CYWILIZACJA KAROLIŃSKA
Przygotował
Grzegorz Tybor
Europeistyka, gr.I
Cywilizacja karolińska (tożsama z cywilizacją frankijską) nosi swoją nazwę od cesarza Karola Wielkiego, od którego pochodzi także słowo król. Średniowieczna łac. Francia, "Kraj Franków". Frankami nazywano federację kilku germańskich plemion. Nazwę wywodzi się od germańskiego franco - wolny, lub od protogermańskiego Frankon - "oszczep" (ale być może to te słowa wzięły swą nazwę od nazwy ludu). Po traktacie w Verdun w 843 r. Imperium Karolingów podzielono najpierw na trzy, potem dwie części: Francia Occidentalis (Zachodnie Państwo Franków) oraz Francia Orientalis (Wschodnie Państwo Franków), które wkrótce zmieniło nazwę na Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego. Niedługo potem zaczęto skracać nazwę Francia Occidentalis do Francia.
Z kolei nazwa waluty "frank" wywodzi się bezpośrednio z germań. franco poprzez starofr. franc - tak nazwano monety bite specjalnie do wykupienia (uwolnienia) francuskiego króla Jana II z rąk Anglików po przegranej bitwie pod Poitiers (1356).
Imperium Karolińskie (także Imperium Frankijskie) - określenie nadane w 800 roku przez papieża Leona III terytorium zajmowanym przez Franków od V wieku podczas koronacji Karola I Wielkiego na Świętego Cesarza Rzymskiego. Wśród historyków trwają spory, od kiedy można mówić o Imperium Karolińskim. Dynastia Karolingów dominowała w Europie już od czasów Karola Młota, a koronacja Karola Wielkiego w praktyce niewiele zmieniała. Data jest poprawna jeśli połączymy nazwę imperium z momentem przyjęcia godności cesarskiej (imperatora).
Pod energicznymi rządami Karola państwo frankijskie nabrało wszelkich cech mocarstwa. Do pełni szczęścia brakowało Karolowi jedynie tytułu cesarskiego. Otrzymał go w Boże Narodzenie 800 roku w Rzymie z rąk papieża Leona III. Był to cios dla Bizancjum, którego władcy wciąż pozostawali, przynajmniej w teorii, cesarzami rzymskimi. Nic też dziwnego, że dopiero po dwunastu latach Konstantynopol uznał tytuł cesarski Karola. Nie doszło też do wskrzeszenia cesarstwa uniwersalnego, obejmującego zarówno Zachód, jak i Wschód, do czego doprowadzić miał planowany ślub Karola z bizantyjską cesarzową Ireną. Ostateczny podział chrześcijańskiego świata na dwa niezależne od siebie ośrodki władzy stał się faktem. Centrum odnowionego cesarstwa zachodniego mieściło się teraz nie w Rzymie, lecz w ulubionym mieście Karola, Akwizgranie, przez co odcięło się ono politycznie od antycznej przeszłości, nabierając charakteru europejskiego.
Historia
Z państw powstałych na terenach dawnego Cesarstwa Zachoniorzymskiego najsilniejszym i najtrwalszym okazało się rządzone przez władców z dynastii Merowingów Królestwo Franków. Dzięki polityce Chlodwiga (rządził od około 481 do 511 roku) ogarnęło ono swoim zasięgiem prawie całą Galię od Renu po Pireneje. Wykorzystując podstęp, przemoc i zdradę usunął on przywódców plemion frankońskich i niebezpiecznych jego zdaniem członków rodziny. Dzięki temu wzmocnił swoją władzę. W celu sprawnego zarządzania państwem przyjął rzymski system administracji. Przyjęcie przez Chlodwiga w Paryżu w Boże Narodzenie 496 roku chrztu wzmocniło aparat państwa o struktury i pomoc Kościoła oraz umożliwiło przyciąganie katolickich mieszkańców państw Wizygotów i Burgundów. Można uznać, że było formą sojuszu politycznego z Kościołem katolickim i możnowładztwem gallo-rzymskim.
Zbudowana przez Chlodwiga monarchia rządzona była przez królów z dynastii merowińskiej aż do połowy VIII w. Ich władza słabła jednak już od połowy VI w, a przyczyna tego tkwiła w dzieleniu państwa między spadkobierców władcy.
Prowadziło to do walk między nimi, osłabieniu władzy królewskiej i upadkowi autorytetu dynastii. Jednocześnie taka sytuacja spowodowała wzrost znaczenia możnowładców, od których poparcia zależało nieczęsto sprawowanie przez króla władzy. Już w VII w. jeden z rodów, zwany później Karolingami, zagarnął na wyłączność najwyższy urząd państwowy - majordoma, który stał na czele dworu królewskiego i kontrolował wszystkich pozostałych urzędników. W I połowie VIII w. potęga Karolingów wzrosła w takim stopniu, że majordom Karol Młot (przydomek zdobyty podczas walk z arabami na półwyspie Iberyjskim) odsunął całkowicie od władzy Merowingów, i po śmierci w 737 roku Teodoryka IV nie mianował jego następcy. Umierając w 741 roku, Karol podzielił państwo pomiędzy swoich synów, zupełnie jakby był królem. Państwo Franków podzielone było zgodnie z istniejącymi już w czasach rzymskich rejonami, na czele których stali namiestnicy. Przewodzili oni wiecom sądowym i dowodzili pospolitym ruszeniem. Jako wynagrodzenie za pełnioną funkcję otrzymywali część dawnych włości państwowych oraz 1/3 opłat sądowych. Po przyjęciu chrztu przez Chlodwiga spośród przybocznych urzędników króla, dowódców wojskowych oraz namiestników zaczęła się wykształcać nowa administracja frankijska. Jej pozycja wynikała w dużej mierze z faktu posiadania ziemi, którą otrzymywała od króla. W wyniku tego z jednej strony rosły majątki ziemskie tych ludzi, z drugiej w coraz większym stopniu zaznaczały się w społeczeństwie różnice majątkowe.
Następcą Karola Młota został jego syn Pepin Krótki, gdyż jego starszy brat wstąpił w 747 roku do klasztoru. "Królem-marionetką" był przedstawiciel rodu Merowingów, Childeryk III, którego synowie Karola Młota osadzili na tronie dla umocnienia swej władzy. W ostatecznym przejęciu korony pomógł Pepinowi sojusz z papieżem. Childeryk został w 451 roku pozbawiony tronu, ostrzyżony (gdyż Frankowie wierzyli, że "moc" sprawiająca, iż Merowingowie sprawowali władzę umiejscowiona była w ich długich włosach - w ten sposób Pepin pokazał, że jego "moc" jest silniejsza) i zesłany do klasztoru. Syn Karola Młota był dwukrotnie namaszczony na króla Franków. Pierwszego, wzorowanego na biblijnej ceremonii namaszczenia królów izraelskich dokonał arcybiskup Moguncji, drugiego, będącego wyrazem sojuszu, jaki zawarł Pepin z papiestwem, papież. Przedstawiciel Karolingów został w ten sposób postawiony wyżej, niż dawni, podnoszeni na tarczy królowie germańscy - jego władza była uświęcona i targnięcie się na nią równałoby się świętokradztwu. Pepin Krótki zobowiązał się do obrony niezależności Rzymu i pozycji papieża. Pokonał zagrażających Rzymowi Longobardów, a zdobyte na nich ziemie w środkowej Italii z Rewanną oddał w 755 roku we władanie papieżowi. Zyskał dzięki temu tytuł "obrońcy papiestwa", a zatem stworzył podstawy do utworzenia Państwa Kościelnego. Następcą Pepina został Karol Wielki, który został królem Franków w 768 roku (od niego zresztą bierze się sama nazwa "król"), po śmierci swojego ojca. Rządził 46 lat, a czas jego rządów opierał się głównie na licznych wyprawach wojennych i co za tym idzie - powiększaniu terytorium państwa. W latach 779-804 Karol Wielki podbił Saksonię. Przeprowadził tam bardzo okrutną i brutalną misję chrystianizacyjną. Poza tym podbił tak wiele ziem, że granice za jego panowania rozszerzyły się prawie na całą Europę zachodnią. Państwo Franków było potęgą świata średniowiecznego i wzorem dla późniejszych państw, jak chociażby dla cesarstwa niemieckiego. Uwieńczeniem dzieła była koronacja Karola na cesarza w Boże Narodzenie 800 roku. Podczas ceremonii, która miała miejsce w bazylice św. Piotra i Pawła w Rzymie, gdy papież ogłosił, że Karol Wielki stał się cesarzem, lud zawołał: "Karolowi Augustowi przez Boga koronowanemu, potężnemu i pokojowemu cesarzowi rzymskiemu, życie i zwycięstwo!". Karol Wielki zmarł w 814 roku na skutek przeziębienia. Władze w kraju przejął jego syn, Ludwik Pobożny. Nie miał jednak żadnych cech charakteru po ojcu. Okazał się władcą słabym i nieudolnym. Zajmował się głownie modlitwami, był całkowicie podporządkowany i posłuszny papieżowi. Buntującym się jego synom oddał trzy samodzielne królestwa w 817 roku. Sytuację państwa pogorszyły także ataki ludów (Arabów czy Normanów) na państwo, chcących wykorzystać osłabienie władzy centralnej. Po śmierci Ludwika Pobożnego nastąpiła zażarta walka o tron. Było trzech kandydatów: Lotar, Karol Łysy i Ludwik Niemiecki. W 843 roku doszło do porozumienia trzech braci zwanego traktatem w Verdun, na mocy którego najstarszy Lotar otrzymał wraz z koroną cesarską Italię, Burgundię, Fryzję i Lotaryngię; młodszy - Ludwik Niemiecki - późniejsze Niemcy; najmłodszemu Karolowi Łysemu przypadło terytorium późniejszej Francji. Ów pas środkowy stał się na długie wieki przedmiotem rywalizacji Francji i Niemiec. Potomkom Karola Wielkiego nie udało się utrzymać władzy cesarskiej. Odnowił ją dopiero król niemiecki Otton I, koronowany na cesarza w Rzymie w 962r.
Zakres terytorialny
Monarchia Karola Wielkiego obejmowała pod koniec jego panowania obszar liczący ponad milion km². W szczytowym okresie rozwoju imperium Karola Wielkiego obejmowało tereny dzisiejszych państw:
Cesarstwo karolińskie nigdy nie było scentralizowane, zawsze składało się z wielu części. Sercem był obszar leżący między Loarą a Renem (część tego regionu dała początek Lotaryngii), gdzie najczęściej przebywał król-cesarz. Tam znajdował się „pałac królewski” (m.in. pałac w Akwizgranie, który pełnił rolę stolicy). Obszar centralny odgrywał największą rolę w gospodarce. Karolingowie dążąc do utrzymania spójności swego ogromnego państwa oraz do poznania i opanowania różnorodnych regionów musieli dużo podróżować. Przenosili się z miejsca na miejsce, aby czuwać nad prawidłowym wykonaniem swoich rozkazów. Ówczesny król czy senior nie rządził sam, powinien był otaczać się swoimi panami i zasięgać ich rady.
Organizacja państwa
Administracja w tak ogromnym państwie była niezwykle trudna. Utrzymany został funkcjonujący jeszcze za Merowingów podział na ziemie oraz powiaty, ale obok niego wprowadzono hrabstwa jako mniejsze jednostki terytorialnego zarządu, które podlegały urzędnikom mianowanym i odwoływanym przez władcę. Monarchia dzieliła się w związku z tym na około 700 hrabstw rządzonych przez hrabiów, którzy wykonywali polecenia królewskie, wzywali corocznie ludzi wolnych pod broń, czy przewodniczyli sądom. Na pograniczach istniały marchie a zarządzający nimi margrabiowie mogli nawet prowadzić lokalne wojny. Marchie te (Duńska, Friulska, Hiszpańska, Bretońska, Panońska) - były zaporą militarną blokującą ludom pogańskim i muzułmanom wstęp na ziemie państwa karolińskiego. W celu utrzymania rozległego kraju w pokoju i bez buntów, Karol dysponował trzema środkami: hrabstwami, strukturą kościelną i siecią swych wasali. Dawnym królestwem Franków zarządzali reprezentanci króla, kierujący okręgami o mniejszej lub większej powierzchni. Po zdobyciu nowych terytoriów tworzone były takie okręgi albo powierzano arystokracji frankijskiej hrabstwa już istniejące. Czasem również Karol nie chciał niszczyć miejscowej arystokracji i pozbawiać jej kontroli nad ziemiami i poddanymi; chciał ją pozyskać i oddawał jej hrabstwa we władanie. Sieć kościołów i klasztorów była często pierwszymi placówkami struktury administracyjnej i ważnymi ośrodkami władzy. Z podbojem była związana polityka chrystianizacji ludności - zakładanie kościołów i klasztorów, co było doskonałym sposobem oznaczania terytorium. Wszystko nad czym sprawował władzę Karol Wielki nosiło znak Chrystusa, który pomógł mu zwyciężyć. Ponadto klasztory królewskie wspomagały funkcjonowanie państwa (m.in. ściągały podatki i zwoływały do armii). Wasalami byli wolni ludzie, którzy poddali się władcy w zamian za beneficjum. Było nim pełnienie służby wojskowej z własnym ekwipunkiem. Podboje pozwalały Karolowi na zwiększanie liczby wasali, których osadzał na nowych terytoriach. Często nie pochodzili oni z arystokracji, ale byli traktowani z prestiżem i cieszyli się opieką tak wielkiego możnowładcy, który surowo karał tych, którzy ich skrzywdzili. Często właśnie dzięki nim, nie uczestniczącym w kłótniach lokalnej arystokracji, Karol otrzymywał informacje, co dzieje się na krańcach jego państwa. Specjalne kompetencje mieli też wysłannicy cesarscy, których kontrola służyła bardziej ich interesom niż władcy.
Armia była jednym z najistotniejszych elementów systemu władzy. Służbę wojskową pełnili przynajmniej teoretycznie wszyscy wolni. Wyprawy organizowane późną wiosną i latem rujnowały chłopów którzy musieli opuszczać swoją ziemię na 3-4 miesiące oraz musieli organizować uzbrojenie na własny koszt. By tego uniknąć oddawali się w opiekę możnym gdyż wtedy tracili wolność. W państwie karolińskim bardzo wzrosła liczba i znaczenie rycerstwa. Władca wynagradzał ich dobrami nadawanymi im z domeny królewskiej. Stawali się oni królewskimi wasalami i związani byli z królem przysięgą wierności. Biskupi i opaci mianowani przez Karola byli także urzędnikami.
Struktura polityczna i administracyjna była jednak słabo rozwinięta. Mieszkańcy podlegali ciągle różnemu prawu: rzymskiemu w Galii, longobardzkiemu w Italii oraz wielu innym odmianom prawa germańskiego. Bardziej jednoczącym elementem była służba wojskowa, utrzymanie w należnym stanie dróg, mostów, grodów, dostarczenie przewozu i kwater królewskim urzędnikom oraz wprowadzona w całym państwie dziesięcina na rzecz kościoła.
Prawo
Z inicjatywy Chlodwiga spisano stare salickie prawa ludowe (Pactus legis Salicae; warto wiedzieć, że najstarszy kodeks powstał jako spis prywatny, czyli nie oficjalny i najprawdopodobniej nie z inicjatywy królewskiej), dzięki czemu ujednolicono kary za naruszanie prawa, określono procedury sądowe, uregulowano prawo spadkowe.
Prawa Franków Salickich
III. O kradzieży zwierząt rogatych
1.Jeśli ktoś ukradł wołu lub krowę z cielęciem, niechaj będzie zasądzony
na 1400 denarów, co czyni 35 solidów
X. O kradzieży niewolników
1.Jeśliby ktoś ukradł niewolnika bądź konia albo zwierzę juczne, niechaj
będzie zasądzony na 1200 denarów, co czyni 30 solidów.
XVIII. O ranach
5. Jeśliby ktoś uderzył człowieka tak, że krew spłynęła na ziemię i
zostało mu to udowodnione, winien będzie 600 denarów, tj. 15 solidów.
XIX. O czarach
5.Jeśliby ktoś dał komuś zioła do wypicia i spowodował jego śmierć,
zasądzony będzie na 200 solidów.
XXVII. O różnych kradzieżach
24.Jeśli ktoś zaorał cudze pole bez zezwolenia jego właściciela, zasądzony
będzie na 15 solidów.
XLI. O zabójstwach dokonanych gromadnie
1.Jeśliby ktoś zabił wolnego Franka lub barbarzyńcę, który podlega prawu
salickiemu, i zostanie mu to udowodnione, zasadzony zostanie na 8000
denarów, tj. 200 solidów.
3.Jeśliby zaś zabił człowieka pozostającego pod opieka królewską lub wolną
kobietę, zasądzony będzie na 24000 denarów, tj. 600 solidów.
7.Jeśliby zaś zabił Rzymianina płacącego podatek gruntowy, zasądzony
będzie na 63 solidy.
XLV. O przesiedleńcach
1.Jeśliby ktoś zapragnął przesiedlić się na wieś do kogo innego, to
[nawet] gdyby jeden lub kilku mieszkańców wsi chciało go przyjąć, ale
znalazłby się choć jeden sprzeciwiający się temu, wówczas ów nie będzie
miał prawa tam się osiedlić.
3.Gdyby zaś kto Przesiedlił się i w ciągu 12 miesięcy nie zgłoszono
żadnego protestu, niechaj pozostanie spokojnie na miejscu, tak jak i inni
sąsiedzi.
Życie gospodarcze - społeczne
Monarchia merowińska a potem karolińska były słabo zaludnione. Większość mieszkańców żyła na wsi. W północnej Galii tylko część ziem była uprawna. Rolnictwo było głównym zajęciem i źródłem utrzymania ludności. W wielkich majątkach ziemskich zwłaszcza królewskich i kościelnych pracowali ludzie niewolni. Ponadto władca chcąc śledzić stan swoich regionów żąda od administratorów, aby sporządzali spis dochodów. Te noszące nazwę Brevium exempla dokumenty opisują budynki gospodarcze wraz z wyposażeniem, sprzętami i narzędziami rolniczymi, odnotowują wyniki zbioru, rok, w którym sporządzono inwentarz, przedstawiają spis pogłowia bydła i drobiu. Lasy wchodzące w skład własności ziemskiej dostarczały budulca, opału i paszy dla trzody, były też miejscami polowań. Z własnego gospodarstwa pochodziły też ryby, wino i miód. Tu także produkowano wyroby rzemiosła, istniały kuźnie. Handel luksusowy był bardzo zredukowany i obsługiwali go kupcy cudzoziemscy, głównie Żydzi i Włosi. Handel lokalny skupiał się na targach. Ułatwieniem dla tej niewielkiej wymiany, która nie wymagała pieniądza ze złota była reforma monetarna wprowadzona przez Karola, która przetrwała całe średniowiecze. Pieniądzem obiegowym stała się moneta srebrna. Gospodarka towarowo pieniężna nie odgrywała jednak wielkiej roli.
Za czasów Karola Wielkiego pojawił się w jego państwie system, który przetrwał kolejne wieki i stał się charakterystycznym systemem gospodarczo-społecznym w średniowieczu. Mowa tutaj o systemie lennym, zwanym także feudalnym. System ten polegał na hierarchii zależności. Kolejne stopnie tych zależności tworzyły, tzw. drabinę feudalną. Na jej wierzchołku był król, potem duchowni (biskup albo arcybiskup), niżej - rycerstwo, a na dole - chłopi. Zwierzchnika nazywano seniorem, a jego poddanego wasalem. Wielu seniorów było wasalami innych seniorów. Na przykład biskup był wasalem króla, ale seniorem rycerza. Taki senior, który nie miał nad sobą żadnego zwierzchnika, nazywał się suwerenem. Senior nadawał wasalowi lenno (kawałek ziemi), z którego wasal czerpał dochody, w przypadku państwa Franków przeznaczał je głownie na zbroję i broń, za to wasal musiał obiecać pomoc zbrojną seniorowi w każdej chwili.
Polityka monetarna
Około 781 roku Karol Wielki wprowadza srebrne denary w Italii, gdzie wciąż były w obiegu złote monety o niskich nominałach. Potem postanowił wybić cięższy denar, ważący mniej więcej gram sześćdziesiąt, podczas, gdy denar Pepina ważył gram dwadzieścia dwa. W następnych latach cesarz interweniuje trzykrotnie w celu ograniczenia liczby mennic i nadania przywilejów mennicy pałacowej, bądź też zwalczając fałszerzy. Na podstawie wielkich skarbców, jakie odnaleziono, numizmatycy prześledzili rozwój rodzajów denara, na którego awersie widnieje imię króla, a później cesarza Karola, na rewersie zaś krzyż lub stylizowana świątynia. W 854 i 856 roku Karol Łysy podejmuje sankcje przeciw fałszerzom i użytkownikom fałszywych monet. Powyższe działania miały za zadanie rozpowszechnić denara na całym Zachodzie. Przede wszystkim obieg monet z imieniem i wizerunkiem królów silnie wpłynął na umocnienie ich prestiżu i władzy.
Rozkwit kultury karolińskiej
Wzmianka o dziele Karolingów w dziedzinie intelektualnej i artystycznej natychmiast przywodzi na myśl pojęcie renesansu karolińskiego. Określenie to, zostało użyte po raz pierwszy w 1839 roku przez J. J. Amperea. Karol Wielki nie jest jednak jedynym twórcą nurtu odnowy. Przed nim zapoczątkował ją jego ojciec Pepin, po nim będą ją kontynuować jego następcy.
W czasach karolińskich została rozbudowana i umocniona organizacja kościelna. Powstały arcybiskupstwa, silne diecezje, bogate opactwa benedyktyńskie. Dzięki reformie kościoła możliwe było ożywienie kulturalne. Wymagano od kleru lepszego przygotowania do prowadzenia duszpasterstwa i rozległych misji, ujednolicono też liturgię. Rozbudowano sieć szkół i skryptoriów. Duże znaczenie miała szkoła pałacowa powstała na dworze Karola Wielkiego. Zaczęła rozkwitać poezja, myśl polityczna a nade wszystko historiografia. Jej zawdzięczamy Żywot Karola Wielkiego napisany przez Einharda. W tym okresie powstały liczne mozaiki, freski, rozwijać się będzie malarstwo książkowe. Zaczęła kształtować się
jedność kulturalna chrześcijańsko łacińskiej Europy.
Oświata i piśmiennictwo
Swą działalność rozpoczął Karol Wielki od reformy szkolnictwa. Aby jej przeprowadzenie było możliwe kazał sprowadzić z Irlandii mnichów, którzy mieli nauczać łaciny. Język ten stał się obowiązkowy w szkołach, lecz na kontynencie został całkowicie zapomniany. W szkołach wprowadzono nauczanie siedmiu nauk wyzwolonych ("artes liberales"), które dzieliły się na dwa stopnie: niższym było trivium, w którym uczono dialektyki, retoryki i gramatyki, natomiast wyższym było quadrivium, w którym nauczano geometrii, astronomii, matematyki i muzyki. Prawo do edukacji w zreformowanych szkołach uzyskali teraz, prócz
duchownych, także ludzie świeccy. Karol Wielki interesuje się nauką szkolną w określonym celu. Czuje się odpowiedzialny za duchowieństwo i chce, aby księża otrzymali dostateczne wykształcenie, by sami z kolei mogli nauczać powierzony im lud. W związku z tym Karol postanawia ustanowić, iż w każdym klasztorze i biskupstwie dzieci będą uczone psalmów, robienia notatek, śpiewu, rachunków i gramatyki. Następnym krokiem władcy było zachęcanie biskupstw do zakładania szkół wiejskich w wioskach i małych miasteczkach. Wszystkie powyższe działania miały na celu rozpowszechnienie języka łacińskiego, który pod koniec panowania Karolingów uważany był za język uniwersalny na Zachodzie.
Wielkim osiągnięciem renesansu karolińskiego była także reforma pisma. Zamieniono używaną w tym czasie kursywę karolińską na wyraźniejszą, a przez to łatwiejszą w odczytaniu, minuskułę, która z czasem przekształciła się w nasz dzisiejszy alfabet. W okresie panowania Karola Wielkiego najwyższą jakość osiągnęły spisywane wtedy księgi. Teksty były szczegółowo przygotowywane i analizowane, a także bogato zdobione ilustracjami, wykonywanymi przez greckich artystów. Szczególnie znana stała się szkoła pałacowa przy dworze samego cesarza w Akwizgranie, gdzie działał i nauczał Alkuin, angielski mnich sprowadzony na dwór Karola Wielkiego, który był głównym promotorem reform. Największą część spisywanych ksiąg stanowiło Pismo Święte, które było bogato zdobione kunsztownymi ornamentami oraz miniaturami o religijnej tematyce. Prócz Biblii kopiowano też dzieła starożytnych poetów, antycznych filozofów oraz polityków i prawników. Często spotykane były też księgi poświęcone moralności, żywoty świętych, księgi historyczne, medyczne, rolnicze, czy dotyczące rzemiosła wojennego. Za rządów Karola Wielkiego na szeroką skalę zaczęło rozwijać się dziejopisarstwo, wtedy właśnie zaczęto spisywać wydarzenia z całego roku, czyli roczniki, zaś znakomity historyk Einhard spisał biografię cesarza. Z niej właśnie brali przykład późniejsi kronikarze europejscy i biografowie przy swej pracy, jak między innymi Gall Anonim.
Sztuka i architektura
Prócz piśmiennictwa i szkolnictwa w okresie renesansu karolińskiego rozwijała się też prężnie sztuka, która nawiązywała do tradycji antycznych. Karolingowie uważali, że nic nie jest nazbyt piękne, by służyć Bogu, dlatego też zdobią kaplice i kościoły, które bogacą się w ich dary, złote ołtarze, relikwiarze, lampy, czy jedwabne tkaniny. Karolińskie kościoły były bogato zdobione marmurami i stiukami, kapitelami i rzeźbionymi balustradami. Artyści rzeźbili kapitele w kamieniu. Ponadto kościoły pokryte były freskami przedstawiającymi sceny z Biblii lub żywotami świętych. W kościele Saint-Jean w Mustair widnieje dwadzieścia obrazów ze scenami ze Starego Testamentu i siedemdziesiąt dwa ze scenami z Ewangelii. Istotnym elementem sztuki karolińskiej było ozdabianie i oprawa Biblii oraz rękopisów, do których zatrudniani byli złotnicy, czy rzeźbiarze w kości słoniowej. Przykładami mogą być tu psałterz Dagulfa, czy intaglio (relief wklęsły) w krysztale szklanym, przedstawiający dzieje Zuzanny. W okresie tym dobrze rozwijało się także rzemiosło artystyczne. Ze szczególną precyzją i pieczołowitością wykonywano wspaniałe przedmioty do użytku codziennego, jak i gustowną broń czy ozdoby i biżuterię.
Cywilizacja karolińska była cywilizacją drewna. Żelazo było surowcem rzadkim. Większość budowli karolińskich zniknęła, ponieważ były z drewna. Drewniane były domy wiejskie, a nawet miejskie. Również pałace były częściowo z drewna. Na budynki kamienne materiału dostarczały kamieniołomy, a najczęściej ruiny rzymskich budowli. Wzniesiono lub przebudowano około stu królewskich rezydencji, postawiono dwadzieścia siedem katedr, setki klasztorów zyskało nowe budynki. Architektura renesansu karolińskiego wzorowana była na budownictwie bizantyjskiej Rawenny. Najwspanialszym zabytkiem czasów karolińskich jest ośmioboczna kaplica pałacowa ozdobiona marmurami i mozaiką w kopule oraz kompleks pałacowy znajdujący się w Akwizgranie (obecnie Aachen w Niemczech). Pałac ten, wyposażony był miedzy innymi w łaźnię z basenami kąpielowymi, zasilanymi wodą z gorącego źródła. Niestety z pozostałych królewskich siedzib zachowało się niewiele, jak np. fundamenty tronu królewskiego w Paderborn w Saksonii. Ponadto do typowych budowli sakralnych należały jednoprzestrzenne czworoboczne kościoły z prostokątnym chórem i jedną lub trzema apsydami, bazyliki, kościoły, często z trzema wieżami, zw. triturium, kościoły dwuchórowe (St. Gallen) oraz budowle centralne, na planie koła lub wieloboku, przeważnie przykryte kopułą (kaplica pałacowa w Akwizgranie). Istotnym elementem architektury karolińskiej są klasztory królewskie, będące w rzeczywistości miastami. Jednym z pierwszych tego typu kompleksów jest opactwo Saint-Denis, gdzie pochowano królów merowińskich i Karola Młota. Na terenach cesarstwa, od Mozy po Łabę i od M. Północnego do Alp, samodzielność stylistyczną osiągnęła sztuka ottońska, w której zaznaczył się spirytualizm i znalazły odbicie prądy płynące z Bizancjum. W architekturze sakralnej, obok budowli centralnych, przyjął się typ bazyliki bez sklepienia z transeptem, o prostokątnym chórze, stosowano kolumny z kostkowymi głowicami, często ustawiane na przemian z filarami; ustalił się też ostatecznie motyw kwadratu na skrzyżowaniu naw z transeptem (kościół Św. Michała w Hildesheim). Sakralne malarstwo ścienne odznaczało się dekoracyjnością. Rozwijało się odlewnictwo w brązie (drzwi w Hildesheim): pod wpływem ikonografii bizantyjskiej powstawały ekspresyjne krucyfiksy (tzw. krucyfiks Gerona).
9