5. Subjekty edukacji dorosłych
Edukacja jest zwykle definiowana jako planowa i sterowana czynność nauczania, kiedy jeden subjekt stara się zmienić inny subjekt w celu osiągnięcia zamyślonych celów edukacji
Przy czym zwykle zakładamy, że osoba, która zmianą kieruje, posiada odpowiednie kwalifikacje do wykonywania tej czynności, a więc jest kompetentna. W sytuacjach kształcenia dorosłych subjekt kierujący oznaczamy najczęściej terminem wykladowca na kursach (edukator, trener)
Edukowana jednostka nazywana jest zwykle uczestnikiem (kształcenia).
Przy samokształceniu obie funkcje pełni równocześnie uczestnik kształcenia.
Wykładowca na kursach
Na pytanie, kim jest Wykładowca na kursach, czy kto może nim zostać, można odpowiedzieć dwoma równorzędnymi sposobami.
Pierwszy sposób polega na określeniu tego, jaki ma być.
Drugi sposób polega na określeniu tego, co miałby robić i dlaczego miałby to robić.
1. Jaki ma być nauczyciel dorosłych (resp. wykładowca na kursach)?
ma kwalifikacje zawodowe w pewnej dziedzinie naukowej, technicznej, produkcyjnej czy dziedzinie zainteresowań
ma kwalifikacje andragogiczne
ma wymagane indywidualne właściwości i dane ku temu
cieszy się dobrą opinią (image)
jego stan zdrowia jest dobry
Lektorem zostaje człowiek dlatego, że uważany jest za specjalistę w pewnej dziedzinie.
Bardziej szczegółowa charakterystyka profesji „wykładowca na kursach“
Wykładowca na kursach (edukator, trener) może wykonywać i nadzorować zadania zawodowe związane ze wspieraniem dorosłych w kształceniu ustawicznym. Ze względu na specyfikę zawodu i obszar działania wykładowca na kursach jest wykwalifikowanym teoretycznie i posiadającym doświadczenia praktyczne specjalistą w dziedzinie, w której naucza. Wiedza teoretyczna i doświadczenia praktyczne adekwatne do tematu prowadzonych zajęć wykładowcy na kursie powinny być w odpowiedni sposób udokumentowane.
Wykładowca na kursach (edukator, trener) może prowadzić działalność dydaktyczną na szkoleniach dla zróżnicowanych grup zawodowych i wiekowych w różnego rodzaju placówkach. Formy szkoleniowe mogą mieć charakter kwalifikacyjny, doskonalący zawodowo lub zaspokajający potrzeby ogólnoludzkie, aspiracje i ambicje uczestników szkoleń (trening psychoterapeutyczny, kursy na prawo jazdy, kursy z historii sztuki). Wykładowca może prowadzić pojedyncze zajęcia lub prowadzić zajęcia będące fragmentem większego przedsięwzięcia. Ponadto, dysponując specjalistyczną wiedzą ekspercką w danej dziedzinie, może: egzaminować, udzielać porad i konsultacji, uczestniczyć w koordynowaniu działań w zakresie przygotowania, opiniowania i udostępniania słuchaczom (uczącym się dorosłym) materiałów metodycznych i pomocy dydaktycznych, wspierających zarówno uczenie się w grupie, jak i samokształcenie.
Praca wykładowcy na kursach z reguły ma charakter indywidualny. Czasem jednak może pracować w parach lub w zespole.
Praca wykładowcy na kursach zakłada stały i bezpośredni kontakt ze słuchaczami. Cechą niezbędną jest łatwość wypowiadania się w mowie i piśmie. Ważna jest również zdolność koncentracji uwagi i zarazem jej podzielność, precyzja i logiczność wypowiedzi.
Praca z dużą grupą osób, często w różnych warunkach technicznych, wymaga cierpliwości i umiejętności szybkiego dostosowania do nowej sytuacji.
Charakter pracy wymaga ponadto:
dużej odporności emocjonalnej,
umiejętności harmonijnego współdziałania z innymi,
dużej samodzielności w planowaniu zajęć,
konsekwencji w realizacji zaplanowanych zadań,
umiejętności zaplanowania i zorganizowania sobie własnej pracy.
Wykładowca na kursach może założyć i prowadzić własną placówkę szkoleniową i działalność w zakresie organizacji edukacji ustawicznej.
2. Co powinien robić?
W zawodzie wykładowca na kursach (edukator, trener) można wyróżnić grupy stanowisk związanych z:
działalnością dydaktyczną w formach zorganizowanych (prowadzenie wykładów, ćwiczeń, treningów),
działalnością dydaktyczną wspierającą uczenie się dorosłych w formie konsultacji i doradztwa w obszarze związanym z tematyką wykładanego materiału,
udzielaniem konsultacji i porad innym wykładowcom w zakresie wykładanego materiału i metodyki prowadzonych zajęć,
planowaniem i prowadzeniem zajęć na kursach,
przygotowywaniem, organizowaniem i kierowaniem szkoleniem, ośrodkiem szkoleniowym (placówką),
planowaniem, organizowaniem i prowadzeniem szkoleń w obrębie przedsiębiorstwa nie będącego ośrodkiem szkoleniowym,
uczestniczeniem w pracach zespołów eksperckich,
uczestniczeniem w pracach komisji egzaminacyjnych.
Uczestnik kształcenia
Uczestnik kształcenia jest uczącym się kierowanym subjektem. O powodzeniu kształcenia dorosłych decyduje również fakt, jak przy projektowaniu i realizacji zajęć uwzględniamy niektóre specyficzne charakterystyki dorosłych jako grupy lub wprost specyficzne powszechne charakterystyki kształcenia dorosłych.
Za specyficzne powszechne charakterystyki kształcenia dorosłych możemy uważać następujących siedem charakterystyk (według Rogersa, 1986).
Wszyscy uczestnicy procesu kształcenia potrzebują w swych stosunkach potwierdzać dojrzałość. Każdy program nauczania, który ma przynieść efekty, musi zgadzać się z procesem dojrzewania, samozadowolenia i samookreślenia studenta.
Wszyscy uczestniczą w nieustającym procesie rozwoju.. Dorośli nie przestają dojrzewać i rozwijać się. Szybkość i kierunek kształcenia oraz zmiany mogą być u każdego indywidualne.
Wszyscy wnoszą do kształcenia swe doświadczenia i wartości. By kształcenie przyniosło efekt, musi być oparte i budowane na tym, co dorośli wnoszą do procesu kształcenia.
Dorośli studenci podchodzą zwykle do kształcenia mając wytyczon cele, które są związane z osobistą decyzją o kształceniu się.
Dorośli uczestnicy przychodzą do kursów także z pewnym oczekiwaniem dotyczącym samego procesu kształcenia. Efektywne kształcenie musi uwzględniać początkowe oczekiwania ludzi, co do procesu swego kształcenia.
Na wszystkich dorosłych wywiera wpływ określone środowisko społeczne, które zmienia ich wymagania dotyczące kształcenia i potrzeby kształcenia się. Konkretne cele i programy kształcenia powinny te specifika uwzględniać.
Wszyscy mają ustalone modele kształcenia. Wszyscy dorośli wytworzyli już świadomie lub nieświadomie własne sposoby, jak sprostać swym wymaganiom względem kształcenia się i rozwoju.
W punkcie 6 wyliczenia są wspomniane potrzeby kształcenia się dorosłych. Więcej o nich pisze Demetrio (2006) i konstatuje, że tym jednostki dorosłe różnią się od siebie lub z drugiej strony ich potrzeby mogą być wspólne. Potrzebami tymi dorośli kierują się w praktyce edukacyjnej. Wymienia następujące potrzeby:
uznanie za uczestników i bohaterów w sytuacjach przyswajania wiadomości i umiejętności- potrzeba samorefleksji,
aktywny udział w doświadczeniach ludzkich, celowych lub nie zamierzonych, które formują świat społecznych i symbolicznych poglądów,- potrzeba tworzenia
sprawdzenie własnej zręczności, zdolności, umiejętności, - potrzeba uczenia się
pokazanie się w roli wychowawcy innych,- potrzeba udziału
zdolność podejmowania decyzji na każdym poziomie publicznego życia zawodowego i rodzinnego, - potrzeba wyboru
wzajemności i wymiany,- potrzeba komunikacji
projekcja przyszłości siebie samego w stosunku do czasu, który został i który należy wypełnić - potrzeba projektowania
Programy kształcenia powinny wyjść poza skostniałość i „standardowość“, które mogą wychodzić z nieodpowiedniego przeceniania pewnej homologacji potrzeb i przypuszczać, że określone grupy mają takie same potrzeby. Powinny mieć oparcie w badaniach i analizach konkretnych warunków życiowych uczestników kształcenia.