ETYKA W ZARZĄDZANIU
Prowadzący: dr Marian Kasperski
Pracę wykonała: Joanna Rutkowska
Grupa Z0Z1S2
PATOLOGIA ŻYCIA GOSPODARCZEGO - KONTEKST ETYCZNY.
KORUPCJA W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
JAKO PRZYKŁAD PATOLOGII ŻYCIA GOSPODARCZEGO.
Etyka jest nauką o moralności. To jedna z dziedzin filozofii, która można nazwać praktyczną, ponieważ nie zajmuje się rozważaniami abstrakcyjnymi, ale skupia na konkretnych i realnych działaniach człowieka. Podstawową zasadą każdego systemu etycznego jest motto - Czyń dobro, unikaj zła. Jest to bardzo ogólne wskazanie, co należy robić, a czego nie. Etyka nie odnosi się do wybranej dziedziny życia, ale powinna przenikać wszystkie sfery działalności człowieka, zarówno prywatną jak i państwową. Określa, w jaki sposób człowiek powinien postępować w stosunkach z innymi ludźmi i społeczeństwem,
w którym żyje. Etyka nie zależy od religii, wyznawanego światopoglądu czy osobistych poglądów człowieka. Każde działanie ludzkie jest związane z podejmowaniem decyzji
i wiąże się z oceną etyczną.
Etyka odnosi się do wszystkich dziedzin życia i działalności człowieka, dotyczy również życia gospodarczego. Życie gospodarcze to ogół powiązań, z których składa się gospodarka państwa. Jest to sfera, która decyduje o jakości, poziomie i sposobie życie ludzi. Wpływa bezpośrednio na inne dziedziny życia, takie jak nauka, kultura czy bezpieczeństwo publiczne.
Przestrzeganie etyki w zarządzaniu polega na przestrzeganiu zwykłej, codziennej uczciwości. Przyzwoitość polega na odwadze, odpowiedzialności, bezstronności, uczciwości, wierności zasadom oraz nie używaniu przymusu, przemocy, siły fizycznej i psychicznej. Odpowiedzialność opiera się na braniu konsekwencji za swoje działania i podejmowane decyzje.
Na poziom etyczny instytucji publicznej wpływają czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Wśród czynników zewnętrznych wymienia się system gospodarczy, politykę, prawo oraz etykę społeczeństwa. Do czynników wewnętrznych zalicza się misję, politykę zewnętrzną, kulturę organizacyjną oraz moralność pracowników. System gospodarczy jest to sposób
i model działania gospodarki. Polityka stwarza warunki działalności dla gospodarki. Model gospodarki często jest uzależniony od systemu politycznego panującego w danym kraju.
W państwach o systemie demokratycznym zazwyczaj występuje model gospodarki wolnorynkowej. Natomiast kraje, gdzie władzę sprawuje reżim totalitarny, jak np. w Korei Północnej gospodarka jest scentralizowana i sterowana przez państwo. Decyzje gospodarcze podejmowane w gospodarce centralnie sterownej są podejmowane odgórnie przez biurokrację państwową. Nie mają na nią wpływu procesy regulujące gospodarkę wolnorynkową, popyt
i podaż.
Kolejnym czynnikiem zewnętrznym wpływającym na poziom etyczny jest prawo regulujące funkcjonowanie urzędów publicznych oraz pracujących w nim urzędników. Niestety prawo w Polsce jest stosowane przez urzędy i urzędników bardzo dowolnie. Wynika to ze źle napisanego prawa, dużej ilości przepisów prawnych oraz ciągłych nowelizacji przepisów ustaw. W związku z tym urzędnicy pozwalają sobie na różnorodne interpretacje tych samych przepisów. Różne urzędy mogą dać inną, wzajemnie się wykluczającą się wykładnie tego samego przepisu, a co najważniejsze urzędnicy nie odpowiadają za swoje błędne decyzje. Szybko zmieniające się przepisy prawne mogą powodować nieświadome lub świadome nieprzestrzeganie prawa przez urzędników poprzez łamanie i omijanie przepisów prawnych. Nie służy także przestrzeganiu prawa przez urzędników ogromna masa ustaw, uchwał i rozporządzeń. Przepisy prawne są często skonstruowane w sposób bardzo niejasny
i nieprzejrzysty. Przykładem takiego prawa jest ustawa o podatku od towarów i usług, czyli popularny VAT. Niektórzy twierdzą, że jej przepisy najlepiej zna i potrafi zinterpretować twórca tej ustawy, prof. Witold Modzelewski, który jest również właścicielem kancelarii zajmującej się prawem podatkowym.
Prawo nie może być tak szczegółowe, żeby wpływało na każdą sferę życia człowieka, ponieważ mogłoby przyczynić się do ograniczenia praw i wolności obywatelskich. Dlatego obszar działania, który nie podlega prawu powinien być regulowany przez etykę.
Niezbędną cecha prawa powinna być także jego zgodność z podstawowymi normami moralnymi. Warto zaznaczyć, że G. Radbruch, niemiecki filozof prawa uważał, że przepisy prawne, które łamią podstawowe normy moralne są niesprawiedliwe i tracą moc obowiązującą. Władza państwowa nie powinna stosować takich norm prawnych, a obywatele nie powinni ich przestrzegać. Radbruch uzasadniał swoją teorię faktem, że prawo pozytywne, stanowione przez państwo powinno uwzględniać normy prawa naturalnego.
Wpływ na poziom etyczny pracowników administracji ma również kultura politycznego danego kraju. Jest to pozom rzeczywistego stanu demokracji, mechanizmów
i systemów ją zabezpieczających oraz przejrzystości sprawowania władzy w państwie. Kultura polityczna to nie tylko sposób zachowania polityków, ale również sposób postępowania pracowników korpusu służby cywilnej oraz urzędników administracji rządowej i samorządowej. Urzędnicy administracji rządowej i samorządowej są powiązani z polityka, ponieważ o kierunku ich działań decydują politycy. Dlatego decyzje zapadające w urzędach administracji publicznej powinny być podejmowane zgodnie ze znajomością sytuacji politycznej kraju oraz z uwzględnieniem kryteriów ekonomicznych, społecznych
i ekologicznych. Powinny przewidywać, jakie wynikną z nich konsekwencje dla ludzi oraz społeczeństwa i państwa za rok, pięć czy dziesięć lat. Niekompetentni wójtowie czy burmistrzowie, którzy nie potrafią przewidzieć skutków społeczno-ekonomicznych swoich decyzji mogą doprowadzić zarządzany przez siebie do strat finansowych lub negatywnych skutków społecznych. Wpływ na to mają różne czynniki, jak częsta zmiana na stanowiskach na stanowiskach wójtów, burmistrzów czy prezydentów miast, którzy są wybierani co cztery lata w wyborach powszechnych. Wielu z nich jest nieprzygotowanych do pełnienia swoich funkcji, a kiedy zdobędą władzę najbardziej istotną rzeczą jest comiesięczna wypłata. Zmiana władz w każdej kadencji nie sprzyja też przeprowadzaniu poważnych i sięgających dłuższego okresu czasu niż jedna kadencja inwestycji.
Ostatnim czynnikiem zewnętrznym wpływającym na poziom etyczny administracji publicznej jest ogólny poziom moralny całego społeczeństwa. Czynnikiem, który wpływa na poziom etyki społecznej są reguły i normy postępowania określające sposoby zachowania w określonej społeczności. Sposoby te wskazują, w jaki sposób należy się zachowywać w określonych sytuacjach i stosunkach z innymi ludźmi. Zachowania uznawane przez społeczeństwo za normy moralne będą również normami moralnymi dla pracowników administracji publicznej, którzy są częścią społeczeństwa. Normy moralne powinny regulować ich sposób zachowania i podejmowania decyzji. Razem z normami obyczajowymi i innymi normami zachowania, normy moralne tworzą etos środowiska.
Druga grupa czynników wpływających na poziom etyczny administracji publicznej to zespół czynników wewnętrznych. Czynnikami wewnętrznymi jest misja, polityka wewnętrzna, kultura organizacyjna i moralność urzędników.
Na pojęcie misji składa się przesłanie instytucji, które wpływa na poziom działania instytucji oraz jej pracowników i mieszkańców wspólnoty na terenie jej działania. Urzędnicy powinni tak spełniać swoje obowiązki, aby zdobyli zaufanie społeczności lokalnej. Najważniejszym celem administracji państwowej i samorządowej na każdym poziomie jest służba obywatelom i zaspokojenie ich potrzeb.
Polityka wewnętrzna jest czynnikiem zespalającym wartości, przekonania i wartości prezentowane przez pracowników administracji. Na kulturę organizacyjną składają się takie elementy jak zasady współżycia społecznego, do których należy uczciwość, obowiązkowość, odpowiedzialność, uczciwość, dotrzymywanie słowa. Decyzja o wpływie i poziomie czynników etycznych wśród pracowników powinna być ustalona przez kierowników jednostek administracyjnych. Ostatnim czynnikiem wpływającym na poziom etyczny pracowników instytucji publicznej jest ich moralność. Na poziom moralności ludzi pracujących w administracji publicznej i samorządowej wpływa ogólny poziom moralności
w społeczeństwie. Pracownicy administracji są częścią społeczeństwa i stanowią jego odzwierciedlenie. Charakteryzują się wadami i zaletami społeczeństwa.
Najczęstszymi wykroczeniami przeciwko moralności pracowników administracji publicznej jest ich brak odpowiedzialności, brak wartości wyższych oraz korupcja. Brak odpowiedzialności urzędników przejawia się w zbyt długim załatwianiu niektórych spraw urzędowych, odsyłaniu petentów do innych działów lub departamentów. Często błędna decyzja urzędnika, za którą nie odpowiada w żaden sposób, może doprowadzić do likwidacji lub poważnych kłopotów przedsiębiorstwa. Zapowiadane zakładanie przedsiębiorstwa
w szybkim czasie i w jednym okienku jak na razie jest pustą obietnicą władz. Niestety likwidacja przedsiębiorstwa przez jedną, niewłaściwą decyzję urzędnika jest czasami faktem. Wynika to z braku odpowiedzialności i przekonania, ze za wydanie błędnej decyzji urzędnika nie spotka go żadna kara, ani odpowiedzialność finansowa lub karna. Wiąże się to również
z brakiem związków z innymi członkami społeczności. Często urzędnicy uważają, że oni są dla wspólnoty, zapominając, że są po to, aby służyć i pomagać lokalnej społeczności. Trudno jednoznacznie ocenić co przyczynia się do źle i wolno działającej administracji publicznej lub samorządowej. Z jednej strony może być to zły system administracyjny, a z drugiej niemoralni urzędnicy, którzy swoje stanowiska wykorzystujący w sposób niezgodny z etyką
i zasadami współżycia społecznego.
Urzędnicy często marnotrawią w pracy publiczne pieniądze, które są pobierane przez państwo z pieniędzy podatników. Urzędnicy marnotrawią pieniądze dzwoniąc ze służbowych w prywatnych sprawach, prowadząc niekończące się rozmowy z licznymi członkami rodziny czy znajomymi. Kolejnymi przykładami jest korzystanie z biurowej drukarki oraz xero do drukowania i kopiowania prywatnych materiałów potrzebnych w domu lub na studiach.
Z kolei sposobem na marnotrawienie czasu w godzinach pracy przez urzędników jest korzystanie z portali społecznościowych w rodzaju Naszej klasy czy rozmowy
z „internetowiczami” za pomocą czatu lub popularnego komunikatora internetowego - gadu-gadu.
Jednak najcięższym przestępstwem urzędniczym jest korupcja. Jest to przestępstwo również w rozumieniu przepisów prawa. Korupcję można w najkrótszy i najprostszy sposób zdefiniować jako wykorzystanie zajmowanego stanowiska do zdobycia prywatnych korzyści materialnych za załatwienie jakiejś sprawy.
Zjawisko korupcji może przejawiać się na wiele różnych sposobów. Najczęściej spotykanymi działaniami o charakterze korupcyjnym jest: przekupstwo (łapownictwo); wykorzystywanie środków budżetowych i majątku publicznego do celów prywatnych lub osobistych korzyści; płatna protekcja; handel wpływami, np. poparcie w wyborach lub finansowanie partii politycznej w zamian za zdobycie wpływów; nieprawidłowości
w zamówieniach publicznych, kontraktów, koncesji czy decyzji sądów; uchylanie się przed obowiązkiem celnym, podatkowym itp.; świadome, niezgodne z prawem dysponowanie środkami z budżetu państwa i majątkiem, który jest dobrem publicznym; faworyzowanie oraz nepotyzm i kumoterstwo.
Korupcja wśród urzędników administracji publicznej może stanowić problem. Najbardziej powszechną formą korupcji jest łapownictwo. Niektórzy pospolicie określają go jako „najważniejszy załącznik do dokumentów” składanych w urzędzie. Polskie prawo karne rozróżnia dwie odmiany łapownictwa, bierną i czynną. Bierną stroną łapownictwa jest osoba przyjmującą łapówkę, a czynną strona wręczająca lub proponująca ją. Według art. 228 par. 1 Kodeksu karnego (KK) łapownictwo bierne określa się potocznie mianem sprzedajności. Ten przepis prawa karnego jest podstawą prawną do skazania urzędnika administracji, który przyjął łapówkę. Przykładem takiego zachowania jest żądanie przyjęcia łapówki przez lekarza, który od takiego zachowania pacjenta uzależnia jego leczenie w państwowym szpitalu. Natomiast łapownictwo czynne jest regulowane przez art. 229 KK. Czytamy w nim m.in.: „Kto udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Pod sankcję karną wynikają z przepisu prawnego podlega każdy, kto wręcza łapówkę, lub ten, kto obiecuje określone korzyści majątkowe lub osobiste urzędnikowi w zamian za załatwienie określonej sprawy. Korzyścią majątkową mogę być pieniądze, ale nie tylko. Może to być również jakaś rzecz, określone świadczenie, prawa majątkowe, np. darowizna, zwolnienie z długu, podpisanie korzystnej umowy, pożyczka pieniężna udzielona na korzystnych warunkach. Korzyści majątkowe są to korzyści, których wartość można wyrazić w pieniądzach. Z kolei korzyści osobiste to wartości, których nie da się wyrazić w pieniądzach i nie mają charakteru materialnego. Przykładem takiej korzyści może być odwdzięczenie się awansem w hierarchii pracowniczej, zmniejszeniem zakresu obowiązków zawodowych, odznaczeniem państwowym lub prestiżowe szkolenie. Przyjęcie samej obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej za załatwienie określonej sprawy jest
w gruncie rzeczy wyrażeniem zgody na propozycję korupcyjną. Osoba, która ją zaakceptowała, załatwi sprawę zgodnie z życzeniem obiecującego i będzie oczekiwać na rewanż z jego strony w postaci zrealizowania obietnicy.
Na pozór wydaje się, ze korupcja wśród urzędników administracji publicznej lub samorządowej nie ma znaczenia dla gospodarki. Jest to bardzo mylne wrażenie. Zachowania korupcyjne pracowników administracji publicznej negatywnie wpływają na cały system gospodarczy. Przede wszystkim ograniczają procesy wolnorynkowe, które polegają na tym, ze każdy, kto jest w stanie wyprodukować jakiś ciekawy produkt lub wykonać dobrze określoną usługę i nie łamie prawa, powinien mieć prawo do swobodnego działania
w gospodarce. Urzędnicy, którzy uzależniają wydanie niezbędnych decyzji na działalność gospodarczą, ale uzależniają załatwienie takiej sprawy od uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej działają na szkodę systemu gospodarczego. Jeżeli właściciel firmy zgodzi się na zapłacenie łapówki, będzie starał się w jakiś sposób odzyskać tą kwotę. Może to wpłynąć później na pensję pracowników przedsiębiorstwa, którym zapłaci mniej pieniędzy albo na konsumentów, którzy zapłacą więcej pieniędzy za określony produkt lub usługę. Może się też zdarzyć, że w zamian za niezapłacenie łapówki kontrola sanitarna zdecyduje o zamknięciu zakładu gastronomicznego. Takich przykładów może być dużo więcej. Każdy z rodzajów zachowań korupcyjnych przyczynia się do wzrostu patologii systemu gospodarczego.
S. Ciuła, Etyczne aspekty zarządzania w administracji publicznej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 715, 2006, s. 132.
J. Filek red., Etyczne aspekty działalności samorządu terytorialnego, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 37.
M. Chmaj red., Wolności i prawa człowieka w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Wolters Kluwer Business, Warszawa 2008, s. 30.
T. Pietrzkiewicz, Zasady etyczne w zarządzaniu gospodarczym, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle „Orgmasz”, Warszawa 1997, s. 114.
J. Filek red., Etyczne aspekty działalności samorządu terytorialnego, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej w Krakowie, Kraków 2004, s. 40.
Co to jest korupcja?, „Antykorupcja”, http://www.antykorupcja.gov.pl/portal/ak/47/63/
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. 1997 r., nr 88, poz. 553 z późn. zm.
5