„Chwilowe zawieszenie broni”

Z wnętrza akwarium

1, Suche fakty

-Brulion zakłada szkicowość, niedookreśloność, niegotowość. Realizuje program niedojrzałości w niedojrzałym świecie.

-nie liczą się teksty, a szok jaki wywołują nieprzystawalnością (Z. Bieńkowski)

-dominują teksty związane z kulturą wysoką, świadczą nazwiska Międzyrzeckiego, Nyczka, Woroszylskiego, Rymkiewicza.

-nr 9 przyniósł teksty „pornograficzne” Sade'a, Bataille'a, Geneta

-Brulion nie stworzył programu, poruszał się po omacku tworząc prowokację intelektualną, przedstawia zainteresowanie rozszerzaniem wolności twórczej

-nie zatrzymuje się na epatowaniu bluźnierstwem, zmobilizował grono intelektualistów

-pisma balansuje między sferą krytyki a historii literatury

2. Grząskie pojęcia

-określenie „pokolenie Brulionu” zdaje się być zbyt szerokie, nie definiuje ono całej struktury roczników 60. (M. Dzień)

-wewnętrzne rozróżnienia, wejście „młodszych braci” - „postbrulionu”

-używanie określenia „formacja Brulionu”

3. Nie samym „brulionem”…

-różnorodność tematyczna i światopoglądowa roczników 60., lata 90. skupiają je jak soczewka

-Brulion jako symbol pokolenia - poprzez techniki redakcyjne, chwyty kompozycyjne, przesłania i dialog ze współczesnością.

--rola innych ośrodków (trójmiejskiego TotArtu, warszawskiej „Twórczości”

-tendencja rozchodzenia się dróg pokoleniowych

Od solidarności do mnogości

1. W sytuacji rozproszenia…

-mnogość ofert literackich, nadprodukcja wierszy (ok. 600 tys. poetów w skali kraju), aktywizacja peryferii kulturalnych - przy jednoczesnym zmniejszeniu zainteresowania literaturą.

-próba reintegracji literatów, uporządkowanych konfliktem

-czy uda się zahamować marginalizację elit czytających? - zależy od rynku książki, nastawienia mediów, kształtu programów

-konflikt jako próba przypomnienia o roli literatury

-problem „pomysłu na kulturę”

2. Niebezpieczna potęga smaku

-kariera pojęcia „społeczeństwa alternatywnego”; próba utworzenia w peerelu Polski „podziemnej” - idea zaowocowała głównie w kulturze

-lata 70. pod wpływem Pana Cogito, 80. Potęgi smaku, która wyrażała niebezpieczne tendencje utożsamienia smaku etycznego z estetycznym. Literatura w totalitaryzmie opiera się obronie jednostkowej godności, prawa do wolności, aksjologii - pod wspólnym imieniem prawdy

-potwierdzanie postawy oporu; II obieg za mantrę przyjął niekłanianie się okolicznościom

-autorytet moralistów (Herbert), godzących się na moralizm pod presją (Miłosz), nieoczekiwanych (Bryll)

-połączenie etyki i estetyki niosło niebezpieczne skutki (teza)

a) literatura i sztuka ulegały zagrożenie ideologizacją - przez wartościowanie świata w podziale na trwałe wartości i zmienną rzeczywistość, ginącą pod dykcją etyków. Zgubił się obszar moralnie neutralny.

b) polaryzacja polityczna doprowadziła do zaniku funkcji ludycznej sztuki, widoczna ostrość wartościowań między I a II obiegiem. W latach 80. obniżenia artyzmu II obiegu.

c) kultura autorytetu doprowadziła do „zawłaszczania prawdy” - prawda jako przeciwstawna Jedynie Słusznej Ideologii zaczęła stawać naprzeciw wielości światopoglądów . Tę prawdę zaczęto przypisywać autorytetom i odmawiać jej innym.

d) izolacja od Zachodu po 13 XII pozwoliła na przeniesienie na teren Polski rozważań o kształcie Europy, tworzono analogie. Stanęliśmy nieprzygotowani na przemiany lat 90.

-pisarze dostrzegli owe symptomy:

- Zagajewski - antytotalitaryzm obraca zło w totalitaryzm, uproszczając obraz kosmosu ze szkodą dla rzeczywistości. Antytotalitaryzm wyzuwa z realności

- Konwicki - Każda literatura służy prawdzie, jest nią wszystko, co jest zapisem ludzkiego życia. Poszukiwanie koniunktury rządowej i antyrządowej.

- Komendant - utożsamienie prawdy i fałszu oraz winy i niewinności. Dojrzałość polega na tym, by buntować się także przeciw Ojcu [tu: Herbertowi jako utożsamieniu tradycji]. Nijakość nie ma miejsca.

- socidealizm - zanik „ja” i inwazja alegorii. Przez postulat rewindykacji praw „ja” zbliża się Komendant do Brulionu

3.Woodstock i wojna na górze

-akcent na związki literatury z polityką są słabością intelektualną badaczy

-działanie w podziemiu powodowało utratę wyczucia rzeczywistych nastrojów - zniechęcenia i dezorientacji. Społeczeństwo działało destruktywnie wobec totalitaryzmu, jednak bez wizji kreacyjnej.

-Sierpniowe „oni-my” przekształcało się w „oni-ja odrębny, zgubiony, sceptyczny”

-rozpad wspólnoty stanął u podstaw myślenia młodego pokolenia - niechęci wobec pojęcia „my” i kategorii autorytetu.

- zawłaszczenie prawdy uniemożliwiło dialog starszych pokoleń. Brulion pozostał niezależny politycznie, ujawniając jedynie migawkowo obsesyjną niechęć do A. Michnika

-równoległy proces lat 80. to wzrost zainteresowania muzyką rockową, punkiem, nową falą, reggae, które gwarantowały emocjonalny kontakt z publicznością. Władza starała się uczynić w muzyce kanał frustracji młodych.

-rozwinęła się na scenie a-państwowość i teatr walki z cenzurą

-znaczenie dla Brulionu

a) rock stał się składnikiem kulturalnego pejzażu młodych

b) poszerzanie fan-zinów o tematykę pacyfistyczną i ekologiczną oraz literaturę aż do narodzin art.-zinów (III obiegu)

c) równość podmiotów w relacjach wewnątrz obiegu, brak tabu, organizacja happeningów quasi-politycznych.

-rock miał pewien wpływ wobec kształtowania wrażliwości pokolenia

-Świetlickiego krytyka II obiegu oparła się na nieufności wobec Sierpniowych autorytetów, alienacji własnej koncepcji myślenia, wpływie subkultur.

-stąd wybuch konflikt pokoleniowy z krytykami starszej daty. Kwestia metryk jest jednak niejednoznaczna - działalność krytyczna na rzecz Brulionu skupiała m. in. Stalę, Bieńkowskiego, Rymkiewicza, Grupińskiego, początkowo Kornhausera.

-proces kształtowania formacji zakończył się w roku 1990 - żywioł zabawy stał się w kontrkulturze równoprawny z wyrażaniem sensu. Zabawa jest sprzeciwem wobec oficjalnego porządku. Sens zakorzeniony jest głównie w doświadczeniu indywidualnym.

-kultura Brulionu zapożyczyła i zmitologizowała doświadczenie starszego rodzeństwa; pojawiły się pytania: w czyim imieniu się buntuję i jak wpływa to na innych? Jeśli odrzucenie kultury oficjalnej motywuję szukaniem Sensu, to jak obronić się przed nihilizmem, stojącym za odrzuconym elementem tradycji?

-wizja kultury poza centrum, bunt przeciw „stolicy”; naturalnym efektem jest tylko skandal

-koniec pompowania moralności opartej na kodeksie, pozostaje moralna intuicja.

-moralistyce II obiegu przeciwstawiono swobodę poszukiwań, ocenie rzeczywistości jej opis, Prawdzie - prowokację.

-przyjęcie metki „barbarzyńców”, sygnalizujących potrzebę ratunku skamieniałej kultury

4. Od dyskusji do kłótni

-polemiki sprowadziły lata 1990-1991, sprowokowane Dla Jana Polkowskiego oraz wystapieniami Kornhausera, oraz w 1995 Wielkim Impresariatem Musiała.

-pierwszy konflikt poruszał kwestię funkcji poezji po przewrocie. Podtrzymywanie oporu stałoby się anachroniczne. Poezje należało robić z jednostkowego doświadczenia, nagich faktów z życia. Ja i inni - subiektywne doznanie w obiektywnym bycie.

-sposób na relacje między czytelnikiem a autorem:

a) uczestnictwo w dyskursie konfliktu moralno-politycznego

b) zgoda na podstawowe intuicje moralne

c) odwołanie się do małego zespołu poetyk

d) patronat „autorytetów” celem spójności dyskursu

-Świetlicki pyta jak porozumieć się poza językiem „wspólnoty”. Starano się znaleźć silne podstawy relacji autora z czytelnikiem, wyzbyte hipotetyczności.

-Koehler postuluje tradycję pełną nasycenia bólu, głodu i samotności znaczeniem kulturowym

-Rymkiewicz odwołuje się do transcendencji

-dla Brulionu jednak możliwość nazwania transcendencji sprawia duży problem

-drugi konflikt wybucha za pośrednictwem agresywnych polemik Kornhausera pod adresem początkowo Mariana Stali, potem całego Brulionu - Dekada naśladowców z 1991 i Barbarzyńcy i wypełniacze z 1995 oraz Krytyk i amory. Na ostatni tekst Koehler agresywnie odpowiedział tekstem Wojna!!!

-Kornhauser zwracał uwagę na koniunkturę Brulionu, dziwili go apologeci czasopisma. Poeci chcieli zamknąć dyskusję tezą o urażonej dumie Kornhausera.

-istotnym jednak był plan autoreklamy Brulionu, który dostrzegł Kornhauser, a także zerwanie przez młodych poetów jedynie z wizją kultury, nie zaś z wzorcami formalnymi.
5. „Krzepiąca brutalność prawdy”

-lekarstwem do spojenia i opisania rzeczywistości stała się brutalność w rejestracji faktów.

-znalazły się pod jej batem mechanizmy młodego kapitalizmu, brak metod promowania debiutantów, dalej utożsamianych ze społeczeństwem alternatywnym.

-wg Tekielego sfera idei i wartości uległa uspołecznieniu i pokryła się dyskursem kamiennym, który trzeba przezwyciężyć, dążąc do wielości języków i sposobów przeżycia

-wg Biedrzyckiego celem literatury jest łączność interpersonalna i komunikacja. Literaturę trzeba reklamować.

-Brulion przyjął aktualny wygląd społeczeństwa i rynku - pozbawionego autorytetów, form dla idei i wartości. Próbują oni dokonać jego rozpoznania, opartego na „wysyłanych w ciemność sygnałach”

Literatura w supermarkecie

1. Dowartościowanie śmietnika

-koncepcja Huxleya mózgu jako zaworu przed nadmiarem bodźców, mózg zawęża sferę świadomości. W puli odebranych bodźców na mocy konwencji rozdzielamy to, co ważne, od tego, co nieważne

-problem jest gdy kryteria ulegną zatarciu - świadczy o procesach chorobowych toczących kulturę. Należy stawić czoła nawarstwiającemu się chaosowi, inaczej oderwiemy się od rzeczywistości, normalny cykl bowiem ową rzeczywistość powinien restrukturalizować.

-Brulion trafił na wysoką formę immanentnych doświadczeń autorytetu i niską, która się z nimi nie utożsamiała. Jednostka została sam na sam z doświadczeniem.

-rejestracja kontekstu związanego z ekspansją kultury masowej, a nie jego wartościowanie

2. Obserwator, dandys, wyznawca

-pokolenie Brulionu znalazło się w supermarkecie, który ma jednak swoje granice, omijając twórców nisz. Zakładają oni jednak brak sensu poznawania supermarketu, i z drugiej strony wszystko, co zostanie powiedziane, obraca się w głupstwo.

-warto dostrzec supermarket i wykorzystywać jego prawa

-pisarz chcąc nie chcąc znajduje się w kulturze masowej w otoczeniu reklam i hitów disco-polo, poprzez rejestrację tego:

a) kontestacja, że kultura masowa współtworzy świat człowieka współczesnego i używanie jej.

b) postawa dandysowska - Kamp - specyficzna wrażliwość poza obszarami dobrego smaku, mylona z upodobaniem do kiczu, lecz odrywająca się od niej nutką patosu i ironii

c) autentyczna akceptacja, w praktyce ograniczona do filmu i muzyki rockowej. Powstało jednak wiele utworów o niejasnym statusie, które mimo długotrwałości i doniosłości nie dorównują geniuszowi - tworzą obszar wysokiej kultury masowej, akceptowany przez Brulion

3. Dla kogo się pisze?

-kultura masowa jest też środowiskiem komunikacyjnym literatury

-czytelnik urodzony po roku 1960 jest uwarunkowany przez mass-media, literaturę popularną. Zainteresowanie książką poprzez jej odmienność od „papki”, oznacza silny z tą „papką” związek.

-dla starszych czytelników dostrzeżenie elementów „masowej barbarii” w książce jest zdradą wobec wspólnego dobra. Młodzi twórcy jednak oswoili się z tą barbarią

-młodzi czytelnicy są mniej zróżnicowani, niż działo się to przed wojną - jedynie jednak w zakresie dostępności kultury, nie zaś jej rozumienia. Toteż dlatego Świetlicki zaczął nagrywać swoją poezję.

-bronią jest twórczość szkatułkowa, na różnorakich poziomach otwierająca się na coraz bardziej wysmakowanego widza

4. Dwuznaczny wpływ rynku

-do rynku sztuki artysta może mieć stosunek trojaki:

a)Rolicz-Liedera - potrzebę zabiegania o publiczność poprzez wydawanie małych nakładów, żyjąc w przekonaniu, że wybrani trafią na egzemplarze

b) Przybyszewskiego - głosił pogardę dla handlowego aspektu twórczości, jednocześnie skandalami skupiając wokół siebie zainteresowanie

c) Tuwima - otwarta gra o czytelnika

-nawet największy ezoteryk dostarcza książkę na rynek

- metodę b stosował Tekieli, przełamując także stereotypy wyniesione z II obiegu. Przesłaniają jednak niektórym owe skandale spojrzenie na Brulion, lecz z drugiej strony nie można mu odmówić skuteczności

-na połowę lat 90. dominowała tendencja Tuwima, prowokacje odrzucenia czytelnika, w istocie jego wabienia - dziś jednak promocja jest niezbędnym elementem literatury

-krytycy wpływają na koniunkturę zjawisk literatury

a) promuje to utwory o rozpoznawalnej poetyce, oswojonej

b) rynek unifikuje gusty - czytelnicy akceptują wybrany model, przy odrzuceniu różnorodności

c) uznanie dla jednej książki wymusza presję na autorze

[brak w mojej kopii stron 56-57 :P]

-rynek podsuwa formy charakterystyczne dla niego

-literatura około brulionowa uprawia pewien wallenrodyzm wobec kultury masowej

- czytelnik rejestruje chaos, by znaleźć w nim przesłanki dla nowego porządku

Porozumienie pod poetykami

1. Światopogląd i poetyki

-gdzie leży pole wspólnoty pisarzy z początków lat 90. - za niejasność w dużej mierze odpowiada krytyka

-Koehler zaznaczał, że podział nie musi wiązać się z kategoriami estetycznymi, porozumienie tkwi pod poetykami, w całości

-odrębność Brulionu opiera się na swoistości generacyjnych doświadczeń oraz pewnym zestawie kwestii światopoglądowych

-poetyką rządzi świadomość bliska postmodernistycznemu wyczerpaniu, co poparli Świetlicki i Goerke

-niechęć do estetycznej rewolucji

a) obawa przed poddaniem się mowie zbiorowej

b) lęk przed unifikacyjnym wpływem rynku

-jednolitość okładek to forma promocji (Baran)

2. To przytrafiło się mnie

-rozpad społecznej solidarności

- Bierdajew - przekonania światopoglądowe są symbolizacją doświadczeń duchowych jednostki - stąd samotny w pojedynku ze światem człowiek

-poetyka outsidera, bohaterowie żyją poza wspólnotą

-punktem wyjścia jest „ja” i jego doświadczenie bezpośrednie

- zuniwersalizowany komunikat przesłania bezdyskusyjną prawdę o człowieku, z drugiej komunikat jednostkowy nie doprowadza do celu literatury, jakim jest dyskurs publiczny, komunikacja

-napięcie między tym, co międzyludzkie i skłamane a tym, co prawdziwe, lecz nieprzekazywalne - grozi jednak kompromis z fałszem

-komunikaty są nieważne uniwersalnie, jedynym kryterium ważności jest osobiste doświadczenie

-Bierdajew - możliwość życia w świecie egzystencjalnym, możliwym do zespolenia z prawdą, z drugiej w świecie przedmiotowym, w którym Prawda jest komunikowana i dowodzona. Prawda jest przyjmowana z wnętrza.

-w literaturze realizuje się to przez wzmocnienie jednostkowego wrażenia, nie alegoryzowanie go (Poczekam jeszcze, K. Jaworski)

- czytelnik może zrozumieć tekst autora w oparciu o tożsamość gatunku, oraz za pośrednictwem subiektywności autora apelującej o subiektywność czytelnika

- problem przekazu indywidualnego ma podłoże semiotyczne - słowa są już uniwersaliami, społeczne jest też pokoleniowe doświadczenie, wykorzystanie kultury masowej

- funkcjonowanie w zastanym społeczeństwie nie przełamuje źródłowego poczucia samotności i można wierzyć w ograniczone i kruche porozumienie samotnych istnień poza dyskursem społecznym

3. Biografia i ciało

-desperacki charakter nadziei na porozumienie prowokuje do:

a) ostentacyjnego autobiografizmu (Arytmia, Języki ognia, Zapiski z nocnych dyżurów, Numery) - Podsiadło, Wróblewski, Maliszewski, Tokarczuk, Gretkowska, Goerke, Świetlicki Trzecia połowa

b) epatowanie seksualnością, stanowiącą w polskiej kulturze tabu, ciało jest granicą między „ja” i „nie-ja”. Ciało jest doświadczeniem przedjęzykowym i buduje fundamenty wiedzy o rzeczywistości; odkrywanie sfery dzieciństwa. Często obraz seksualności prowadzi do ukazywania fizjologii. Rozbicie iluzji uniwersalnego człowieczeństwa - człowiek w tym aspekcie jest powołany do życia w świecie idei.

c) feminizm „nowej tożsamości”, takiej, która nie pozbawia kobiet prawa do macierzyństwa, nie czyni z nich ludzi drugiej kategorii - stojący w opozycji do feminizmu radykalnego. W tej dziedzinie realizują się nie tylko Filipiak czy Goerke, lecz spora część formacji.

4. Groza i gnoza

-„Po zdjęciu czarnych okularów ten świat przerażający jest tym bardziej” Pod wulkanem M. Świetlicki

- doświadczenie przerażenia światem, problem grozy istnienia, obcości świata (W ogrodzie, bosso M.B.Kielar; *** (Siedziałem w samochodzie…) R. Mielhorski)

-traktat pokojowy z rzeczywistością nie jest możliwy do podpisania na ludzkich warunkach

- poczucie ogólnego skandalu istnienia odróżnia formację Brulionu od tradycji poetyckiej ostatnich dziesięcioleci - rzutowały na to doświadczenia wojenne

- poezja dotyka związków ze światopoglądem gnostyckim - poznania jako drogi do wyzwolenia

- Podręcznik do ludzi Gretkowskiej przedstawia bohaterkę uwięzioną wśród materii - przeżywa doświadczenie somatyków, na drugim etapie następuje wtajemniczenie psychiczne - na trzecim przejście w stan pneumatyczny, wyzwolenia się ze świata

- jest to jedna z możliwości zainteresowania się neognostycyzmem Steinera

-reakcja na gnozę rozdziela twórców brulionowych - nastąpił podział na skrzydło skłonne do pogodzenia się z panującym brakiem wartości zmierzające do nihilizmu albo heroicznego egzystencjalizmu - ta znowu generuje wzorce areligijne lub swoiście religijne

- drugie skrzydło odepchnęłoby metafizyczny skandal opowiadając się za dawnym systemem wartości - narodziłby się nowy klasycyzm (Koehler, Wencel)

-pozostałe wybory wiążą się z pozorną ugodą ze światem i rekonstrukcją wartości - podstawą może być np. rozwój świadomości. Rozpad struktur makro pozwala na dostrzeżenie związków mikro.

- odmienną niż miłość formą przełamania samotności jest porozumienie poprzez tekst traktowany jako świadectwo przerażenia światem.

5. Słownik komunałów

-deklaracja feministyczna powodowałaby oderwanie się od doświadczenia samotności i niepowtarzalności „ja”

-słowu nie można ufać - w tekście literackim jest podejrzane, lecz oswojone - poza literaturą odrywa się od osobistej prawdy

-stąd wypowiedzi programowe twórców podszyte są autoironią

-odrębność „ja” od skłamanych uniwersaliów utrzymuje się przy utrzymaniu „ja” w absolutnym milczeniu - każda wypowiedź koduje się kulturowo i konwencja odzyskuje władanie - czy duchowość nie jest wmówieniem.

-czy nasze „ja” to postawa, od którego zaczęliśmy rekonstruować światopogląd

- ironia bierze w nawias to, co narzuca epoka, lecz ona także jest pewną formą

-traktowanie każdej wypowiedzi jako niedoskonałej, tymczasowej

-„ja” wymyka się słowom, poszukiwania go doprowadzają do wspomnień, form, w których gubi się Prawda - sama zaś motywuje odrzucenie kształtów.

-od początku twórczości pod nogami istnieje miękki grunt

PRZEKLĘTE PARADYGMATY

-romantycy i klasycyści?

- spór między „klasycystami” - zwolennikami konwencjonalności sztuki literackiej, a „o'harystami” (od pisarza amerykańskiego O'Hary)/ „personistami” czy „barbarystami”, zwolennikami nowego rodzaju „dzikości” sztuki

- o'haryści - bliska tradycja kontrkultury i kontestacji, poezja szkoły „nowojorskiej”, „Beat Generation”, ale także twórczość Bursy i Wojaczka (widoczne inspiracje w wierszach Świetlickiego)

- klasycyści mieli zwracać się ku symbolizmowi, ku wielkim poetom europejskim (Rilke, Miłosz, Brodski), szanując dorobek liryczny,

- „o'haryści” - M. Świetlicki, Krzysztof Jaworski, Grzegorz Wróblewski,

- klasycyści - Krzysztof Koehler, Artur Szlosarek, Andrzej Sosnowski, Andrzej Stasiuk, Wojciech Wencel

- antologie barbarzyńców: Przyszli barbarzyńcy 1991; Po Wojaczku - „brulion” i niezależni 1992.

Na końcu Chwilowego zawieszenia broni jest podrozdział Protokół rozbieżności, w którym to autorzy (czyli Klejnocki i Sosnowski ujawniają różnice w swoich poglądach na literaturę, podpisują się jako A i B i prowadzą dyskusję)

1

---