Matsumoto, rozdział 10. Kultura, język, komunikacja

Skrypt

1. Struktura języka.

Cechy wszystkich języków świata:

• Leksykon - słownictwo

• Składnia i gramatyka - reguły dot. form wyrazów i łączenia słów w wypowiedzi

• Fonologia -reguły dot. wymowy

• Semantyka - znaczenie słów

• Pragmatyka - reguły dot. sposobów posługiwania się językiem i rozumienia go w określonych sytuacjach społecznych

2. Międzykulturowe różnice językowe

• Kultura wpływa na strukturę i funkcjonalne stosowanie języka, który może być spostrzegany jako wytwór, przejaw kultury. Język natomiast kształtuje i utrwala światopogląd i wartości kulturowe (sprzężenie zwrotne)

• Słowa odnoszące się do ja i do innych.

- w języku angielskim używamy „I” i „you” niezależnie od tego z kim rozmawiamy

- w języku japońskim to jakim słowem określamy siebie i jak nazywamy innych zależy od relacji z rozmówcą (różnica statusu). Słowa oznaczające w japońskim ja: m.in. watashi, watakushi, boku, ore w zależności do kogo się mówi. Tak samo z zaimkiem „ty”, wiele możliwości, określających różnicę statusu

• Systemy liczbowe.

W japońskim używa się różnych liczebników w zależności od typu liczonych przedmiotów (inne przyrostki do okrągłych, inne do płaskich)

• Stosowanie zaimków

- kultury posługujące się językami, w których dopuszczalne jest pomijanie zaimków na ogół charakteryzują się słabszą orientacją indywidualistyczną

• Style komunikacji

- Japończycy oceniają relacje z członkami grupy własnej jako bardziej intymne niż Amerykanie oraz spostrzegają wyższy stopień personalizacji i słabszą synchronizację we wszystkich analizowanych związkach. Przedstawiciele kultur kolektywistycznych częściej niż członkowie społeczeństw indywidualistycznych stosują zasadę równości, która nakazuje zwiększenie wrażliwości i wnikliwości społecznej podczas komunikowania się z członkami grupy własnej

• Treść aktów komunikacji

- Amerykanie przejawiają istotnie wyższy poziom otwartości niż Chińczycy z Tajwanu w wypadku wszystkich rozmówców i tematów rozmowy. Japończycy preferują bardziej bezpośrednie, skrajne formy przeprosin, Amerykanie- bardziej pośrednie i mniej ekstremalne. Amerykanie uważają, że wyjaśnienie jest najlepszą formą przeprosin, Japończycy - zadośćuczynienie.

- kultura oddziałuje na pojęcie JA, które z kolei wywiera wpływ na formułowane oceny czynników ograniczających komunikację (takich jak klarowność, dbałośc o uczucia innych)

- pojęcie Ja i osobiste wartości wpływają na posługiwanie się uzależnionymi od kontekstu stylami komunikacji

• Podsumowanie: Kultura wpływa na myśli, uczucia i motywy. Kultura wpływa na język. Używanie języka utrwala kulturę (kształtuje wzory myśli i zachowań). Poprzez używanie języka jednostka staje się nośnikiem (podmiotem) swojej kultury. Czyli: język zarówno oddziałuje na kulturę ,jak i ulega jej wpływowi.

3. Kultura, język, poznanie - hipoteza Sapira -Whorfa

• Hipoteza Sapira- Whorfa - zwana także prawem relatywizmu językowego, mówi, że użytkownicy różnych języków myślą inaczej, a dzieje się tak na skutek różnic językowych. Hipoteza ta implikuje też, że u ludzi znających więcej niż jeden język mogą zachodzić różne procesy poznawcze w zależności od tego, jakim językiem się posługują

• Dane przemawiające za:

- dzieci mówiące w języku nawaho częściej niż anglojęzyczne klasyfikują przedmioty na podstawie kształtu

- badani lepiej sobie radzili z zadaniem rozróżniania kolorów, wtedy gdy mogli zastosować strategię ich nazywania, co dowodzi, iż różnice językowe mogą wpływać na poziom wykonywania zadań nielingwistycznych

- Użytkownicy chińskiego rzadziej niż anglojęzyczni formułują hipotetyczne interpretacje wyobrażonych zdarzeń (Bloom)

• Dane przeciw:

- przedstawiciele różnych kultur spostrzegają kolory bardzo podobnie, pomimo wyraźnych różnic zachodzących pomiędzy ich językami

- znalezienie błędów metodologicznych w badaniach Blooma

- Pinker: możemy myśleć bez słów i języka werbalnego, co sugeruje iż język wcale nie musi determinować naszych myśli (dzieci niesłyszące, niemowlęta). Bo myśli składają się także z obrazów i elementów niewerbalnych, nie tylko z języka

• Podsumowanie: Fishman: to zależy na jakim poziomie jest weryfikowana ta hipoteza. Słownictwo tylko w niewielkim stopniu wiąże się z procesami myślowymi, natomiast składniowe i gramatyczne różnice między językami wpływają na procesy poznawcze.

4. Dwujęzyczność a kultura

• Dwujęzyczność a hipoteza S-W:

- wiele osób dwujęzycznych twierdzi, że myśli, czuje i zachowuje się odmiennie w zależności od tego, jakim językiem się posługuje w danym momencie

- być może kiedy uczymy się danego języka przyswajamy go sobie w kontekście określonej kultury, każdy język aktywizuje odmienny zbiór wartości kulturowych

- silna wersja hipotezy S-W: język powoduje różnice w sposobach myślenia; słaba wersja: język jest tylko związany z różnicami w procesach poznawczych, niekoniecznie będąc ich przyczyną

- badacze zajmujący się osobami dwujęzycznymi powinni szczególnie starannie dobierać uczestników swoich badań, aby zapewnić ekwiwalencję pod względem biegłości językowej

• Dwujęzyczność a różnice osobowościowe

- Ervin, badania z użyciem TAT, osoby angielsko- francuskie; używając francuskiego wyższy poziom agresji, autonomii i wycofania, po angielsku kobiety demonstrowały silniejszą potrzebę osiągnięć

- hipoteza identyfikacji z kulturą - dwujęzyczni emigranci na ogół utożsamiają się z wartościami i przekonaniami charakterystycznymi dla kultury związanej z językiem jakiego używają w danym momencie. Wraz z przejściem na inny język zmieniają się wartości kulturowe, z którymi identyfikują się takie osoby

- hipoteza identyfikacji z grupą mniejszościową - dwujęzyczni imigranci spostrzegają się jako członków danej grupy etnicznej i kiedy posługują się językiem swojej grupy mniejszościowej, przyjmują stereotypy behawioralne tej grupy, rozpowszechnione w kulturze dominującej

- Hull dowiódł istnienia dwojakiego Ja u dwujęzycznych, podwójnej tożsamości kulturowej. Dwujęzyczni imigranci przejawiali odmienne cechy osobowości w zależności od tego, czy odpowiadali na pytania inwentarza w języku ojczystym (chińskim lub koreańskim) czy też po angielsku

- Matsumoto i Assar: te same osoby różnie oceniały te same wyrazy mimiczne w zależności od tego, w którym języku formułowały owe sądy (ang i hindi)

- podwójna osobowość u dwujęzycznych nie świadczy o zaburzeniach a jest czymś naturalnym

- Trudności z przetwarzaniem w języku obcym- komunikując się w języku, który nie jest ojczystym, na ogół reaguje się wolniej i sprawia się wrażenie trudności poznawczych w czasie przetwarzania, co jest naturalne (zadanie językowe)

- Efekt języka obcego - przejściowy spadek możliwości poznawczych (w zadaniach pozajęzykowych) u ludzi posługujących się językiem obcym, w którym są mniej biegli niż w języku ojczystym. Efekt ten jest większy gdy rozbieżności pomiędzy oba językami są wyraźniejsze, a mniejszy gdy te języki są bardziej podobne do siebie.

- oba te efekty są naturalne tak jak, sytuacja gdy jedna osoba wykonuje dwa zadania poznawcze w tym samym momencie

• Jednojęzyczność a etnocentryzm

- znajomość więcej niż jednego języka zwiększa elastyczność poznawczą

- Amerykanie najbardziej etnocentryczni spośród wszystkich narodów; znani z nieznajomości języków obcych, której często towarzyszy etnocentryczna postawa zaprzeczająca potrzebie uczenia się, rozumienia i dostrzegania wartości innych języków, obyczajów, kultur

- wielojęzyczność łączy się z szacunkiem dla różnych kultur

5. Elementy komunikacji

• Komunikacja niewerbalna

- jest to niezwykle istotny nośnik znaczenia, chociaż na ogół nie poświęcamy temu świadomej uwagi

- komunikacja niewerbalna dzieli się na zachowania niewerbalne (wszystkie zachowania, poza słowami, występujące w procesie komunikacji) i elementy pozabehawioralne (inne źródła komunikatów i sygnałów, które są nośnikami znaczenia w procesie komunikacji interpersonalnej, ale nie wiążą się bezpośrednio z konkretnymi zachowaniami.

- do zachowań niewerbalnych należą: wyrazy mimiczne, ruchy dłoni i ramion (gesty) oraz nóg, pochylenie i pozycja ciała, ton głosu oraz inne jego cechy (barwa, tempo, intonacja, cisza), przestrzeń interpersonalna, zachowania związane z dotykaniem, spojrzenie i uwaga wzrokowa

- wśród elementów pozabehawioralnych wymienić można: wykorzystanie czasu, styl, w jakim się ubieramy, rodzaj struktur architektonicznych, w których mieszkamy i pracujemy, poprawki kosmetyczne zmieniające wygląd zewnętrzny

• Relatywna ważność komunikatów werbalnych i niewerbalnych

- większość wysyłanych i odbieranych komunikatów ma charakter niewerbalny (wypowiadane słowa mają niewielki ułamek znaczeń); wielkość efektu dominacji komunikatów niewerbalnych: 0,56 (to bardzo dużo)

- zachowania niewerbalne odgrywają jeszcze ważniejszą rolę w wypadku niespójności odbieranych komunikatów; kiedy do odbiorcy dociera niejednoznaczny przekaz związany z niespójnością sygnałów w kanale werbalnym i niewerbalnym, na ogół przywiązuje on większą wagę do zachowań niewerbalnych

- proces odczytywania i interpretowania ważnych sygnałów niewerbalnych jest w przeważającej mierze nieświadomy i automatyczny; ma charakter ponadkulturowy

• Kodowanie i dekodowanie

- kodowanie: odnosi się do procesu, w którego toku ludzie wybierają (świadomie lub nieświadomie) określoną modalność oraz metodę tworzenia komunikatów i wysyłania ich odbiorcom. (nadawca)

- dekodowanie: jest procesem, w którego toku dana osoba odbiera sygnały wysłane przez nadawcę i przekłada je na sensowne komunikaty. (odbiorca)

- komunikacja nie jest procesem jednokierunkowym; jest to niezwykle złożony proces naprzemiennego kodowania i dekodowania, w którym obie te czynności nakładają się na siebie w czasie w takim stopniu, że występują niemal równocześnie. W toku tego procesu jednostki co chwila zmieniają się rolami, pełniąc na przemian funkcję nadawcy i odbiorcy

• Kanały, sygnały i komunikaty

- sygnały: to konkretne słowa i zachowania wysyłane w trakcie interakcji (elementy werbalne i niewerbalne kodowane w momencie wysyłania komunikatu)

- komunikaty: (przekazy) znaczenia wysyłane lub odbierane wraz z określonymi sygnałami. Komunikaty są znaczeniami jakie przypisujemy sygnałom behawioralnym

- kanały: określone modalności zmysłowe, w których przesyłane są sygnały i odbierane komunikaty (np. obraz, dźwięk). Najczęściej używane kanały: wzrokowy i słuchowy

- komunikacja: naprzemienne kodowanie i dekodowanie przekazów

6. Rola kultury w procesie komunikacji

• Wpływ kultury na język werbalny i zachowania niewerbalne (kodowanie)

- kultura wywiera istotny wpływ na język werbalny i niewerbalny; tak jak przyswajamy język w naszej kulturze, tak samo też reguły dotyczące zachowań niewerbalnych (np. patrzenie w oczy); członkowie różnych grup kulturowych wnoszą ze sobą do komunikacji specyficzne kulturowo systemy zachowań niewerbalnych, to samo zachowanie może mieć różne znaczenie w różnych kulturach

- Problem z komunikacją międzynarodową polega na tym, że język niewerbalny jest bezgłośny, a procesy interpretacji mają charakter nieświadomy i automatyczny. Komunikaty są wysyłane i odbierane niezależnie od tego czy skupiamy na nich uwagę. Nasz nieświadomy system komunikacji niewerbalnej ma trudności z interpretowaniem zachowań niewerbalnych osób z innych kultur. Czasem po prostu czujemy, że coś jest nie tak, ale nie wiemy co.

- werbalny regulator- słowo informujące osobę mówiącą, że odbiorca jej słucha (np. w Japonii „tak” i kiwanie głową)

- na ogół usiłujemy dopasować obserwowane zachowania do własnych reguł dotyczących znaczenia zachowań, z czego mogą wynikać konflikty lub nieporozumienia (np. różna odległość pomiędzy rozmówcami)

- Kultura - obok biologii, płci i osobowości - jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na interpretację zachowań niewerbalnych; kultura odgrywa też ważną rolę w całościowym spostrzeganiu osób

• Wpływ kultury na proces dekodowania

- od wczesnego dzieciństwa przyswajamy sobie reguły, które pomagają nam rozszyfrowywać kody kulturowe zawarte w języku mówionym i we wszystkich innych aspektach interakcji

- etnocentryzm- skłonność do spostrzegania świata przez pryzmat własnych filtrów kulturowych. Te etnocentryczne filtry są jednym z mechanizmów, poprzez które kultura wpływa na komunikację

- Ponieważ wszyscy przedstawiciele naszej kultury stosują te same reguły kodowania i dekodowania, w każdym z nas kształtuje się pewien zbiór oczekiwań dotyczących komunikacji. Z naszymi oczekiwaniami wiążą się wyuczone reakcje emocjonalne. Emocje są z kolei ściśle związane z sądami wartościującymi. Emocje i wartości ułatwiają formułowanie opinii i innych i o sobie. Zatem reguły dekodowania oraz związane z nimi emocje i sądy wartościujące są podstawą „filtrów”, przez które patrzymy na świat

- nasze oczekiwania kształtowane są też przez stereotypy

- kultura wywiera również wpływ na nasze atrybucje dotyczące innych (jak interpretujemy zachowania innych). Podstawowy błąd atrybucji nie występuje we wszystkich kulturach

7. Komunikacja wewnątrzkulturowa a komunikacja międzykulturowa

• Kiedy komunikujemy się z przedstawicielami naszej kultury, proces komunikacji przebiega sprawnie ponieważ dzielimy z rozmówcami te same kody i reguły kodowania i dekodowania. Reagujemy negatywnie gdy jakaś osoba przekracza te akceptowanie społecznie reguły. Jeśli czyjeś zachowania nie spełniają naszych oczekiwań dokonujemy często negatywnych atrybucji lub możemy tez tworzyć stereotypy

• Komunikacja międzykulturowa jest procesem bardzo podobnym do komunikacji wewnątrzkulturowej, tylko że uczestnicy nie zawsze kierują się takim samymi podstawowymi regułami. Rozmówcom trudniej skupić się na treści, przekaz staje się niejasny, zniekształcony lub niejednoznaczny, rozmówców łatwo ocenić jako łych lub nieuprzejmych. Może zrodzić się niepewność lub konflikt

• Niepewność

- niepewność co do podstawowych reguł jakimi kierują się uczestnicy interakcji

- niepewność co do znaczenia słów

- uczestnicy interakcji międzykulturowych starają się złagodzić to poczucie niepewności i zwiększyć spostrzeganą przewidywalność, szczególnie na początku interakcji. Gudykunst i Nishida: badani, którzy komunikowali się w warunkach różnic kulturowych, osiągali wyższe wyniki na skalach chęci zadawania pytań, gotowości do otwierania się przed innymi oraz niewerbalnej ekspresji afiliacyjnej niż badani przydzielenie do warunku podobieństwa kulturowego

- badanie na studentach: pod względem jakości komunikacji, pozytywności oczekiwań i poziomu własnego zadowolenia wyżej ocenione interakcje wewnątrzkulturowe; na skali lęku, niepewności i tożsamości społecznej wyżej ocenione kontakty międzykulturowe

• Konflikt

- przeważnie interpretujemy zachowania niezgodne z naszymi oczekiwaniami jako wykroczenia przeciwko naszym wartościom i zasadom moralnym.

- ponieważ uczestnicy interakcji międzykulturowej nie mogą wysyłać ani odbierać sygnałów bez poczucia niepewności, łatwo wywołuje to u nich frustrację i zniecierpliwienie oraz spadek panowania nad sobą, złość lub wycofanie.

- rozszyfrowanie komunikatu niezgodnie z intencjami nadawcy sprzyja gafom oraz innym problemom komunikacyjnym.

8. Jak można poprawiać komunikację międzykulturową?

• Czynniki utrudniające komunikację (Barna):

- zakładane podobieństwo (ponadto, stopień w jakim ludzie zakładają, że inni są do nich podobni, różni się w zależności od kultury)

- różnice językowe

- błędne interpretacje sygnałów niewerbalnych

- stereotypy i uprzedzenia

- skłonność do formułowania sądów wartościujących

- wysoki poziom lęku lub napięcia

• Pojęcia użyteczne w usprawnianiu komunikacji

- uważność i usuwanie niepewności - Dzięki uważności ludzie mogą być świadomi swoich nawyków , skryptów umysłowych i oczekiwań kulturowych dotyczących komunikacji, pozwala nam ona też pozostać otwartymi na nowe informacje i uświadomić sobie wielość punktów widzenia, (także uświadomić sobie etnocentryzm). Niepewność pociąga za sobą wieloznaczność przekazów, dopiero po jej usunięciu rozmówcy mogą się skupić na treści odbieranych sygnałów i komunikatów

- zachowanie twarzy - osoby z kultur o orientacji indywidualistycznej powinny być świadome istotnego znaczenia godności i zachowania twarzy w kulturze kolektywistycznej, a osoby z kultur kolektywistycznych powinny być świadome indywidualistycznych założeń dotyczących rozwiązywania problemów

- regulacja emocjonalna, otwartość, elastyczność, myślenie krytyczne

Emocje stanowią klucz do pozytywnych doświadczeń międzykulturowych. Niezwykle ważna jest umiejętność panowania nad negatywnymi reakcjami emocjonalnymi, gdyż jej brak uniemożliwia konstruktywne działanie oraz angażowanie się w procesy krytycznego myślenia i wykraczanie poza własne schematy kulturowe. Krytyczne myślenie czyni jednostki otwartymi na rozmaite hipotezy dotyczące przyczyn różnic i pozwala im elastycznie przyjmować lub odrzucać konkurencyjne wyjaśnienia. Kontrola negatywnych emocji jest zatem podstawą. Oprócz tego ważna jest też umiejętność krytycznego myślenia (świadomość własnych filtrów kulturowych i własnego etnocentryzmu) oraz otwartość na nowe idee i punkty widzenia (akceptacja różnic kulturowych)

9. Zakończenie.

Zdajemy sobie sprawę z różnic między językami werbalnymi, natomiast często błędnie zakładamy, że systemy komunikacji niewerbalnej są jednakowe we wszystkich kulturach. Uświadomienie sobie różnic kulturowych w zachowaniach niewerbalnych to pierwszy krok na drodze ku pełnej akceptacji różnic kulturowych procesach komunikowania się.

---