CYWILIZACJA TURECKA
Przygotowała
Natalia Świrydo
Europeistyka, gr.I
Cywilizacja turecka obejmuje obszerną rodzinę etniczną licznych ludów pokrewnych dzisiejszym Turkom od bardzo im bliskich Azerbejdżanów, Turkmenów, poprzez Tatarów, Uzbeków, Kazachów, Kirgizów, Karakałpaków, plemiona ałtajskie, Ujgurów i innych aż po językowo i etnicznie odległych Czuwaszów, Baszkirów czy Jakutów.
Pierwsze historyczne wiadomości ludach tureckich, najdawniejsze dzieje tych ludów trudne są dziś do odtworzenia, nie pozostawiły one bowiem żadnych źródeł pisanych, a wszystko co o nich wiemy, pochodzi z nauk pomocniczych, z archeologii, z językoznawstwa porównawczego, z etnografii czy antropologii. Trudno zatem stwierdzić czy ludy tureckie stanowiły kiedyś jakąkolwiek jedność.
Cywilizacja turecka, czy też ludy nazywane tureckimi są gałęzią rodziny ludów ałtajskich, spokrewnione z ludami mongolskimi czy tunguskimi. Co do najdawniejszych ich siedzib, istnieje cały szereg rozbieżności, jednakże bezsprzecznym faktem pozostaje to iż za praojczyznę tych ludów uważa się obszary stepowo-górskie Azji, otoczone niebotycznymi grzbietami górskimi lub bezludnymi pustyniami.
Historia
Ludy tureckie wywodzą się z centralnej Azji, a ich najstarsze dzieje nie są do końca zbadane. Wzmianki o ludach zwanych Tü-kü (Türük), zachowane w chińskich kronikach, pojawiają się w VI w. i zawierają informacje o istnieniu wielkiego państwa tureckiego. Wcześniej konfederacje plemion tureckich były znane w Europie ze swych najazdów, poczynając od późnej epoki rzymskiej. Turcy w ekspansji do zachodniej Azji zetknęli się w VI i VII w. z imperiami sasanidzkim i bizantyńskim, a następnie, po podboju Persji przez muzułmańskich Arabów, przyjęli od tych ostatnich islam sunnicki i pismo arabskie. Słynące z waleczności plemiona tureckie stopniowo przechodziły na służbę namiestników wschodnich prowincji kalifatu jako obrońcy jego granic i w IX w. stanowili już zasadniczą część jego armii, a w X w. zaczęli zakładać własne lokalne dynastie, nominalnie zależne od kalifa.
Jednocześnie ze stopniowym przenikaniem do Anatolii plemion tureckich rozpoczął się proces powolnego „turczenia” tej krainy. Epoka turecka w Azji Mniejszej rozpoczęła się z najazdem Seldżuków.
W latach 20. XIV w. powstało tam księstwo nazwane (od założyciela dynastii — Osmana I) osmańskim (lub ottomańskim). Właściwym twórcą państwowości Turcji był syn Osmana I — Orchan. W XIV w. Turcy powiększyli swe państwo kosztem posiadłości bizantyńskich w Anatolii, m.in. 1326 zdobyli Brussę, która stała się pierwszą stolicą Turcji. Podboje tureckie, przerwane najazdem Timura na Anatolię, wznowił Murad II, który pokonał wojska węgierskie pod Warną (1444), następnie zdobył Konstantynopol (1453) i uczynił go stolicą państwa (p.n. Stambuł). Szczyt potęgi Turcji nastąpił za Sulejmana Wspaniałego, który na przełomie XV i XVI w. zakończył podbój południowo-wschodniej Europy, ponadto opanował Bagdad i Jemen. Potężna flota turecka narzuciła zwierzchnictwo Algierowi, Tunisowi i Trypolitanii. Sulejman Wspaniały rozbudował administrację centralną i prowincjonalną oraz związany z tym system lennych posiadłości wojskowych, a także system podatkowy. Wspierał handel i rzemiosło, przyczynił się do rozwoju kultury i sztuki. Po jego śmierci zaczęły się pierwsze oznaki upadku Turcji .
Realizacji reform, mających na celu przezwyciężenie rozkładu aparatu państwowego i przywrócenie sprawności wojska, przeszkodziło wtargnięcie Napoleona I do Egiptu, a następnie powstania serbskie w 1804 i 1815. Jeszcze bardziej osłabiła Turcję wojna z Rosją. W 1829 Turcja utraciła część ziem greckich, gdzie powstało niepodległe państwo. Reformy usiłował kontynuować Mahmud II (m.in. zlikwidowanie korpusu janczarów). Przygotowały one grunt dla tanzimatu, najpoważniejszej próby zahamowania upadku Turcji za pomocą reform. W wojnie krymskiej z Rosją, zakończonej traktatem paryskim 1856, poparcie Turcji przez Wielką Brytanię, Francję i Sardynię zmuszało ją do kontynuowania reform. W latach 60. XIX w. rozwijał się ruch młodoosmanów, zwolenników ustroju konstytucyjnego. W 1876 a nowy władca Abdülhamid II nadał Turcji konstytucję, wkrótce jednak rozwiązał parlament i zastosował represje wobec młodoosmanów. W 1878, po kolejnej przegranej wojnie z Rosją, Turcja musiała przyznać pełną niezależność Serbii, Czarnogórze i Rumunii oraz faktyczną niepodległość północnej Bułgarii. Austro-Węgry otrzymały pod zarząd Bośnię i Hercegowinę, a Brytyjczycy — Cypr. Rosja uzyskała część Armenii. W 1881 Francja zdobyła Tunis, 1882 Wielka Brytania — Egipt.
W I wojnie światowej Turcja brała udział po stronie państw centralnych. Jej centrum stała się Ankara. Uznano pełną suwerenność Turcji, zniesiono międzynarodową kontrolę cieśnin i ustalono ich demilitaryzację. Zadecydowano o wymianie ludności — 1,5 mln Greków opuściło Turcję, a Grecję opuściło 0,4 mln Turków.
Koniec lat 70. charakteryzował brak stabilności politycznej i gospodarczej w Turcji — nasilenie terroryzmu, stałe kryzysy rządowe. Celem rządu wojskowego było zwalczenie terroryzmu i uzdrowienie gospodarki tureckiej. Zawieszono konstytucję i parlament, rozwiązano wszystkich partii polityczne i zawieszono działalność związków zawodowych. W 1983 powstały nowe partie polityczne, a związki wznowiły działalność. W latach 80. programy gospodarcze rządów w Turcji zmierzały do zahamowania recesji, po 1991 przyspieszono prywatyzację. Na przełomie lat 80. i 90. wzrosło napięcie w kraju w związku z nasileniem się ataków terrorystycznych ze strony fundamentalistów muzułmańskich, strajkami, a w prowincjach południowo-wschodnich — nasilenie walk z ruchem kurdyjskim. Turcja zachowała neutralność w konflikcie między Irakiem a Iranem. Po rozpadzie ZSRR Turcja nawiązała silne więzy z nowymi krajami muzułmańskimi w Azji Środkowej. W 1995 w wyborach parlamentarnych największą liczbę głosów zdobyła islamistyczna Partia Dobrobytu, jej przewodniczący N. Erbakan został premierem (1996-97). Po zdelegalizowaniu Partii Dobrobytu 1999-2002 władze sprawował ponownie B. Ecevit z Demokratycznej Partii Lewicowej. W 2002 po wygranych wyborach rząd sformowała umiarkowanie islamistyczna Partia Sprawiedliwości i Rozwoju premiera A. Güla (od 2003 — R.T. Erdogan). W 2004 UE wyraziła zgodę na rozpoczęcie przez Turcję negocjacji członkowskich.
Ustrój polityczny
Zgodnie z konstytucją z 1982 Turcja jest republiką parlamentarną, z prezydentem jako głową państwa, wybieranym na 7-letnią kadencję przez parlament. Rola prezydenta w systemie władzy państwowym jest silnie zaznaczona. Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji (Türkiye Büyük Millet Meclisi), złożonego z 550 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Władzę wykonawczą sprawuje rząd z premierem, powoływanym przez prezydenta, który powołuje również wicepremierów oraz na wniosek premiera — rząd. Ciałem doradczym rządu jest Narodowa Rada Bezpieczeństwa złożona z wysokich rangą urzędników cywilnych i wojskowych, na której czele stoi prezydent. Jej zadaniem jest m.in. dbanie o świecki charakter państwa. Głównymi organami władzy sądowniczej (system wzorowany na europejskich) są: Trybunał Konstytucyjny (sędziowie mianowani przez prezydenta), Sąd Apelacyjny i Rada Państwa (sędziowie wybierani przez Najwyższą Radę Sędziów i Prokuratorów).
Sztuka
Najstarsze przejawy działalności artystycznej człowieka na terenach Turcji pochodzą z paleolitu: ryty naskalne przedstawiające ludzi i zwierzęta oraz symbole magiczne (np. w jaskiniach Karain, Beldibi, Adiyaman w Anatolii) oraz malowidła ścienne (w jaskini w Beldibi). Z neolitu odkryto pozostałości osiedla Catalhoyuk koło Konya, malowidła tamtejszych świątyń, gliniane głowy byków oraz brązowe i miedziane figurki jeleni i byków z grobowca w Alacahoyuk, świadczące o wysokim poziomie tak metalurgii, jak też artyzmu tamtejszych rzemieślników. Architekturę obronną epoki wczesnego brązu reprezentują znaleziska w Troi, Cylicji i dorzeczu Kizilirmak. Z czasów starożytnych zachowały się na terenach Turcji liczne zabytki reprezentujące sztukę różnych państw:
- Hetytów - świątynie w Hattusas z, skalne sanktuaria, np. w Yazilikaya, płaskorzeźby przedstawiające boga Tarhunta i boginię Słońca,
- Luwitów - do końca VIII w. p.n.e. kontynuowali tradycje hetyckie, zabytki ich architektury i sztuki zachowały się w Karkemisz, Zincirli, Karatepe, Maras, Ivriz i Malatya,
- Frygów - słynęli z ceremonii rel. o orgiastycznym charakterze i z zamiłowania do muzyki; zachowało się wiele skalnych grobów frygijskich z VIII-VII w. p.n.e., najbardziej okazały - Midasa w Yazilikaya; groby zdobią piękne płaskorzeźby, np. przedstawiająca postać kobiecą, prawdopodobnie boginię Kybele, o którą wspierają się dwa lwy stojące na tylnych łapach,
- Lidów zachowane groby lidyjskich królów w postaci dużych kurhanów z podziemną komorą; w nekropoli k. Sardes znaleziono liczne ozdoby ze złota, szlachetnych kamieni oraz gemmy,
- Lików i Karów płd.zach. Anatolia, trudnili się korsarstwem; stoliy Licji było Ksantos; zachowały się skalne grobowce, sarkofagi i pomniki z V-IV w. p.n.e., z płaskorzeźbami i inskrypcjami; fasady wykutych w skałach grobów naśladują budowle, zdobią je kolumny, gzymsy; podobne groby spotyka się na terenie Karii; silne wpływy gr., np. grób Nereid w Ksantos.
Grecy (Dorowie, Jonowie i Eolowie) kolonizowali tereny Turcji od końca II tys. p.n.e., zakładając wiele miast. W Anatolii budowle monumentalne w porządkach doryckim i jońskim (np. sanktuarium Apollona w Didyme, świątynia Artemidy w Efezie).
Od V w. p.n.e. budowano nowe miasta lub przebudowywano istniejące wg planu opracowanego przez Hippodamosa z Miletu, świątynie i place ozdabiano licznymi rzeźbami i płaskorzeźbami. W Jonii działała słynna w starożytności szkoła rzeźbiarzy. Postać ludzka stała się głównym tematem przedstawień rzeźbiarskich (fryz Walka Gigantów na Ołtarzu Pergamońskim. Sztuka w Anatolii w okresie hellenistycznym pozostawała pod dominującym wpływem sztuki greckiej, występowały w niej też motywy orientalne - liczne zabytki z tego okresu zachowały się w Efezie, Pergamonie, Milecie, Priene, Magnezji, Attalii. W czasach rzymskich na terenie Anatolii w architekturze pojawiły się łuki i sklepienia oraz porządek koryncki. Powstały nowe miasta: Afrodizjas, Hierapolis, Side, Pompejopolis, Nikomedia. Wznoszono świątynie, termy, teatry, akwedukty, mury obronne. W epoce bizantyjskiej, od IV w., pomimo dominacji nowej religii, kontynuowano pewne tradycje. Wyraźne były też wpływy orientalne. Nastąpił szybki rozwój architektury sakralnej, powstawały kościoły, monastyry.
Konstantynopol od VI w. stał się głównym ośrodkiem sztuki bizantyjskiej, wybitnym dziełem jest wzniesiona tam bazylika Hagia Sophia.
W XI-XIII w. rozwinęła się sztuka Turków seldżuckich, łączyła ona tradycje środkowoazjatyckich koczowniczych plemion tureckich z formami bizantyjskimi, perskimi, indyjskimi. Szczególnie wysoki poziom osiągnęła architektura. Od XII w. budowano meczety na wzór arabsko-perski, lecz ze znacznie mniejszym dziedzińcem, wznoszono pałace sułtańskie z cegły i kamienia łupanego, zdobione wykładziną z błękitno-zielonych płytek fajansowych (Konya), medresy, obronne karawanseraje (Sultanhani k. Konya), wieżowe mauzolea (w Gevas nad jeziorem Van).
Mistrzostwo osiągnęli Seldżucy w dziedzinie architektury obronnej. Natomiast w ornamentyce stosowano motywy zapożyczone z Persji i krajów arabskich - geometryczne i roślinne arabeski. Powszechnie stosowano okładziny ceramiczne, produkowane w Konya, Kütahya i Iznik. Po powstaniu państwa osmańskiego w XIV w. wyodrębnił się nowy ośrodek kulturalny - Bursa, w pocz. XV w. wzniesiono tam nowe meczety (najsłynniejsze: Ulu Cami i Yesil Cami, czyli Zielony Meczet), łaźnie, mauzolea sułtanów. Po zdobyciu Konstantynopola wiele kościołów zamieniono na meczety, wznoszono też nowe budowle wzorowane na architekturze bizantyjskiej i osmańskiej. Budowano także monumentalne meczety z kopułami i smukłymi minaretami, łaźnie, kryte bazary, twierdze. Domowe dekoracje stanowiły muszarabije (rzeźbione w drewnie, koronkowe kraty drewniane).
W wieku XVI działali wybitni architekci, którzy stworzyli tzw. styl imperialny, m.in. Sinan Rzeźbę reprezentują drewniane lub kamienne reliefowe dekoracje ornamentalne.
Rozwinęła się kaligrafia i malarstwo miniaturowe oraz rzemiosła artystyczne: jubilerstwo, grawerstwo, wyrób drogocennych tkanin i dywanów (Smyrna, Gördes, Uşak, Sivas), przedmiotów i płytek fajansowych (Bursa, Iznik), wyrobów skórzanych (safiany), broni, uprzęży. W XVII-XVIII w. nastąpił zastój i upadek sztuki i rzemiosła artystycznego.
Od pocz. XVIII w. widoczny jest wpływ Zachodu na kulturę turecką okres ten zwany jest epoką tulipanów, gdyż głównym motywem ornamentu był stylizowany tulipan. Zmiany w sztuce nastąpiły w czasach republiki tureckiej - w rzeźbie i malarstwie przestał obowiązywać zakaz przedstawiania postaci ludzkiej (m.in. pomniki Atatürka oraz innych przywódców), dominuje realizm, ale wszystkie obecne kierunki i tendencje światowe mają w sztuce swoich reprezentantów.
Współczesna architektura miejska pozostaje pod silnym wpływem Zachodu, dostrzec można jednak próby kontynuowania budowlanych tradycji anatolijskich we wznoszonych obecnie obiektach. W rejonach górskich przetrwały oryginalne, piękne konstrukcje drewniane. Bogata i wielostronna jest sztuka ludowa: stroje regionalne, ceramika, zdobnictwo domów, sprzętów, narzędzi, naczyń.
Współczesna sztuka turecka odzwierciedla wszystkie aktualne kierunki i tendencje światowe.
Literatura
W poezji powstały 2 szkoły: pierwsza grupująca poetów tworzących wiersze kunsztowne, lecz obce duchowi języka tureckiego (Nefi, Yusuf Nabi) oraz druga przedstawiająca realną rzeczywistość, dążąca do uproszczenia języka i ograniczenia obcych naleciałości (Yahya Efendi); jednocześnie wzrosły wpływy zachodnioeuropejskie, zaczęła się rozwijać proza artystyczna (Nergisi, Veysi) i popularnonaukowa (Evliya Çelebi, Naima).
Podwaliny pod nowoczesną literaturę turecką położyli pisarze — działacze okresu reform, zwanego tanzimatem (Namík Kemal, İ. Şinasi i Ziya Paşa). Stworzyli oni program zwany szkołą tanzimatu — posługiwali się językiem potocznym, głównie poruszali tematy społeczne oraz zapoczątkowali rozwój prasy i krytyki. Ich następcy wysunęli hasło „sztuki dla sztuki” wielu wybitnych twórców.
Po proklamowaniu republiki (1923) nastąpił rozwój prozy (R.N. Güntekin, Y.K. Karaosmanoǧlu, Sadri Ertem, Sabahattin Ali, S.F. Abasıyanık, Orhan Kemal, satyryk A. Nesin); w poezji ścierało się kilka kierunków reprezentowanych przez:
- symbolistów (Ahmet Haşim),
- zwolenników poezji narodowej(Y.Z. Ortaç, Y.K. Beyatlı),
- modernistów treści i formy (pierwszy poeta rewolucyjny Nazım Hikmet
Bujnie rozwijała się również dramaturgia, nawiązująca do tradycji teatru ludowego oraz literatura ludowa. Rozwijał się także kierunek zbliżony do egzystencjalizmu. Wybitni prozaicy współcześni to: Kemal Tahir (powieść hist.), Yaşar Kemal, F. Baykurt, H. Taner, M. Seyda.
Muzyka
Wykazuje wpływy perskie i arabskie systemu tonalnego (m.in. skale mikrotonowe), rytmiki (różnorodne modele). Charakterystyczna dla kultury tureckiej muzyka wojskowa wykształciła się ok. XV w. i wywarła wpływ na muzykę europejską. Dla tureckiej muzyki artystycznej znamienne są formy polegające na przeciwstawianiu części instrumentalnych częściom wokalnej. Poza wyrazistymi rytmami i parzystym metrum występują też złożone układy metrorytmiczne, charakterystyczne dla kultur muzułmańskich Bliskiego Wschodu. Kompozytorami wykorzystującymi w XX w. rodzime tradycje są: N.K. Akses, H.F. Alnar, U.C. Erkin, K. Reşit, A. Saygun i inni.
Teatr
Tradycyjny teatr turecki stanowił syntezę reliktów środkowoazjatyckich szamanizmu i kultur Azji Mniejszej, która dokonała się po przyjęciu przez Turków islamu; najstarsze formy teatr. to teatr jednego aktora (meddah), teatr lalek (kukla tiyatrosu), teatr cieni (karagöz) oraz widowiska w rodzaju commedia dell'arte, zw. orta oyunu [`gra pośrodku'], wywodzące się z osmańskich festiwali, zw. szenlikami. Początki nowoczesnej dramaturgii tureckiej sięgają końca XVIII w., ale właściwy jej rozwój rozpoczął się 1839, w okresie tanzimatu, pod wpływem teatru europejskiego. Obecnie w Turcji działają teatry państwowe w Ankarze i miejskie w Stambule oraz liczne prywatne (m.in. teatr rodzeństwa Kenter, ludowy teatr Uygura w Stambule), wystawiające sztuki autorów tureckich i europejskich. Spośród aktorów wyróżniają się S. Erkal, M. Karaca oraz aktorki Y. Kenter i A. Algan.
Kultura
Kalendarz islamu oparty jest na cyklu roku księżycowego i znacznie różni od naszego, według niego obchodzone są wszystkie święta zaraz po miesiącu ramadan i trwają 4 dni, ich ideą przewodnią jest wybaczanie win i godzenie się ze wszystkimi, z którymi są skłóceni.
Na święto Barana każda rodzina kupuje dobrze utuczonego barana, który musi być zabity przez człowieka bez długów - trzecią część mięsa zostawia on dla siebie a reszta jest rozdzielana między biednych.
Cała obyczajowość rozwinęła się wokół picia herbaty, czaj - wyjątkowo mocnej, gorącej i słodkiej. Pita jest wszędzie i przez cały czas, w małych filiżankach i kubeczkach - na ulicach, pod sklepami i w środku nich, w urzędach. Cukru nie wrzuca się do napoju, ale macza w nim a następnie zjada.
Przy piciu kawy koniecznie należy zapalić fajkę wodną, shisę, z aromatycznym tytoniem o różnych smakach. Jest to przyjemność tania i powszechna w każdej kawiarni i restauracji.
Oko proroka to symbol, który chroni przez urokami i złym spojrzeniem, jest to biało-granatowe oko o różnych rozmiarach, znajduje się przed wejściami do domów, noszone jako wisiorek lub broszka.
Za nietakt i przejaw złego wychowania uważane jest wskazywanie kogoś palcem, pokazywanie stopy lub podeszwy buta, wycieranie nosa w miejscu publicznym, odrzucanie zaproszenia na herbatę bez wyraźnego powodu i kupowanie bez targowania się.
Lepiej powstrzymać się przed fotografowaniem tradycyjnie ubranych muzułmanek, może to zostać bardzo źle przyjęte.
Wybierając się do meczetu zakładamy długie spodnie, kobiety muszą zasłonić ramiona i nogi a także przykryć włosy chustą. Buty zostawiamy na zewnątrz - możemy je też zapakować do plecaka, tamtejsze dywany są bardzo brudne i pełne insektów, dlatego przed włożeniem butów musimy umyć nogi, albo ubrać skarpetki, które po wyjściu wyrzucamy.
Z Turcji wywodzi się taniec brzucha, tańczony przez kobiety w haremach, mężczyzną nie wolno go było wtedy oglądać ze względów religijnych i obyczajowych. Z czasem zaczął się pojawiać na weselach i pokazywany na ulicach przez młodych chłopców przebranych za dziewczęta. Co ciekawe nazwę wymyślili Francuzi, a następnie przejęli Anglicy.
Zadaniem tancerki jest dokładne przedstawienie muzyki za pomocą określonej grupy ruchów. Podstawą utworu jest rytm wygrywany na darbuce, rodzaju bębna. Rekwizytami tańca brzucha są zwiewne woale - welony, veil poi czyli ozdobne ciężarki przyczepione do stroju za pomocą sznurka lub łańcuszka oraz zakładane na palce saggaty.
Religia
Różne przedislamskie cywilizacje ludów tureckich VI wieku wyznawały szamanizm, jest on religią opierającą się na duchowych i naturalnych elementach ziemi. Dziś większość Turków jest sunnitami. Islam jest główną religią większości Turków, Baszkirów, Tatarów, Karaczajów, Kazachów, Kumyków, Kirgizów, Bałkarów, Nogajców, Tatarów Krymskich, Turkmenów, Ujgurów, Uzbeków. Azerowie są największym ludem tureckim, który wyznaje szyityzm, lecz od pewnego czasu zdarzają się wśród nich konwersje na sunnityzm. Kaszkajowie i Chorasańczycy oraz inne plemiona tureckie pozostające pod władzę Iranu są również szyickie. Alawici są największa mniejszością religijną na wsi tureckiej. Chociaż sami twierdzą, że są prawowiernymi muzułmanami to religia ich związana jest z szyityzmem. Sami szyici uważają alawitów za heretyków.
Najważniejszymi chrześcijanami wśród ludów tureckich są Czuwasze i Gagauzi oba narody wyznają prawosławie. Karaimi są wyznawcami judaizmu w jego specyficznej karaimskiej wersji. W Stambule, Ankarze i Baku istnieją żydowskie tałes. Na Syberii Altajczycy i Chakasi nadal praktykują szamanizm. Jakuci są także szamanistami, choć wielu przyjęło już chrześcijaństwo. Tuwińcy w większości wyznają tybetański buddyzm. Buddystami są również Yugurzy z zachodnich Chin. Istnieją również niewielkie rozrzucone grupy Turków wyznających inne religie - zwłaszcza bahaizm. Trzeba jeszcze wspomnieć o manicheizmie, który przez pewien czas był religią Ujgurów i zaniknął ostatecznie w XVI wieku.
Podział religii w Turcji:
Islam: 99,64%
Prawosławie: 0,21%
Protestantyzm: 0,06%
Katolicyzm: 0,05%
Judaizm: 0,04%
Świadkowie Jehowy: 0,005%
Języki
Turecka podrodzina językowa należy do ałtajskiej rodziny językowej. Języki tureckie rozważane są w ugrupowaniach geograficznych, ze względu na wysoką mobilność i mieszanie się Turków między sobą i z innymi ludami precyzyjna klasyfikacja jest niezwykle trudna. W każdej wersji wymienia się sześć grup, ale różny jest ich skład. Dodatkowo w niektórych rodzajach podziału pojawiają się języki niesklasyfikowane w żadnej z grup. Zaprezentowany podział jest tylko jednym z wariantów. Ostatecznego podziału, jak dotąd nie ustalono. Według tej wersji istnieje 6 grup językowych:
bułgarska z wymarłym językiem starobułgarskim i współczesnym czuwaskim
wschodnia z językami uzbeckimi, ujgurskim i kilkoma mniejszymi
północna z ałtajskimi, tuwińskim, jakuckim, chakaskim
południowa z tureckim, azerbejdżańskim, turkmeńskim, krymskotatarskim i kilkoma mniejszymi
zachodnia z kazaskim, kirgijskim, baszkirskim, tatarskim, karaczajsko-bałkarskim i wieloma mniejszymi