ROZDZIAŁ l
MOWA, JĘZYK, CZYTANIE
1.1. UWAGI TERMINOLOGICZNE
Nie ulega wątpliwości, że czytanie należy do czynności psychicznych człowieka o podstawowym znaczeniu. Determinuje ono poznanie i komunikacje człowieka ze światem w szerokim sensie. Ogromna część dorobku ludzkos'ci zmagazynowana jest w tak zwanym zewnętrznym magazynie jeżyka, czyli w formie zapisanych tekstów (por. Kaczmarek 1988).
Czynności czytania i pisania mają wszystkie te cechy, które przypisuje czynnościom Tomaszewski (1963). Stanowią więc aktywność ukierunkowaną, zmierzającą do określonego stanu końcowego, który ma stanowić jej wynik (przekazanie lub odbiór informacji). Są także aktywnością zorganizowaną i ustruk-turowaną (por. modele czytania i pisania — ryć. 4 i 5). Dzięki tym cechom dadzą się wyodrębnić jako złożone czynności psychiczne. Czytanie i pisanie bywają często w literaturze traktowane nierozłącznie (por. Bogdanowicz 1989; L. Kaczmarek 1969), ale jako czynność złożoną możemy je podzielić na czynności cząstkowe, które same w sobie są także czynnościami złożonymi i mogą być odrębnie analizowane. Pomimo częstego ujmowania czytania i pisania jako jednej czynności trudno zgodzić się z takim stanowiskiem. Owszem, łączy je wiele wspólnego — ten sam system językowy, ta sama substancja (graficzna, czyli tekst pisany), jednak mechanizmy psychologiczne warunkujące efektywność czytania i pisania znacznie się różnią. Wystarczy wymienić choćby rolę analizatora kinestetyczno-ruchowego i integracji percepcyjno-mo-torycznej w pisaniu. Różnice powyższe są szczególnie istotne na etapie nabywania tych umiejętności. Poza tym sama czynność pisania jest określeniem zbyt ogólnym. Możemy przecież wyróżnić pisanie ze słuchu, przepisywanie czy pisanie samodzielne, a także pisanie streszczeń, robienie notatek itd. Każda z tych czynności angażuje w nieco innym stopniu procesy poznawcze i funkcje psychomotoryczne. Czytanie jako czynność jest bardziej jednorodne. Także wykorzystując system językowy w czytaniu i pisaniu, kładzie się nacisk na inny jego aspekt. Czytanie, które ze swej natury ma charakter bardziej globalny,
14