r"

mują się nawet wówczas, gdy pierwotne przyczyny problemów emocjonalnych zostały już usunięte.

Malendowicz (1978), Sawa (1980) oraz Tyszkowa uważają, że trudności w czytaniu mogą stanowić obraz nerwicowy wskazujący na zaburzenia rozwoju uczuciowego. Obserwuje się wtedy brak odpowiedniej motywacji i zaangażo­wania emocjonalnego. Źródłem tych problemów mogą być konflikty w rodzi­nie, zwłaszcza między rodzicami a dziećmi. Jednakże E. Malmąuist (1982) na podstawie własnych badań oraz na podstawie przeglądu prac wielu innych ba­daczy stwierdził, że jedynie u 20-30% dzieci ze specyficznymi zaburzeniami czytania za przyczynę tych trudnos'ci można uznać nieprawidłowy rozwój oso-bowos'ci, częściej zaś problemy adaptacyjne. Natomiast badania H. Jaklewicz i wsp. (1975) wykazały, że obserwowane u dzieci z dysleksją zaburzenia emo­cjonalne mają charakter wtórny, stanowiąc skutek trudności szkolnych. Podobne stanowisko reprezentuje większość badaczy zajmujących się tym problemem (Bogdanowicz 1989; Drath 1959; Spionek 1965,1985).

M. Chłopkiewicz uznaje, że powstawanie zaburzeń osobowości u dzieci z zaburzeniami czytania jest wynikiem niewłaściwej postawy otoczenia wobec trudności tych dzieci oraz narastania niepowodzeń, a także zachwiania równo­wagi na ogół osłabionego układu nerwowego. Jest to tym istotniejsze, jak pisze H. Jaklewicz (1982), że około 90% dzieci dyslektycznych zdradza objawy ner­wicowe. Podobne dane przytacza S. Plavec i in. (1975) oraz K. Słuczanowska — Erdmann i wsp. (1975). Najnowsze badania prowadzone w Holandii (De Wit 1992) wykazały, że dysleksją ma silny wpływ na osobowość dziecka, zwłaszcza na kształtowanie się samooceny i obrazu samego siebie.

Szczególną trudność w ustaleniu związku między zaburzeniami czytania a zaburzeniami emocjonalnymi J. Cawley (1977) tłumaczy faktem, że więk­szość doniesień na ten temat ma charakter raczej spekulatywny niż empiryczny. Uzyskiwane dane są niejasne, przyczyny bywają mylone ze skutkami, co jest efektem błędnych założeń metodologicznych. Autor ów dokonał szczegóło­wego przeglądu badań dotyczących związku zaburzeń emocjonalnych z trud­nościami w czytaniu i pisaniu. W Polsce podobny przegląd można znaleźć w pracy M. Bogdanowicz (1989) pt. Trudności w pisaniu u dzieci. Autorka dzieli poglądy na temat związku zaburzeń emocjonalnych ze specyficznymi trudnościami w czytaniu na następujące grupy:

a) zaburzenia emocjonalne jedyną przyczyną trudności w czytaniu,

b) zaburzenia emocjonalne jedną z możliwych istotnych przyczyn,

c) zaburzenia emocjonalne pośrednio wpływają na trudności w czytaniu poprzez zakłócanie innych sfer osobowości i procesów poznawczych,

d) zaburzenia emocjonalne u dzieci z trudnościami w czytaniu to wtórne nerwicowe nawarstwienie w stosunku do problemów zasadniczych o odmien­nym patomechanizmie,

58

---