Przemoc w rodzinie i jej przyczyny

Zjawisko przemocy w rodzinie jest paradoksem, ponieważ spotykamy się z przemocą tam, gdzie mamy prawo oczekiwać, że jej nie będzie, a więc w bliskich rodzinnych relacjach. Dużym niepokojem napawa stwierdzenie amerykańskiego kryminologa Brandona, że ”najbardziej niebezpiecznym miejscem na ziemi jest dom rodzinny po zmierzchu” (Pospiszyl,1998). Być może w stwierdzeniu tym jest trochę przesady, jednak coraz częściej na jaw wychodzą fakty stosowania lub doznawania przemocy fizycznej, psychicznej czy seksualnej w czterech ścianach własnego mieszkania. Jest to zjawisko przerażające, gdyż człowiek w miejscu, w którym powinien znaleźć oparcie, ciepło, bliskość - doznaje bólu, cierpienia i upokorzenia. Przemoc w rodzinie była jeszcze niedawno tematem tabu. Poczucie „fałszywego wstydu”, oraz tolerancja społeczeństwa polskiego na przemoc wobec członków rodziny nakazywało milczenie wobec negatywnych zjawisk występujących w życiu rodzinnym.

Głębokość problemów u dzieci jest wprost proporcjonalna do rozmiarów przemocy między małżonkami. Nawet jeśli przemoc rodzinna nie jest bezpośrednio skierowana na dziecko, samo przebywanie z rodzicami , którzy miotają na siebie przekleństwami, niszczą sprzęty lub rzucają nimi i nie kontrolują własnej agresji może mieć długotrwałe, ujemne konsekwencje. Bez względu na to czy, dziecko jest świadkiem przemocy w rodzinie, czy też jego bezpośrednią ofiarą, wpływ atmosfery rodzinnej jest wyłącznie negatywny. Przemoc w rodzinie podkopuje u dziecka wiarę w siebie i przyczynia się do utrwalania niskiej samooceny. Dzieci z takich rodzin częściej cierpią na upośledzające rozwój zaburzenia psychiczne. Poza tym przemoc rodzi przemoc. Im więcej w rodzinie przemocy, tym większe prawdopodobieństwo, że kiedy dziecko będzie starsze, samo będzie stosowało przemoc i krzywdziło innych.

Przemoc wobec dzieci może przybierać rozmaite formy-przemocy fizycznej, werbalnej i emocjonalnej, zaniedbywanie dziecka, wykorzystania seksualnego. Przemocą fizyczną nazywamy wszelkie działania krzywdzące dziecko fizycznie, od targania za włosy po uderzanie w twarz czy bicie. O przemocy werbalnej i emocjonalnej mówimy wtedy, gdy dziecko jest surowo krytykowane i ośmieszane, kiedy rodzice nie okazują mu miłości, kiedy jest karane bez racjonalnych powodów i stawia mu się sprzeczne wymagania. Dziecko zaniedbane to dziecko, którego rodzice nie troszczą się o jego zdrowie, dobrostan i bezpieczeństwo - dziecko, które nie jest regularnie karmione i kąpane, jest pozostawione bez opieki lub systematycznie ignorowane. Wszystkie formy przemocy wobec dziecka zawierają elementy przemocy emocjonalnej.

Przemoc seksualna wobec dziecka

Przemoc seksualna wobec dzieci oznacza nadużywanie dziecka do uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze.

Dziecko seksualnie wykorzystywane to każda osoba w wieku bezwzględnej ochrony (wiek określony przez prawo w Polsce do 15 lat), w sytuacji gdzie osoba dojrzała seksualnie, czy to przez zaniedbywanie swoich obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko dopuszcza do zaangażowania się dziecka w jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej.

Dziecko wykorzystywane seksualnie podlega ochronie, która oparta jest na trzech głównych źródłach prawnych. Są to: Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1953 roku , Międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka z 1989 roku oraz kodeksy karne poszczególnych krajów. W Polsce prawo reguluje ochronę dziecka do 15 roku życia w zakresie przemocy (z uwzględnieniem groźby, podstępu i szczególnego okrucieństwa), wykorzystania go do produkowania lub prezentowania pornografii, a także skłaniania do prostytucji. Przestępstwa o charakterze przemocy seksualnej wobec dziecka są ścigane z urzędu. Każdy, kto wie o takim zdarzeniu powinien poinformować organy ścigania. Niekoniecznie musi to być tzw. ” przyłapanie na gorącym uczynku”. Wystarczy, gdy osoba zgłaszająca (np. sąsiad, nauczyciel), domyśla się lub usłyszała od dziecka- ofiary o zaistniałym problemie.

Nikt tak naprawdę nie wie, jakie są rozmiary tego zjawiska. Oficjalne dane są pomniejszane, gdyż na statystykę składają się głównie akta sądowe, które są jednocześnie źródłem informacji. Według badaczy stanowią one 1/20- 1/100 prawdziwych rozmiarów zjawiska.

Ogólnie mówi się, iż w skali światowej około 1/3 kobiet i 1/10 mężczyzn doświadczyło wykorzystania seksualnego w dzieciństwie. Pomimo dość częstego występowania przemocy seksualnej wobec dziecka różny jest czas jego trwania w poszczególnych przypadkach. Najczęściej przemoc ma charakter jednorazowego kontaktu ( 64% dziewcząt i 73% chłopców), dużo rzadziej trwa około 1 miesiąca (odpowiednio:10% i 9%) i do pół roku (6%, 5%), a najrzadziej pół roku i więcej ( po 3% dziewcząt i chłopców).

W przeważającej większości sprawcami przemocy są mężczyźni, którzy stanowią około 90%-95% przypadków. Dokonują oni przede wszystkim przemocy o charakterze heteroseksualnym. W badaniach światowych podaje się również, iż 5-10 % sprawców to kobiety. Napastnicy są na ogół znani dzieciom, stanowią oni około 80 % sprawców. 49 % osób molestujących to dla dzieci jednostki znaczące i autorytety. Dane te są przerażające i tłumaczą fakt, iż dziecko nieświadomie poddaje się przemocy nie przewidując, że osoba bliska, którą zna i której ufa może jej zrobić coś złego. Dziewczęta są częściej wykorzystywane przez osoby znajome i z rodziny, chłopcy zaś przez obcych lub znanych, ale spoza rodziny.

Na dzieciach ofiarach przemocy wywierane jest najczęściej piętno tajemnicy, szczególnie w przypadkach, gdzie sprawcą jest osoba z rodziny lub bliska rodzinnie. Dzieci milczą, gdyż się boją ,są straszone, że mama przestanie je kochać, że zostaną oddane do domu dziecka, że tata ( jeśli jest sprawcą) zostanie ukarany i pójdzie do więzienia , a mama nie poradzi sobie z prowadzeniem domu. Milczą też, bo czują się gorsze od innych, uważają, że są złe, brudne i na pewno nikt ich nie zaakceptuje, a wręcz mogą zostać odrzucone. Zdarza się, że dziecko nie jest świadome, iż to, co się dzieje jest niezgodne z normami społecznymi i prawnymi. Jeśli jest zapewniane o uczuciach ze strony dorosłego może myśleć, że zachowanie jego jest formą miłości

Przemoc seksualna wobec dziecka przybiera różnorodne formy. Sprawcy poddają dzieci różnorodnym działaniom sprawiającym im satysfakcję seksualną. Mogą one przybierać postać rozmów z dzieckiem o treści seksualnej, rozmów erotycznych przez telefon w obecności dziecka lub z dzieckiem, żartów lub kawałów o treści erotycznej. Innym zachowaniem bez kontaktu fizycznego jest ekshibicjonizm, polegający na eksponowaniu anatomii i czynności seksualnych przy dziecku. W tej grupie znajduje się również oglądactwo, polegające na podglądaniu przez sprawcę dzieci w kąpieli i podczas czynności fizjologicznych. Kolejna grupa zachowań to kontakty seksualne z dzieckiem.
W ostatnich dziesiątkach lat rozwija się forma seksualnego wyzyskiwania dzieci w postaci seksu zorganizowanego przez grupy młodzieżowo- dziecięce w celu zdobycia pieniędzy, pornografii dziecięcej, a także prostytucji dziecięcej. Ostatnio pojawiło się również, zjawisko wykorzystywania dzieci w celach rytualnych w sektach. W Polsce najczęściej występujące formy przemocy seksualnej wobec dziecka to: oddziaływanie pornografią, stosunki seksualne z dziećmi oraz czyny lubieżne.

Ofiarą przemocy seksualnej może stać się dziecko w każdym wieku. Przypadek najmłodszej ofiary dotyczył dwutygodniowej dziewczynki. Z badań polskich wynika, że przemoc dotyczy około 5 % dzieci w wieku 0-5 lat, 29% dzieci w wieku 6- 10 lat, 52% dzieci w wieku 11-14 lat i 14% nastolatków w wieku 15-17 lat. Z danych tych wynika, że najwięcej ofiar przypada na wczesny okres dorastania.

Czynniki ryzyka, że dziecko zostanie ofiarą nadużycia:
1) Niski status społeczny, styl życia i atmosfera w rodzinie, przejawiająca się w głębokich konfliktach małżeńskich i rodzinnych, połączonych z agresją fizyczną i psychiczną.
2) Czasem wychowywanie dziecka przez jednego rodzica.
3) Bierna, uległa osobowość dziecka
4) Tworzenie i popularyzowanie specyficznego obrazu seksualności w kulturze masowej ( np. lalka Barbie, moda).

Dla nauczycieli i rodziców ważne jest, aby umieli określić specyficzne zachowania i reakcje dziecka, które mogą świadczyć o tym, iż stało się ono ofiarą przemocy. Objawy świadczące o zaistniałej przemocy mogą dotyczyć wielu sfer życia dziecka. Wśród problemów emocjonalnych mogą znaleźć się różnego rodzaju lęki, strach, fobie dotyczące osób, przedmiotów, miejsc, dźwięków czy zachowań, zaburzenia snu, koszmary, lęki nocne, nadpobudliwość nerwowa, zachowania regresywne (moczenie się, ssanie palca), depresja, przygnębienie, smutek, obniżenie nastroju. O przemocy mogą świadczyć oznaki fizyczne: bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, utrata apetytu, poczucie zmęczenia i wyczerpania, zmiany skórne, otarcia, okaleczenia, sińce. Mogą też pojawić się trudności w relacjach społecznych, np. izolowanie się dziecka, zamykanie w sobie, lęk przed pewnymi osobami i miejscami, unikanie kontaktów z rówieśnikami. Pojawiają się problemy z nauką i konflikty w szkole, dziecko zaczyna wagarować, bądź notorycznie spóźniać się na lekcje. Może też przychodzić do szkoły wcześniej i zostawać maksymalnie długo, aby nie wracać do domu, w którym jest przemoc. Zakłóceniu też mogą ulec relacje z własnymi rodzicami.

Konsekwencje- następstwa nadużycia seksualnego w dzieciństwie są ogromne. Ze względu na specyfikę działań sprawcy i naruszenie granicy intymności oraz bezpieczeństwa dziecka -ofiary są one najczęściej trwałe i rozległe. Występują u nich przez lata, a często przez całe życie. Przeżyte doświadczenia wpływają na negatywnie na stosunki społeczne zranionych osób. Mają trudności w nawiązywaniu kontaktu z innymi ludźmi i bardzo często izolują się od otoczenia, może pojawić się u nich brak zaufania. Charakterystyczne są u nich stany zagubienia, pustki i poczucia głębokiej samotności. Wśród osób tych częściej niżu innych dochodzi do prób samobójczych i wyboru destrukcyjnych stylów życia takich, jak wagary, odrzucenie szkoły, ucieczki z domu, kradzieże, większa skłonność do nałogowego sięgania po narkotyki i alkohol oraz inne środki uzależniające. Udowodniono również, że osoby skrzywdzone mogą mieć w dorosłym życiu problemy w sferze uczuciowej, małżeńskiej, rodzinnej i społecznej.

Sprawcy przemocy seksualnej:
1) Klasyczni pedofile - zorientowani seksualnie w kierunku dzieci .Interesują się chłopcami. Nie związani z żadną kobietą. Zwykle wykształceni i dobrze sytuowani.
2) Sprawcy regresyjni. Ich pierwsze kontakty seksualne były prawidłowe. Pod wpływem silnego stresu szukają słabszego partnera, wybierając małe dziewczynki. W trakcie czynu z reguły są pod wpływem alkoholu

3) Kazirodcy- osoby spokrewnione z ofiarą- dzieckiem. Przyczyny przemocy seksualnej wobec dziecka Poza omówionymi powyżej patologiami istnieje wiele przesłanek, które prowadzą do rozprzestrzeniania się przemocy. Jest to występująca na całym degradacja wartości, zagubienia szacunku i godności osoby i rodziny, obojętność wobec norm moralnych i społecznych, zdeprawowane poglądy, osłabione praktyki i tradycje religijne, materializm, egoizm, bezkrytyczne odkrywanie seksualności w mediach, nierzadko połączone z agresją, bezrobocie i ubóstwo rodzin popychające dzieci ku prostytucji, upowszechnianie alkoholu i narkotyków .Dla wielu przemoc to miliardowe zyski oparte na pornografii i prostytucji. Przemocy dokonują osoby dorosłe, które zamiast krzywdzić dziecko, powinny strzec jego bezpieczeństwa i otaczać go miłością.

Aby zmniejszyć rozmiar omawianego zjawiska rodzice i nauczyciele powinni podjąć działania wychowawcze o charakterze profilaktycznym. Ze strony rodziców to zapewnienie dziecku bezwarunkowej miłości, poczucia bezpieczeństwa, zrozumienia, zaufania i pewności, że może się zwrócić do nich z każdym problemem. Ponadto powinni uczulać dziecko, iż niewskazane są kontakty z obcymi i mało znanymi. Dziecko nie może pod żadnym pozorem otwierać drzwi komukolwiek pod nieobecność rodziców. Dobrze byłoby, aby rodzice powyższe przestrogi stosowali przy okazji opowiadanych lub czytanych bajek, bądź też prowadzonych spokojnie rozmów. Dziecko nie może być straszone, gdyż łatwo wytworzyć u niego postawy lękowe przed wszystkimi mało znanymi lub nieznanymi osobami. Rodzice powinni także uczyć dzieci troski i szacunku wobec własnego ciała Później w wieku dorastania nauka ta znajdzie swój wyraz w higienie osobistej, doborze strojów, nie uleganiu presji seksualnej.

Ważna rola w zapobieganiu przemocy seksualnej przypada także szkole. W programach wychowawczych znajdują się zagadnienia uczące zachowań asertywnych w sytuacjach trudnych. Prowadzone są również działania profilaktyczne.

Bardzo ważnym elementem o charakterze psychoterapeutycznym dla dziecka wykorzystanego seksualnie jest postawa jego rodziców w przypadku ujawnienia przez nie aktu przemocy. Najlepszą postawą jest zapewnienie dziecku jak najszybszej pomocy lekarskiej i terapeutycznej.

Każdy zainteresowany problemem może się zgłosić do każdej z wymienionych instytucji:

* Telefon ” Niebieska Linia”: 0-800-200-02 (bezpłatny całą dobę)
* Telefon Zaufania 988 (numer ogólnopolski)
* Fundacja ” Dzieci Niczyje”, Warszawa, ul. Walecznych 59,
tel.[phone]
* Policyjny Telefon Zaufania 0-800-15-60-32
* Komitet Ochrony Praw Dziecka
* Policyjna Izba Dziecka
* Poradnia Rodzinna
* Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
* Sąd Rodzinny i Nieletnich
* Szpital

---