Osteologia/Abramowicz/1 X 2007

Metody badawcze zwierzęcych szczątków kostnych. Zarys historii polskiej archeozoologii

Archeozoologia - łączy elementy nauk humanistycznych i przyrodniczych

- w aspekcie humanistycznym bada pozostałości zwierzęce związane z działalnością człowieka w pradziejach i średniowieczu

- w ujęciu przyrodniczym umożliwia rekonstrukcję obrazu pierwotnej fauny oraz pozwala na studia morfologiczne nad niektórymi elementami pokroju zwierząt domowych i wolno żyjących

Szczątki zwierzęce - wszystkie elementy ciała zwierzęcego

Współcześnie stosowane metody badawcze

1. Zespół metod makroskopowych

• Oznaczenie przynależności gatunkowej i anatomicznej

- uzyskanie danych dotyczących gatunków i ...

- części wartościowe i małowartościowe tuszy

Uzyskane informacje:

- odtworzenie środowiska naturalnego otaczającego w przeszłości badane miejsce na podstawie składu gatunkowego zwierząt dzikich, a także udziału procentowego ich kości

- typ gospodarki charakterystyczny dla ludzi żyjących w przeszłości na danym miejscu

- stan konsumpcji mięsa wśród ludzi żyjących w określonym czasie i miejscu

- stabilność lub zmienność typu konsumpcji w okresie wyznaczonym limitem chronologicznym badanego stanowiska

- kontakty gospodarcze badanej grupy ludzi z ludźmi zamieszkującymi inne regiony świata

- analiza materiału w aspekcie struktury tuszy (analiza anatomiczna) pozwala wnioskować o statusie ekonomicznym, a często także społecznym badanej grupy ludzi; informuje również o miejscu uboju zwierząt i dystrybucji tuszy

• Oznaczenie rozwoju kośćca, rozwoju i stanu uzębienia

- wiek, w którym zostało zabite zwierzę

- na podstawie stopnia zrośnięcia nasad z trzonami kości długich

- na podstawie uzębienia (wydzielenie żuchw i kości szczękowych) /dokładniejsze

Uzyskane informacje:

- klasy wiekowe zabijanych zwierząt

- poznanie struktury wiekowej ubijanych zwierząt (tzw. struktura stada)

- wiedza dotycząca sposobu kontrolowania chowu i stopnia wiedzy hodowlanej

• Oznaczenie kości ze względu na ślady antropogeniczne (ludzkie)

- ślady obróbki rzeźniczej i kulinarnej (podział tuszy, obróbka kuchenna, jedzenie mięsa)

- ślady obróbki rękodzielniczej (struganie, ciosanie, wycinanie, rycie, gładzenie)

- ślady zabiegów kultowych (po odrąbaniu i wyłamywaniu możdżeni /puste rogi/ i poroży /pełne rogi/, ślady uśmiercania zwierząt)

Uzyskane informacje:

- określenie charakteru badanego zbioru kości (pokonsumpcyjny)

- ślady obróbki rzeźniczej i kulinarnej: ocena wiedzy kulinarnej, technik pozyskiwania mięsa, rozbioru tuszy, przygotowania mięsa do spożycia, ocena narzędzi gospodarczo-kuchennych

- ślady obróbki rękodzielniczej: ocena wiedzy techniczno-technologicznej, możliwe odtworzenie preferencji surowcowych i sposobu obróbki surowca kościanego. Ich lokalizacja w obrębie stanowiska ułatwia wydzielanie pracowni

- ślady zabiegów kultowych: wiedza o kulturze symbolicznej (występują najrzadziej)

• Wydzielenie kości ze zmianami patologicznymi

- identyfikowanie śladów zrostów po przebytym pęknięciu lub złamaniu powstałych z przyczyn naturalnych lub zabiciu

- identyfikacja śladów po stanach zapalnych

- identyfikacja zmian w uzębieniu...

- inne

Uzyskane informacje:

- częstość i rodzaje występujących schorzeń

- poziom wiedzy hodowlanej (zoohigiena i weterynaria)

- warunki środowiskowe

2. Metoda osteometryczna - zwierzęta muszą być dojrzałe morfologicznie (zrośnięta nasada, zęby stałe)

- dane metryczne

- obliczanie indexów i współczynników

Uzyskane informacje:

- dymorfizm płciowy (struktura płci w stadzie)

- forma i proporcje zwierząt

- wysokość w kłębie

- wiedza hodowlana

3. Ilościowa ocena szczątków zwierzęcych

- globalna liczba szczątków

- liczba osobników

- najmniejsza liczba osobników

- metoda wagowa

4. Metoda mikroskopowa (badanie struktur mikroskopowych)

- oznaczenie gatunków (silne rozdrobnienie kości, kości spalone)

- odróżnianie kości zwierząt udomowionych i dzikich

- badanie skór - poszerzenie wiedzy z zakresu garbarstwa

- inne

Historia

1860 - pierwszy na świecie archeozoolog L. Rűtimer wydaje książkę w Szwajcarii (Zurychu) Untersuchungen der Tierreste aus den Pfahlbarten der Schwerz...

1881 i 1883 - G. Ossowski wydaje 2 prace, jednak nie znalazły one uznania wśród archeologów

1971 IX - Zjazd Polskiego Towarzystwa Anatomów w Poznaniu - formułuje się Komisja Archeozoologiczna - pierwsze formalne spotkanie polskich archeozoologów. Inicjatorem prof. Kazimierz Krysiak

1972 Białowieża - konferencja archeozoologiczna Osiągnięcia i znaczenie badań archeozoologicznych

1975 - czasopismo Archeozoologia w ramach Roczników Akademii Rolniczej w Poznaniu pod redakcją M. Sobocińskiego (ukazywało się do 1996 - XX tomów)

1978 Szczecin - Międzynarodowy Kongres Archeozoologiczny

1983 Wrocław - Konferencja Archeozoologiczna Dawna fauna Śląska w świetle badań archeozoologicznych

1990 - Instytut Archeologii UW wprowadza do programu studiów Archeozoologię jako osobny kierunek

1997 Igołomia - I ogólnopolskie warsztaty archeozoologiczne

1998 Wrocław - Konferencja Szczątki zwierzęce jako źródło badań nad zróżnicowaniem poziomów życia materialnego i kulturowego ludzi w różnych okresach dziejowych

2001 Koszęcin - Konferencja Człowiek a środowisko w badaniach archeozoologicznych. Metody, wyniki i ich interpetacja. Decyzja o wznowieniu czasopisma Archeozoologia

2003 - wydanie XXI tomu Archeozoologii (po angielsku) przez PAN w Poznaniu i Muzeum Śląskie w Katowicach

2005 Koszęcin - sympozjum Archeologii Środowiskowej Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą człowieka w Polsce. Dorobek i przyszłość.

2006 - rejestracja Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej (SAS) z siedzibą w Poznaniu

Kto, gdzie i co

Badanie szczątków ssaków:

- Zakład archeologii środowiska => instytut archeologii UW (prof. Dr hab. A.Lasota-Moskalewska)

- Instytut Systematyki i Ewolucji zwierząt PAN w Krakowie (prof. Dr hab. A. Nadachowski, prof. Dr hab. H. Kubiak)

- i inne

Badania ptaków:

- Instytut Systematyki i Ewolucji zwierząt PAN w Krakowie

- Wrocław

Badania ryb - Uniwersytet w Toruniu

Badanie skór, włosów - katedra anatomii i histologii wydziału medycyny weterynaryjnej akademii rolniczej we Wrocławiu

Badania tafonomiczne - zakład historii i metodologii prahistorii Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (dr hab. A. Marciniak)

---