Wyjaśnić znaczenie i ewolucję pojęć: oświata zdrowotna, wychowanie zdrowotne, edukacja zdrowotna, pedagogika zdrowia.
Oświata zdrowotna (sanitarna). Termin ten pojawił się w latach 50tych XX wieku i oznaczał pracę wychowawczą i dydaktyczną, wychowanie w kulturze sanitarnej i popularyzowanie wiedzy o zdrowiu, szczególnie w zakresie medycyny zapobiegawczej i społecznej. Wyrosła na gruncie oświaty dorosłych i zachowała jej atrybuty: dydaktyzm, epizodyczność i ekstensywność. W latach 60 tych zaczęto używać nazwy oświata zdrowotna, określając nią nową dziedzinę z pogranicza nauk medycznych, humanistycznych i społecznych, która dąży do tego, aby każdy:
- chciał i potrafił doskonalić , chronić i ratować zdrowie
- wiedział, kiedy i jak korzystać z pomocy służby zdrowia, a kiedy i jak radzić sobie samemu
- usiłował stworzyć sobie i swoim bliskim najhigieniczniejsze warunki bytowania
- chciał i potrafił rozwiązywać pozostające w związku ze stanem zdrowotnym jego otoczenia lub środowiska problemy kulturalne, społeczne i ekonomiczne.
Pojęcie to jest nadal używane. Oświata zdrowotna tradycyjnie funkcjonuje w środowiskach związanych z Państwową Inspekcją Sanitarną. W 1993 utworzono Polskie Towarzystwo Oświaty Zdrowotnej. Towarzystwo to powstało z inicjatywy Haliny Osińskiej. Jest organizacją pozarządową, jej głównym celem jest popularyzacja wiedzy o zdrowiu i umiejętności jego zachowania w społeczeństwie. Towarzystwo opracowuje lub współuczestniczy w opracowaniu i wdrażaniu programów edukacyjnych, o zasięgu ogólnopolskim i lokalnym adresowanych do: ogółu społeczeństwa ( np., zapobieganie WZW typu B), dzieci i młodzieży ( zapobieganie próchnicy zębów , udzielanie pierwszej pomocy),żołnierzy, wybranych grup zawodowych. Prowadzi również programy szkoleniowe Integracja i medycyna, organizuje konferencje naukowe oraz corocznie konkurs plastyczny i literacki dla osób chorych na cukrzycę.
Wychowanie zdrowotne. W latach 60 tych dokonano podziału na oświatę zdrowotną ( jest to całość pracy mobilizującej społeczeństwo do działania na rzecz zdrowia) oraz wychowanie zdrowotne ( praca z dziećmi i młodzieżą we wszystkich instytucjach wychowawczych- rodzina, przedszkole, szkoła, odnosząca się do osobowości jeszcze nie ukształtowanych). Maciej Demel, twórca koncepcji wychowania zdrowotnego: wychowanie zdrowotne jest integralną częścią kształtowania pełnej osobowości i polega na: 1) wywarzaniu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego; 2) wyrabianiu odpowiednich sprawności; 3) nastawieniu woli i kształtowaniu postaw umożliwiających stosowanie zasad higieny, skuteczną pielęgnację, zapobieganie chorobom i leczenie; 4) pobudzaniu pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia przez epizodyczne i systematyczne wzbogacanie i pogłębianie wiedzy o własnym organizmie i rozwoju, a także prawach rządzących zdrowiem publicznym.
Pedagogika zdrowia. Pojawiła się w latach 70 tych. Termin ten wprowadził Edward Mazurkiewicz, a pierwszą w Polsce jej monografię opracował M. Demel. Pedagogika zdrowia pojmowana jest jako teoria, doktryna edukacyjnej ingerencji w życie i zdrowie człowieka. Jest subdyscypliną pedagogiki i stanowi zaplecze teoretyczne dla edukacji zdrowotnej ( wychowania zdrowotnego), dostarcza podstaw metodologicznych, pozwala rozwiązywać jej praktyczne problemy. Przedmiotem jej badań jest proces wychowania do zdrowia i nauczania zdrowia, których istotą jest rozwijanie dyspozycji osobowościowych człowieka przez udzielanie wiedzy, kształtowanie systemu wartości oraz zachowań związanych ze zdrowiem.
Pedagogika zdrowotna ma charakter interdyscyplinarny, łączy elementy pedagogiki oraz nauk medycznych. Podobno podwaliny dla rozwoju pedagogiki zdrowia położyła Helena Radlińska, prekursorka pedagogiki społecznej w Polsce. Zdaniem E. Mazurkiewicza pedagogikę zdrowia można traktować jako:
- specjalizację pedagogiki społecznej
- specjalizację o bardziej samodzielnym charakterze (analogicznie o pedagogiki dorosłych lub pedagogiki socjalnej)
- problematykę o określonym stopniu koncentracji ( a nie odrębną specjalizację).
Pedagogika zdrowia jest przedmiotem nauczanym na wydziałach pedagogicznych niektórych szkół wyższych, na dwóch uniwersytetach wprowadzono specjalizację w tym zakresie.
Edukacja zdrowotna. Termin ten jest odpowiednikiem określenia Heath education lub rzadziej używanego terminu education for Heath ( edukacja prozdrowotna, edukacja do zdrowia). Edukacja zdrowotna odnosi się do ludzi w całym okresie życia, obejmuje różne formy uczenia się i nauczania itd. E. Charońska: na edukację zdrowotną składają się:
- procesy systematyczne i zamierzone, kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży pod kierunkiem dorosłych ( rodziców, nauczycieli)
- procesy związane z samokierowaniem własnym rozwojem ( samokształcenie, samowychowanie)
- ogół działań okazjonalnych i przypadkowych, które w sprzyjających okolicznościach mogą skłonić człowieka do refleksji i podjęcia decyzji w celu zdobywania wiedzy i umiejętności oraz wykorzystania ich na rzecz własnego zdrowia.
Możliwe, iż brak zgodności co do nazewnictwa jest jedną z barier w rozwoju edukacji zdrowotnej w Polsce.