STAROŻYTNY BLISKI WSCHÓD- WYKŁAD II
Pałace wyodrębniły się około 2600 r. p. n. e pierwszy znany nam pałac powstał w Kisz.
W większości miast trudno stwierdzić co było pałacem, ponieważ nie wyróżniały się one architektonicznie. W niektórych miastach pałac ze względów ideologicznych przypominał świątynie. Zawierał sale audiencyjną z mniejszymi pomieszczeniami, i sala wewnętrzna króla( służyła do narad). Z reguły pałace wzorowane na świątyni położone były blisko niej (np. W Kisz).Sale główne świątyń i płacy były udekorowane obrazami podkreślającymi miejsce w hierarchii boga lub króla. Takie usytuowanie świątyni zmieniało się jednak bo królowie zamiast odnawiać pałace budowali sobie nowe poza miastem. W pałacu mieszkał król, rodzina i służba na wzór świątyni (tam bóg tez mieszkał z całą rodziną i służbą) Fakt ten odwzorowany jest też w mitologi. Ani pałacu ani świątyni nie zamieszkiwali żadni urzędnicy. Przy świątyniach działały warsztaty i mieszkali niżsi urzędnicy.
W okresie wczesno-dynastycznym III widać już pałace poza miastami; odejście pałacu od roli świątyni. Prawdopodobnie rozpoczęła się walka między świątynią i pałacem.
Gdy budowano świątynie, każdy szczegół architektoniczny był podyktowany przez wyrocznie, tak samo było w przypadku budowy pałacu. Budowę świątyni opisywano jako zjawisko kosmogoniczne. Przy jej święceniu tworzono opowiadania mitologiczne itp. Prawdopodobnie podobnie było w przypadku budowy nowego pałacu. (np. W IV w p. n. e. W Asyrii zorganizowano 10 dniowy bankiet dla 70 tysięcy ludzi).
Król był uważany za wybranego przez bogów i to za jego pośrednictwem kontaktowano się z bogami.
Najbardziej wpływowi byli władcy północnej Mezopotamii. Tam na samym środku odgrodzony murami znajdował się pałac a dopiero gdzieś obok świątynia.
Najważniejszą postacią o władcy był Suk-kal - w III i na II tysiąclecia pełnił on funkcje wezyra. Przewodniczył wszystkim uroczystością publicznym z udziałem króla. Ważną role pełnił skryba - przygotowywał uroczystości i uczty (zachowały się nawet opisy menu takich uczt)
Kolejni urzędnicy to Ugula (zarządca) odpowiadała za jedną z grup odpowiedzialnych za jakieś działanie.(Ugula sui- w tłumaczeniu nadzorca fryzjerów, ale w praktyce był to zwierzchnik straży).
Męscy członkowie rodziny piastowali często funkcje dworskie (było to bardziej bezpieczne dla króla).
Pałace królewskie w Mezopotamii szybko traciły pierwotny układ architektoniczny. Np. W Marii strukturze świątyni otoczono przybudówkami użytkowymi(pałac zaczął przypominać oddzielą dzielnice).
Z czasem pałace zaczynały oddzielać się murami obronnymi. Np. w Uruk w okresie wczesno-dynastycznym na Eannie powstał pałac odgrodzony murem. Niewykluczone że budowle pałacowe pełniły charakter religijny (więc mury mogły mieć charakter religijny, pałac był poniekąd świątynią).
Władca do czasów akadyjskich nie był traktowany ja bóg (do końca epoki wczesnoklasycystycznej- do 2300 nie pokazywano ich jako bóstw, ponieważ posąg był zarezerwowany dla bóstw).
Gdy nastała dynastia akadyjska władców (prawdopodobnie od Sargona) zaczęto przedstawiać królów w posągach)
Akadowie
Lud semicki różniący się od Sumerów. Nazwa ludności wzięła się od regionu miasta Akad. Język ten spokrewniony jest z językiem Eblaickim. Oba te jeżyki uważa się za jedyną grupę północnowschodnich języków semickich.
Imiona akadyjskie pojawiają si,ę najwcześniej w XXVI w. p. n. e. W:
Szuruk Pak
I w miejscowości nieopodal Tell Abu-Salabdich.
Ludzie o tych imionach pełnili funkcje skryby - była to bardzo wysoka pozycja społeczna.
Skoro więc Akadowie czyli obcy zajmują w XXVI w. Tak ważne pozycje to Akadowie musieli tam przybyć dużo wcześniej (był to prawdopodobnie 3-4 pokolenie Akadów). Fakt używania imion semickich podpowiada że musiało być dużo członków ludności Akadyjskiej w całym społeczeństwie (inaczej przybierali by miejscowe).
3100- 2800- okres Jamad Nasr - ciemny okres. Wielu badaczy uważa, że właśnie wtedy napłynęli Akadowie.
Akadowie musieli być prymitywną ludnością. Nie podbijali miast napływali stopniowo.
W obu wersjach przypowieści o Gilgameszu pojawia się Enkidu - dziki człowiek stepu. (najstarszy człowiek stepu znany w literaturze - taki pierwszy barbarzyńca). Później Enkidu staje się przyjacielem Gilgamesza. Nie wiadomo czy jest to związane z Akadami ale może być.
Pod koniec III tysiąclecia p. n .e stereotyp obcego zmienia się pod wpływem napływu Amorytów- jest zły tajemniczy, nikt mu nie ufa. Jest brany za karę przez bogów.
Przed rokiem 2300 (czyli przed Sargonem) pismo sumeryjskie zostaje przerobione na potrzeby języka akadyjskiego.
Jeśli chodzi o miasto Akad istniało przed Sargonem a Sargon zaaranżował je na potrzeby Stolicy.
Stella Sępów i z Sztandar Ur pokazuje różnice między Sumerami i Akadami
Sumerowie - ciężka piechota lub pałkarze,
Akadowie łucznicy i wojownicy z włóczniami Ale inne źródła ikonograficzne obalają tę tezę.
Sargon i jego następcy objęli działaniami wojennymi cały region Syrii i Mezopotamii wymusiło to wprowadzenie lżejszych jednostek (jednak gdy wcześniej walczono z miastami Sumeryjskimi używano ciężkich oddziałów).
Zagrożenie militarne dla sargona stanowiła też Ebla:
Ebla przeżywała swój rozkwit w latach 2400 - 2250 p. n. e. (ponieważ kontrolowała większość szlaków handlowych).
Ebla posiadał kontakty z Egiptem Anatolią miastami i mezopotami. Ebla dążyła do hegemoni w regionie i walczyła z państwem Marii najczęściej wygrywając. Siły polityczne Eblii dochodziły aż do wschodniego Tygrysu. (być może zagrażała południowej Mezopotamii).
Prawdopodobnie Sargon podbił północ by uprzedzić Eblę.
Jeszce przed Sargonem Ebla i Kisz prowadziły stosunki dyplomatyczne (małżeństwa rodzin królewskich itp).
W tym czasierejon rzeki Hubur pozostał wolny. Jego głównymi ośrodkami były:
Urgisz
Nabur
Szechna 3 ośrodki
+ ważnych szlak handlowy do Anatolii.
Większość władców tego regionu to Huryci ( przybyli z północy)
Jeśli chodzi o administracje państwową Akadowie oparli się na strukturach sumeryjskich. Ideologicznie Sargon Akadyjski przyjmuje naraz wszystkie dotychczasowe tytuły władców i utworzy własne (np. Tytuł Króla ziem od morza górnego do morza dolnego) Pojawiają się posągi władców w różnych pozach także jako modlącego się kapłana (łysa głowa symbolizuje kapłana) przez posąg odbierał kult wiernych.
Sargon uczynił swoją córkę żoną i kapłanką jednego z ważnych bóstw sumeryjskich w Ur. (potem ten zwyczaj się przyjął - od małego przygotowywano dziewczynkę do tej roli). Jeśli nastąpiła zmiana władzy to i tak córka poprzednika zostawała kapłanka bo była wcześniej do tego przygotowywana. Kaplana ta przewodniczyła modłą oraz tworzyła nowe hymny i modlitwy. Np córka Sargona En-hednanna pisała o Innanie, która wysyła swoja armie by ukarał krainę niewiernych (prawdopodobnie na czele armio miał stać sarong).-CZYLI PROPAGANDA TAKA.
.
Normalnie deifikacja od XXIII w . n e. do XIII w . n. e. z przerwami (np Ur-nammur nie przyjął godności boskiej) w okresie staro-babilońskim tylko niektórzy władcy tę godność przyjmują (np Hammurabi nie przyjął, chociaż w imionach własnych jest wymieniany jako bóg - ludzie postrzegali go jako boga ale w sensie propagandy nie używał takiej nazwy). W okresie staro-babilońskim narodziła się bowiem krytyka władcy, ale jego otoczenie nazywa go bogiem mimo to.
Występują też posągi siedzące, lub medytujące, ale nie wiadomo czemu miały służyć.
W czasach akadyjskich władca był deifikowany.
Od Naran-Sina władca oddzielił się od społeczeństwa jako bóg. Ludzie widzieli tylko posągi.
Później deifikacja bogów zmniejszyła się ale nie zanikła aż do VI w. p. n. e. (przypisywano mu boską moc poświaty).
W tekstach królewskich władca zawsze będzie przedstawiany jako postać wybrana specjalnie dla tego stanowiska.
Można powiedzieć, że wraz z końcem dynastii akadyjskiej ukształtował się ogólny charakter pałacu( może oprócz tego że na południu przypisywano zwycięstwa pomocy bogów a na północy głównie królowi, a więc system ten nie był zunifikowany).
Władcy akadyjscy wprowadzili dualizm kraju:
podział na kraje Sumeru i kraje Akadu,
Po upadku dynastii akadyjskiej w latach 2120-2060 p. n. e. żądliła dynastia Butejów. Butejowie lud obcy wykorzystał sytuacje i prze joł ładzę. O ile Akadowie zostali zaakceptowani jako część społeczności, o tyle Butejowie byli uznawani z najeźdźców (określono ich smokami z gór - "Uszungal"-byt zagrażający porządkowi demon itp.)
Państwo Ur
2047-1939 r. p. n. e. Państwo III dynastii z UR
Przywrócili język sumeryjski. Według niektórych badaczy już w momencie powstania Ur większość stanowili Akadowie. Mogło to się stać ze względu na sentyment do dawnej kultury, albo dlatego, że niektórzy mówili językiem sumeryjskim (nawet w Akadzie literatura piękna powstawała w języku sumeryjskim) .
Nazywali się władcami ur Sumeru i Akadu.
Państw to miałao 3 stolice między które dzielono podatki Uruk, Ur, Nippur (to od centralnej świątyni)
Państwo ur - od zat. perskiej do północnej Mezopotamii.
Władcy Ur próbowali sobie podporządkować Syrię (bo słabła Eblla) - Ur-nammu prowadził 11 wypraw na wschód, ale nie podporządkował Syrii i zmarł podczas wyprawy. Jego następca Szurgi przeprowadził 20 wypraw i tez nie podporządkował sobie terenów wschodniego Eufratu, po czym zmarł na skutek zakażenia po otarciu stopy (a ludzie zapisali że ugryzł go but).
Państwo Ur dzieliło się na:
Południe cywilizowane kraje Sumeru i Akadu- tam rządzili Ensi (od Akadów istniał ten tytuł jako zarządcy) jako namiestnicy cywilni. Pierwotnie namiestnicy ci oraz niższy personel pochodzili z wyznaczenia króla później godności te dziedziczono. Gospodarstwa te były mało wydaje i Szurgiego Ensi dostają przydziały ziemi by im nie płacić płodami rolnymi (kilkadziesiąt hektarów). Jednak Ensi zazwyczaj uzyskali państwowych robotników na własnym polu. Zabezpieczano się prze tym przenoszeniem Ensich z obszaru na obszar. Poszczególne prowincje musiały być mało wydajne, bo co miesiąc inna prowincja dawała daninę a nie wszywanie naraz-najsłabsza dawała rzadziej niż silniejsze). Zadaniem Ensi było też gromadzenie produktów na zapłatę podatków.
Na północy rządzili wojskowi tak zwani Szagina. Mieli swoje wojska mogli prowadzić działania wojenne poza granicami państwa. Prowincje północne corocznie podatek w postaci kontyngentu zwierząt wysyłanych na południe. Pomimo władzy wojskowej Szaginów nie było buntów (Szaginów tez przerzucano z miejsca na miejsce).
Oprócz tego wstępował jeszcze system państw zaprzyjaźnionych, z którymi starano się utrzymywać dobre stosunki. Najwięcej problemów było z Eram (wasalem, który się buntował).
Założyciel tej dynastii Ur-namsze jako pierwszy pozostawił po sobie zbiór praw.
Prawa te miały uzupełniać istniejące prawa zwyczajowe (do tej pory). W czasach Ur-namsze tereny te zamieszkiwało wile społeczności o własnych prawa zwyczajowych. Zbiór ten nie opierał się na zasadzie talionu a zadość uczynienia finansowego.
Do końca III dynastii z Ur nie ma gospodarki pieniężnej. Najważniejszą role odgrywają zboża i ziemia.
Ur zawarło później sojusz z Marii ( król Marii tytułował się jedną z naw urzędnika w obiec władcy państwa Ur).
Wykład III
Po upadku III dynastii obserwujemy odrodzenie języka sumeryjskiego od roku 1939 p. n. e. powstają nowe dzieła po sumeryjsku a dzieła akadyjskie są tłumaczone.
Z tego okresu pochodzi te „Lament nad zniszczeniem Sumeru i Ur”
Sumeryjski przetrwał do VI w. p. n. e.
Państwo Isin powstałem po odłączeniu się Isin i ogłoszeniu się królem Iszbi-Erra. Zajął to miasto bo było blisko Nippur- względy ideologiczne.
Założył dynastie która dotrwała do 1729( istniała przez 200) lat starano się kultywować tradycje sumeryjskie i ten język. Król ten używał tytułu boskiego.
Następni władcy przyjmowali tytuł króla Ur. Władcy dynastii z Isin podjęli próbę podboju północy.
Iszbi-Erra ogłosił się królem w 7 roku panowania Ibbi-sinna ogłuszając się królem 4 stron świata i w ten sposób ideologicznie odebrał Ibbi-erra rządzenie. W Sumerskiej Liście Królów napisane jest że najpierw rządził Ibbi-sinn, który rządzi 24 lata a później władze przeją Iszbi- erra. Powstało to po to by zrobić złudzenie że nie było zamachu stanu.
Władcy z Isin kontynuowali tradycje III dynastii z Ur. Większość z nich nazywała się bogami, a ich córki zostawały najwyższymi kapłankami.
V władca Isin Lipid- Isztar wydaje zbiór praw po sumeryjsku podobny do kodeksu Ur-nammu. (tez opierał się na zasadzie zadośćuczynienia a nie talionu).
W roku 1825 p. n. e. za panowania Erra- immitti podczas święta Akitu (noworoczne święto odnowienia) - w trakcie tego święta gromadzono figury bogów z całego kraju i one naradzały się a wróżbici pytali wyroczni co uradzono. Wyrocznie odnosiły się również do króla. (już od III tysiąclecia jeśli wyrocznia ogłaszała śmierć króla, wybierano króla tymczasowego na 100 i zabijano go).-tego człowieka losowano.
Takie zdarzenie miało miejsce w 1825 Erra-immitti oddał tron Enlilowi-bani na 100 (ale Erra-immitini zadławił się owsianka i zmarł) Tron prze joł Enllil-bani. Tak naprawdę prawdopodobnie Enlil-bani to zmyślił
Enlil-bani - tytułował się ogrodnikiem i ulubieńcem bogini Isztar tak jak Sargon Akadyjski.
Znamy kilka spisów dynastii z Isin na jednym ze spisów między Erra-immitti i Enlilem-bani jest jeszcze jeden nie znany z nazwiska (wcześniej 4 kolejni władcy rządzili krótko-kryzys państwa). Kryzys przejął Enlil-bani. Więc Enlil-bani nigdy nie był królem 100 dniowy z losowania.
Hegemonia Isin trwała około 100 lat (kontrolowali Sumer i Akad). Całe północna i środkowa Mezopotamia podzieliła się wtedy politycznie.
w dolinie rzeki Djali powstały miasta Esznunna i Tutum. Esznunna rozwijała się dzięki położeniu na szlaku handlowym (kontrolowało handel lapislazuri i cyną).
Jak lapsilazuri nie docierało z zakaukazia sproadzano obsybian (szkło wulkaniczne).
Powstały też królestwa na terenie Syrii Aszur, Niniwa i kilka innych
Nad środkowym Eufratem samodzielnie istnieje państwo Marri (konotuje handel wzdłuż rzeki Chabór)
Na północy ważne było państwo Jamchad.
Dominacja Issin na południu kończy się gdy za panowania Lipid-isztara. Człowiek z plemienia Amorytów Gurgudum został królem Larsy. I ogłosił się królem regionu.-1860 r. p. n. e
Larsa i i Issin leżą obok siebie południowa Mezopotamii więc strefa wpływów została podzielona między te dwa państwa. Pociągnęło to za sobą spory ideologiczne. Potomkowie Gurguduma nazywali się potomkami jednego z wcześniejszych królów Larsy, starano się tez udowodnić że Larsa powstała przed Issin i dlatego ma większe prawa.
Władcy Larsy jako pierwsi wprowadzają tradycje amoryckie do tytułów królewskich.
Gurgudum nazwał się Rabi Ammurr (przywódca amorytów).
Jeden z jego następców Abiare nazwał się Rabian Amurur (troskliwy pasterz swego ludu).
Ale odwoływali się też do miasta Ur itp.
wśród tytulatury amoryckiej (XIX w p.n.e. ) władcy trzymają też tytuły „sługa lokalnego bóstwa”
3 plemiona, które pojawiły się po upadku III dynastii z ur
Jamud -balum
Annanum,
Jahrurum
Na południu wielkie plemię Hana podzielone na szczepy
Bini -janina synowie południa
Bini-simal synowie północy
Początkowo plemiona amoryckie trzymały się swojej tradycji ale około 1850 r . p. n. e.
przechodzą na osiadły tryb życia i tworzą szereg małych państewek ( po tym jak Isir i Larsa zaczęły tracić pozycje)
Wtedy wyodrębniają się mniejsze państwa:
Issar,
Babiln
Kisz
Uruk
początkowo miast a te były zależne od lokalnych hegemonów później zaczęły się uniezależniać. Państwa te były dobrze położone geopolityczne przewężenie Tygrysu i Eufratu i jeśli opanowały okoliczne miasteczka mogły regulować Tygrys i Eufrat.
Na północy dominowały głównie Marii i Ebla rywalizujące o górny Chabur, małe państewka nie liczyły się za bardzo.
Najsilniejsze przywiązanie do tradycji Ur było w Issin.
Jeden z tamtejszych królów Szui -ilszu ( nie przyjął tytułu króla Ur). przyjął nieoczekiwanie tylko 2 tytuły król. Od tego momentu zaczęły się imiona bez ideologi ( tak jak w Ur na początku). Odeszli też od tytułów boskich.
Ennigen-ikkarn- tytuł odpowiadający funkcji kap łańskich jak naczelnego rolnika/ogrodnika zaczynał żniwa itp.
Od czasów dynastii z Issin znikają z tytułów te które świadczyły o dążeniu do posiadania wszystkich terenów.
Dynastia z Iszin traci na znaczeniu
Dynastia z Larsy:
około 1780 r. p. n. e. na skutek wylewu niszczącego sieć irygacyjna doszło do pierwszego znanego w dziejach buntu ludności ( takiego o którym mamy informacje). Ostatni władca Silli-Adad rządził tylko 1 rok.
Larsa została zagarnięta przez obce państwo.
Nad tygrysem istniało państwo Jamudbalum jego władca Kudur-Mabuk( nie ogłosił się królem , królem mianował swojego syna o imnieniu W(ł)arand-sin.
Liczenie czasu ułatwiały określenia z tabliczek rocznych (co roku były one inne). Potem spisywano listy określeń rocznych za danego króla. Jeśli jakiś teren używa danych określeń to znaczy że w danym roku był pod władaniem danego państwa. Tego sposobu używano głównie w środkowej Mezopotamii i na południu..
Na północy w epoce starobabilońskiej wprowadzono system limmu. We wszystkich koloniach ten sam system. Dalej tworzono tez listy limu. System ten opierał się na tym kto sprawował dany urząd na dworze króla. (system tej datacji był niezależny od dworu o opisywał też niepowodzenia władcy).
Nowa dynastia wprowadziła kulture i tradycje amorcyką. Całe pastwo nazwano Jamudbarum
Początki Babilonii
Według listy tamtejszych królów. Miasto zostało założone 1830 roku (według chronologii krótkiej).
Założycielem dynastii miał być Summu-abum (imię to jest rzadkie a powtarza się w różnych dynastiach). Po nim władze objął Summu-la-el. Wszyscy następcy uznawali się się synami Summu-la-el. Summu-abum jest więc kulturowo obcy (prawdopodobnie był to władca sąsiedniego miasta, który objął władzę nad Babilonem, a Summum-la-el był buntownikiem, który go obalił).
Do panowania Simmu-balita Babilon odgrywał drugorzędną rolę. Ale W wyniku walki między ościennymi hegemonami rola Babilonu wzrosła.
Hammurabi tu posiłkuję się forum:
„Wg moich notatek to miało coś wspólnego z obserwacjami Wenus, jej cyklami co 64 lata.
spisana za panowania Amni Raduga (?)
średnia - 1595r
krótka - 1531r
długa - 1659r
(1595 - upadek Babilonu na skutek najazdu hetyckiego)
krótka - Hammurabi żył 1728-1686
średnia - 1792-1750
i analogicznie długa (której nie używa się) „
Ja nic nie wiem, żeby z tą krótką było coś nie tak.