Stosunki egipsko - asyryjskie w VII wieku p.n.e.
VII wiek p.n.e. był niewątpliwie bardzo burzliwym wiekiem zarówno dla Asyrii, jak i dla Egiptu i dla ich wzajemnych stosunków. Stosunki między tymi dwoma państwami, w dużej mierze były zdominowane sporem o panowanie na terenie Syro-Palestyny, który był głównie spowodowany korzystnym położeniem tego obszaru na skrzyżowaniu się głównych Blisko wschodnich szlaków handlowych, co zapewniało ogromne przychody do skarbca królewskiego, płynące z handlu na tym oto obszarze. Było to głównym czynnikiem ekspansji asyryjskiej na te tereny. Egipt z kolei po za oczywistą chęcią przejęcia zysków z handlu, miał jeszcze inne plany związane z Syro-Palestyną. Otóż obawiając się rosnącej potęgi asyryjskiej, miał w planach stworzenie na obszarze Syro-Palestyny koalicji małych państewek, stanowiących niejaką strefę buforową po między Egiptem, a imperium asyryjskim.
Szczyt swojej potęgi Asyria osiągnęła za panowania króla Sargona II (722-705 p.n.e.), założyciela ostatniej, najwybitniejszej dynastii państwa nowoasyryjskiego, dynastii Sargonidów, panującej w latach 722-612 p.n.e.. Po rozprawieniu się z Urratu, Elamem i Babilonią, ostatnim ważnym rywalem Asyrii był Egipt, jednak znaczna odległość dzieląca oba państwa, oraz brak kontroli na terenie Syro-Palestyny uniemożliwiały inwazję na Egipt, który niewątpliwie był smakowitym kąskiem dla imperium asyryjskiego, ze względu na jego wielkie bogactwo, którego źródłem były liczne kopalnie złota. Korzystny moment do podboju Egiptu, nastąpił za czasów panowania w Asyrii Assarchaddona (681-669 p.n.e.), wnuka Sargona II i syna Sennacheriba, kiedy to udało mu się umocnić swoje panowanie w południowej Palestynie, przez ustanowienie tam systemu lojalnych wasali. Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym podbój Egiptu, było jego rozbicie polityczne wewnątrz państwa. Bowiem wówczas Egipt znajdował się w trwającym już od około 1085 roku p.n.e. tzw. Trzecim Okresie Przejściowym, w czasie którego inicjatywę polityczną przejęli przedstawiciele młodszych cywilizacji: Libijczycy (XXII i XXIII dynastia) i Kuszyci (XXV dynastia), obecnie rządzący Egiptem. Jednak władza dynastii kuszyckiej była czysto teoretyczna, gdyż nie panowali bezpośrednio nad Egiptem, a lokalną administrację nadal prowadzili Egipcjanie z miejscowych dynastii tworząc liczne księstwa, z których najważniejsze było Sais. W czasach Assarchaddona, od 689 roku p.n.e. władzę w Egipcie sprawował faraon o imieniu Taharka wywodzący się z dynastii Kuszyckiej. W 679 r. p.n.e. władca asyryjski zajął jedno z przygranicznych miast Arza, jednak nie spotkało się to z jakąkolwiek reakcją ze strony Taharki. Pierwsze starcie się ze sobą tych dwóch wrogich sobie armii nastąpiło dopiero w 674 r. p.n.e. i zakończyło się niepowodzeniem asyryjskiego władcy, co zachęciło Taharke do prowadzenia dalszej ofensywy. Jednak poniesiona klęska nie zniechęciła Asarchaddona , który już w 671 roku p.n.e. (w 10 roku swojego panowania) zorganizował kolejną wyprawę wojenną przeciw Egiptowi, która z kolei zakończyła się powodzeniem i zajęciem przez Asyryjczyków Delty. Książęta Dolnego Egiptu uznali władzę Asarchaddona. Kontrolę nad opanowanym obszarem sprawowało 22 mianowanych przez niego asyryjskich namiestników.
Jednak kontrola asyryjska nad opanowanym terenem była słaba i już 2 lata później w 669 r. p.n.e., powrócił z Górnego Egiptu ukrywający się tam Taharka, wzniecając bunt i ponownie podporządkowując sobie Egipt. Asarchaddon zorganizował nową ekspedycję, mającą na celu odbić Egipt, jednak w czasie drogi zmarł. Jego śmierć niewątpliwie wywołała niepokój w imperium asyryjskim. Jednak dzięki autorytetowi jaki posiadała w państwie królowa Nakiji-Zakutu, szybko udało się osadzić na tronie prawowitego władcę, syna Asarchaddona, Aszurbanipala. Ten już w 667 r. p.n.e. zorganizował wyprawę na Egipt, pokonując wojska Taharki w pobliżu Memfis. Ponowne zjednoczenie Egiptu nastąpiło w wyniku działalności Psametyka (664-610 p.n.e.), założyciela XXVI dynastii. Zapoczątkował on nowy rozdział w dziejach Egiptu, który aż do zdobycia go przez Persów w 525 r. p.n.e. pozostawał państwem zjednoczonym. Główną podstawą władzy Psametyka była silna armia, która w znacznie większym niż dotychczas stopniu składała się z formacji obcego pochodzenia. Na szczególną uwagę zasługują oddziały jońskie, karyjskie i palestyńskie. To właśnie dzięki nim i prawdopodobnie również przy pomocy Gygesa, pierwszego władcy państwa Lindów, Psametyk zrzucił zwierzchnictwo Aszurbanipala.
Dalsze stosunki Egipsko - Asyryjskie cechował względny spokój. W roku 627 p.n.e. zmarł Aszurbanipal. Po jego śmierci trwał w Asyrii konflikt o tron, miedzy jego dwoma synami. W tym też samym roku spod asyryjskiej zależności wypadła Babilonia. Lata 626-616 p.n.e. cechowały się zajęciem przez wojska asyryjskie pozycji obronnych. Przełomowe okazały się wydarzenia z 616 r. p.n.e., kiedy to nastąpił radykalny zwrot w orientacji politycznej Psametyka, wobec Asyrii. Otóż w tym roku zjednoczone wojska asyro - egipskie odparły nacierające wojska Babilońskie, pod wodzą Nabopolasara. I tak Psametyk, niegdyś zbuntowany wasal Aszurbanipala, stał się teraz sojusznikiem państwa asyryjskiego. Można by się zastanawiać dlaczego Psametyk dokonał tak nagłego zwrotu w polityce zagranicznej wobec do niedawna wrogiej Asyrii. Otóż Psametyk jako doświadczony już polityk, zrozumiał że zachowanie równowagi na terenach Mezopotamskich leży w interesie Egiptu, który miał by wówczas większą swobodę działania na terenach Syryjskich. Tymczasem jednak Państwo asyryjskie było zbyt słabe, aby oprzeć się nacierającym wojskom Nabopolasara, dlatego też Egipt włączył się w dany konflikt. Śmierć Psametyka w 610 r. p.n.e. nie wywołała w Egipcie żadnych większych niepokojów i dzięki temu jego syn Necho II (610-595 p.n.e.), bez przeszkód objął swe dziedzictwo, kontynuując przy tym pomoc Asyrii. W 609 roku posunął swe wojska daleko na północny wschód, aby połączonymi siłami egipsko - asyryjskimi opanować miasto Harran w północnej Mezopotamii. Jednakże król babiloński Nabuchodonozor zadał im klęskę pod Karkemisz. I tak w 609 r. p.n.e. państwo asyryjskie, niegdyś dominujące na Bliskim Wschodzie przestało istnieć, a tereny należące do niego zostały podzielone na trzy części. Jedna z części, Syro - Palestyna przypadła Egiptowi.
Bibliografia:
Zabłocka Julia, Historia Bliskiego Wschodu w Starożytności, Wrocław, Ossolineum, 1987, s. 345-352.
Marc Van De Mieroop, Historia starożytnego Bliskiego Wschodu ok. 3000-323 p.n.e., przeł. Magdalena Komorowska, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2008, ISBN: 978-83-233-2540-6, s. 253-262, s.271-274.