PRAKSEOLOGIA
1. Wyjaśnienie pojęcia
Prakseologia z języka greckiego praksis znaczy praktyka, czynność, działanie a logos nauka. Jest to ogólna teoria sprawnego działania. Jej zadaniem jest zdobywanie i uzasadnianie wskazań dotyczących tego, co trzeba czynić, co dobrze jest czynić lub co wystarczy czynić w określonych okolicznościach, aby jak najsprawniej osiągnąć zamierzony skutek. Prakseologia zajmuje się świadomą i umyślną działalnością człowieka z punktu widzenia jej skuteczności. Skutecznym natomiast nazywamy takie działanie, które prowadzi do zamierzonego celu. Podstawowy problem prakseologii można więc wyrazić pytaniem: jak należy działać, by działać najsprawniej? Nazywana jest często gramatyką czynu lub metodologią ogólną.
2. Geneza
Od najdawniejszych czasów starsi ludzie starali się przekazać następnym pokoleniom wnioski, jakie wyciągnęli z własnych przeżyć i obserwacji. Formułowano je w postaci krótkich zdań o dość ogólnej treści, aby łatwo było je zapamiętać. W ten sposób powstawały liczne przysłowia zawierające wskazówki, którymi należy się kierować w życiu, np.:
Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz - działanie źle wykonane da złe wyniki.
Kto nie ma w głowie, ten musi mieć w nogach - brak namysłu prowadzi do błędów, których naprawienie będzie wymagać wiele trudu.
Kto powiedział A - musi powiedzieć B - nie można przerywać pracy w połowie, itp.
3. Zadania prakseologii
Systematyzacja pojęć, zagadnień sprawności działania;
Ustalenie warunków niezbędnych do osiągnięcia zamierzonych celów;
Porządkowanie i precyzowanie pojęć i terminów prakseologicznych;
Konstrukcja definicji analitycznych dotyczących takich elementów jak: podmiot działający, tworzywo, środki, wytwory, metody, cele itp.;
Opis najrozmaitszych form działania poczynając od czynu jednostkowego do różnych postaci współdziałania - działań zespołowych, kierownictwa, kooperacji;
Ustalenie hierarchii ogólnych twierdzeń sprawnościowych o szerokim zasięgu.
4. Pojęcia związane z prakseologią:
materiał, praca, umyślność, metoda, sposób, środek, narzędzie, efektywność, przygotowanie, próba, plan, organizacja, zamiar, świadomość, wola, zasada, wydajność, oszczędność, ład, sprawność, czyn, użyteczność, skuteczność, działanie, cel, sens, błąd, przyczyna, skutek, sprawca, wytwór, tworzywo.
5. Przedstawiciele prakseologii
Luis Bourdeau - w 1882 roku w swojej książce użył po praz pierwszy słowa prakseologia definiując naukę o funkcjach.
Alfred Espinas - w 1890 roku określił prakseologię mianem nauki o postępach wszelkich kunsztów, a przede wszystkim kunsztów użytecznych, formułując tym samym zasadniczą problematykę prakseologii.
Eugeniusz Słucki - w 1926 roku napisał pracę pt. Przyczynka do formalno-prakseologicznego ugruntowania ekonomiki. Posłużył się prakseologią jako nauką o umiejętnym działaniu, wspartą na ontologii będącą bazą dla ekonomiki, rozbudowując system pojęć związanych z tą nauką
Tadeusz Kotarbiński - uznawany za ojca prakseologii, jednego z największych nauczycieli w historii oświaty. Autor „Traktatu o dobrej robocie”. Do jego uczniów i propagatorów myśli prakseologicznej można zaliczyć: Wojciecha Gasparskiego, Eugeniusza Geblewicza, Andrzeja Grzegorczyka, Henryka Hiża, Witolda Kieżuna, Jerzego Kurnala, Zdzisława Libera, Marie Ossowską, Klemensa Szaniawskiego, Jana Zieleniewskiego, Tadeusza Pszczołowskiego.
6. Kierunki działań i badań prakseologii oraz jej miejsce wśród innych nauk
Do kierunków współczesnej prakseologii zaliczyć możemy wymiar: ontologiczny, teleologiczny, normatywny, podmiotowo-przedmiotowy, podmiotowo-operacyjny, techniczny i instrumentalny, poznawczo-informacyjny, organizacyjny, sprawności działania, dyrektywny.
Współcześnie mówiąc o szczegółowych nurtach prakseologii można wymienić m.in. prakseologię: techniczną, ekonomiczną, socjologiczną czy pedagogiczną.
Prakseologia umiejscowiona jest wśród takich nauk jak: Cybernetyka, Ekonomia, Nauki Organizacji i Zarządzania, Logika, Etyka, Socjologia, Socjotechnika, Nauka o Pracy, Psychologia.
Współcześnie prakseologia rozwija się intensywnie w krajach Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych, wiążąc się ściślej z teorią gier i teorią decyzji (R.L. Ackofft), teorią organizacji i zarządzania oraz filozofią techniki. W Polsce problematyka ta jest podejmowana zwłaszcza w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego i akademiach ekonomicznych. W ramach prakseologii jest uprawiana również prakseologia szczegółowa — metodologia projektowania, zajmująca się przygotowaniem działań przyszłych wykonawców i użytkowników rozmaitych projektów — rozwijana przez W. Gasparskiego i jego współpracowników.
7. Przedmiot badań prakseologii
Przedmiotem prakseologii jest ludzkie działanie oznaczające „świadome zachowanie się zmierzające do określonego celu”. Działanie powinno być: skuteczne, dokładne, udatne, czyste, ekonomiczne, proste, wprawne, niezawodne, racjonalne. Tajemnica sukcesów jednych i niepowodzeń drugich tkwi głównie w sposobie działania. By osiągnąć zamierzony cel ważne jest by był on najpierw:
Przemyślany
Planowy
Konsekwentny
8. Reguły sprawnego działania:
reguła elastyczności,
rytmiczności,
czujności,
intensyfikacji (zagęszczania pracy),
oszczędności wysiłku ludzkiego,
ładu materialnego,
zapobiegania,
stosowania rezerw,
wydajności (indywidualnej i zbiorowej).
Postulaty sprawnego działania:
metodyczne,
systemowe,
roztropne,
racjonalizacji,
ekonomizacji działań,
optymalnego wyniku działania,
harmonizacji.
Warunki sprawnego działania: uświadomienie istoty działania,
przygotowanie i zaplanowanie działania,
motywacja,
asertywność.
9. Zasady skutecznego działania:
1) eliminowanie,
2) zlecanie (delegowanie);,
3) przekładanie,
4) upraszczanie.
10. Literatura prakseologiczna
Książki:
„Traktat o dobrej robocie” - Tadeusz Kotarbiński
„Zasady sprawnego działania. Wstęp do prakseologii”, „Mała encyklopedia prakseologii i teorii organizacji”, „Dylematy sprawnego działania” - Tadeusz Pszczołowski
„Teoretyczne podstawy organizacji” - Zygmunt Rytel,
„O nauce organizacji” - Karol Adamiecki
„Prakseologia - nauka o sprawnym działaniu” - Konstanty Piłejko
„Metodologiczne problemy pedagogiki prakseologicznej” - Janusz Gnitecki
Czasopisma:
„Prakseologia” - pierwsze 4 lata wydawane pod nazwą „Materiały prakseologiczne”, pierwszy numer w Polsce ukazał się w 1962 r., czasopismo poświęcone filozoficznemu, teoretycznemu i metodologicznemu zagadnieniu sprawności działań
magazyn „Coaching” - miesięcznik
„Ekonomika i organizacja przedsiębiorstwa” - miesięcznik
“Praxiology: The International Annual of Practical Philosophy and Methodology”
11. Towarzystwo Naukowe Prakseologii
Pierwszą placówką prakseologii w skali światowej był Zakład Prakseologii Polskiej Akademii Nauk. Powstał w 1958 r. Początkowo funkcjonował pod nazwą Pracownia Ogólnych Problemów Organizacji Pracy, w 1967 r. przekształcona w Zakład Prakseologii, w 1978 r. w Zakład Prakseologii i Naukoznawstwa, 1990 r. w Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki, a w 1993 r. w Zakład Teorii Języka i Działania w Instytucie Filozofii i Socjologii. W 1990 r. powstało Towarzystwo Naukowe Prakseologii. Jego pierwszym prezesem został Wojciech Gasparski. Współpracuje z Wyższą Szkołą Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Warszawie, Politechniką Poznańską, Wyższą Szkołą Humanistyczno - Ekonomiczną w Łodzi. Na UMCS w Lublinie działa Zespół Badawczy Prakseologii im. Tadeusza Kotarbińskiego pracujący nad zastosowaniem prakseologii w budowie podstaw metodologicznych teorii organizacji i zarządzania.
12. Związek prakseologii z andragogiką
Prakseologia dla andragogiki ma wielorakie znaczenie. Andragogika podobnie jak prakseologia stawia sobie pytanie - jak działać, by osiągnąć zamierzone cele. Odgrywa szczególną rolę w procesie nauczania zawodu.