednostek lub grup społecznych.
Kodeks PTPS mówi też o zaangażowaniu na rzecz sprawiedliwości społecznej. O dążeniu
do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej mówią między innymi:
- Międzynarodowy Kodeks Etyczny, uchwalony przez Międzynarodową Federację Pracowników Socjalnych oraz
- Kodeks Kanadyjskiego Stowarzyszenia Pracy Socjalnej.
Równość i sprawiedliwość społeczna mają być zasadniczo osiągane ( między innymi) drogą systematycznego przekształcenia instytucji i ulepszania prawa, zwłaszcza w zakresie tzw. prawa socjalnego. W kontekście sprawiedliwości społecznej podkreśla się w pracy socjalnej także wartość praw człowieka.
Zdaniem B. DuBois trudności z utrzymaniem sprawiedliwości społecznej wyłaniaj ą się(...) kiedy prawa człowieka i obywatela są łamane. Według wielu praktyków i teoretyków pracy socjalnej naczelną wartością jest dobro drugiego człowieka. Człowieka postrzeganego jako autonomiczna jednostka stanowiąca najwyższe dobro bez względu na sytuację, osobowość, przekonania itp. Do takiego postrzegania drugiego człowieka
i następnie udzielenia mu odpowiedniego wsparcia niezbędne jest kierowanie się takimi wartościami, jak poszanowanie godności osobistej, tolerancja, wrażliwość na krzywdę
i nieszczęście, opiekuńczość, życzliwość, uczciwość, gotowość do empatii, gotowość do indywidualizacji postępowania, gotowość do niesienia pomocy. Szczególnie dwie spośród wymienionych wartości: postrzeganie drugiego człowieka jako dobra najwyższego oraz gotowość do niesienia mu pomocy to dwa kanony etyczne wyznaczające charakter i sposób postępowania pracownika socjalnego, bez uznawania, których nie jest on godny tego miana.
Opracowała mgr Justyna Dutkiewicz na podstawie między innymi:
B. DuBois, K.K. Miley, Praca Socjalna, Warszawa 1996,1.1, T. Kamiński, Etyka Pracownika Socjalnego, Częstochowa 2003.