Osteologia/Abramowicz/1 X 2007
Metody badawcze zwierzęcych szczątków kostnych. Zarys historii polskiej archeozoologii
Archeozoologia - łączy elementy nauk humanistycznych i przyrodniczych
- w aspekcie humanistycznym bada pozostałości zwierzęce związane z działalnością człowieka w pradziejach i średniowieczu
- w ujęciu przyrodniczym umożliwia rekonstrukcję obrazu pierwotnej fauny oraz pozwala na studia morfologiczne nad niektórymi elementami pokroju zwierząt domowych i wolno żyjących
Szczątki zwierzęce - wszystkie elementy ciała zwierzęcego
Współcześnie stosowane metody badawcze
Zespół metod makroskopowych
Oznaczenie przynależności gatunkowej i anatomicznej
- uzyskanie danych dotyczących gatunków i ...
- części wartościowe i małowartościowe tuszy
Uzyskane informacje:
- odtworzenie środowiska naturalnego otaczającego w przeszłości badane miejsce na podstawie składu gatunkowego zwierząt dzikich, a także udziału procentowego ich kości
- typ gospodarki charakterystyczny dla ludzi żyjących w przeszłości na danym miejscu
- stan konsumpcji mięsa wśród ludzi żyjących w określonym czasie i miejscu
- stabilność lub zmienność typu konsumpcji w okresie wyznaczonym limitem chronologicznym badanego stanowiska
- kontakty gospodarcze badanej grupy ludzi z ludźmi zamieszkującymi inne regiony świata
- analiza materiału w aspekcie struktury tuszy (analiza anatomiczna) pozwala wnioskować o statusie ekonomicznym, a często także społecznym badanej grupy ludzi; informuje również o miejscu uboju zwierząt i dystrybucji tuszy
Oznaczenie rozwoju kośćca, rozwoju i stanu uzębienia
- wiek, w którym zostało zabite zwierzę
- na podstawie stopnia zrośnięcia nasad z trzonami kości długich
- na podstawie uzębienia (wydzielenie żuchw i kości szczękowych) /dokładniejsze
Uzyskane informacje:
- klasy wiekowe zabijanych zwierząt
- poznanie struktury wiekowej ubijanych zwierząt (tzw. struktura stada)
- wiedza dotycząca sposobu kontrolowania chowu i stopnia wiedzy hodowlanej
Oznaczenie kości ze względu na ślady antropogeniczne (ludzkie)
- ślady obróbki rzeźniczej i kulinarnej (podział tuszy, obróbka kuchenna, jedzenie mięsa)
- ślady obróbki rękodzielniczej (struganie, ciosanie, wycinanie, rycie, gładzenie)
- ślady zabiegów kultowych (po odrąbaniu i wyłamywaniu możdżeni /puste rogi/ i poroży /pełne rogi/, ślady uśmiercania zwierząt)
Uzyskane informacje:
- określenie charakteru badanego zbioru kości (pokonsumpcyjny)
- ślady obróbki rzeźniczej i kulinarnej: ocena wiedzy kulinarnej, technik pozyskiwania mięsa, rozbioru tuszy, przygotowania mięsa do spożycia, ocena narzędzi gospodarczo-kuchennych
- ślady obróbki rękodzielniczej: ocena wiedzy techniczno-technologicznej, możliwe odtworzenie preferencji surowcowych i sposobu obróbki surowca kościanego. Ich lokalizacja w obrębie stanowiska ułatwia wydzielanie pracowni
- ślady zabiegów kultowych: wiedza o kulturze symbolicznej (występują najrzadziej)
Wydzielenie kości ze zmianami patologicznymi
- identyfikowanie śladów zrostów po przebytym pęknięciu lub złamaniu powstałych z przyczyn naturalnych lub zabiciu
- identyfikacja śladów po stanach zapalnych
- identyfikacja zmian w uzębieniu...
- inne
Uzyskane informacje:
- częstość i rodzaje występujących schorzeń
- poziom wiedzy hodowlanej (zoohigiena i weterynaria)
- warunki środowiskowe
Metoda osteometryczna - zwierzęta muszą być dojrzałe morfologicznie (zrośnięta nasada, zęby stałe)
- dane metryczne
- obliczanie indexów i współczynników
Uzyskane informacje:
- dymorfizm płciowy (struktura płci w stadzie)
- forma i proporcje zwierząt
- wysokość w kłębie
- wiedza hodowlana
Ilościowa ocena szczątków zwierzęcych
- globalna liczba szczątków
- liczba osobników
- najmniejsza liczba osobników
- metoda wagowa
Metoda mikroskopowa (badanie struktur mikroskopowych)
- oznaczenie gatunków (silne rozdrobnienie kości, kości spalone)
- odróżnianie kości zwierząt udomowionych i dzikich
- badanie skór - poszerzenie wiedzy z zakresu garbarstwa
- inne
Historia
1860 - pierwszy na świecie archeozoolog L. Rűtimer wydaje książkę w Szwajcarii (Zurychu) Untersuchungen der Tierreste aus den Pfahlbarten der Schwerz...
1881 i 1883 - G. Ossowski wydaje 2 prace, jednak nie znalazły one uznania wśród archeologów
1971 IX - Zjazd Polskiego Towarzystwa Anatomów w Poznaniu - formułuje się Komisja Archeozoologiczna - pierwsze formalne spotkanie polskich archeozoologów. Inicjatorem prof. Kazimierz Krysiak
1972 Białowieża - konferencja archeozoologiczna Osiągnięcia i znaczenie badań archeozoologicznych
1975 - czasopismo Archeozoologia w ramach Roczników Akademii Rolniczej w Poznaniu pod redakcją M. Sobocińskiego (ukazywało się do 1996 - XX tomów)
1978 Szczecin - Międzynarodowy Kongres Archeozoologiczny
1983 Wrocław - Konferencja Archeozoologiczna Dawna fauna Śląska w świetle badań archeozoologicznych
1990 - Instytut Archeologii UW wprowadza do programu studiów Archeozoologię jako osobny kierunek
1997 Igołomia - I ogólnopolskie warsztaty archeozoologiczne
1998 Wrocław - Konferencja Szczątki zwierzęce jako źródło badań nad zróżnicowaniem poziomów życia materialnego i kulturowego ludzi w różnych okresach dziejowych
2001 Koszęcin - Konferencja Człowiek a środowisko w badaniach archeozoologicznych. Metody, wyniki i ich interpetacja. Decyzja o wznowieniu czasopisma Archeozoologia
2003 - wydanie XXI tomu Archeozoologii (po angielsku) przez PAN w Poznaniu i Muzeum Śląskie w Katowicach
2005 Koszęcin - sympozjum Archeologii Środowiskowej Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą człowieka w Polsce. Dorobek i przyszłość.
2006 - rejestracja Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej (SAS) z siedzibą w Poznaniu
Kto, gdzie i co
Badanie szczątków ssaków:
- Zakład archeologii środowiska => instytut archeologii UW (prof. Dr hab. A.Lasota-Moskalewska)
- Instytut Systematyki i Ewolucji zwierząt PAN w Krakowie (prof. Dr hab. A. Nadachowski, prof. Dr hab. H. Kubiak)
- i inne
Badania ptaków:
- Instytut Systematyki i Ewolucji zwierząt PAN w Krakowie
- Wrocław
Badania ryb - Uniwersytet w Toruniu
Badanie skór, włosów - katedra anatomii i histologii wydziału medycyny weterynaryjnej akademii rolniczej we Wrocławiu
Badania tafonomiczne - zakład historii i metodologii prahistorii Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (dr hab. A. Marciniak)