Władza wykonawcza, przykład Rady Ministrów z premierem na czele (geneza,
sposób kreowania, struktura, kompetencje i znaczenie ustrojowe)
W III Rzeczypospolitej obowiązywały trzy akty rangi konstytucyjnej regulujące procedurę wyłaniania nowego rządu:
od 7 kwietnia 1989 do 7 grudnia 1992 Konstytucja PRL z 1952 (od 31 grudnia 1989 jako Konstytucja RP) w wersji po noweli kwietniowej, wedle której proces powołania nowego rządu oparty był na stosownych uchwałach Sejmu (podejmowanych samoistnie bądź na wniosek Prezydenta RP) w sprawie odwołania urzędującego Prezesa Rady Ministrów z jednoczesnym powołaniem nowego Prezesa Rady Ministrów z misją składania wniosków co do składu Rady Ministrów. Do wyłącznej kompetencji Sejmu należało dymisjonowanie urzędującego rządu i jednoczesne powierzanie mu dalszego sprawowania obowiązków do czasu wyłonienia nowego składu Rady Ministrów. Misja kompletowania składu nowego rządu przez premiera kończyła się z chwilą podjęcia przez Sejm uchwały wyrażającej nowemu gabinetowi wotum zaufania w składzie przedstawionym przez premiera. Uchwały te publikowane w Monitorze Polskim wchodziły w życie z chwilą ich podjęcia. Poszczególni ministrowie byli odwoływani uchwałami Sejmu.
Nowo powołany Prezes Rady Ministrów do czasu skompletowania własnego składu Rady Ministrów stał na czele dotychczasowej Rady Ministrów.
od 8 grudnia 1992 do 16 października 1997 tzw. Mała Konstytucja, która stanowiła, że nowy rząd powoływany i odwoływany był zarządzeniem Prezydenta RP, po którym Rada Ministrów winna uzyskać w Sejmie wotum zaufania.
od 17 października 1997 Konstytucja RP reguluje proces powołania rządu w tzw. systemie trzech kroków oraz konstruktywnym wotum nieufności. Do powołania nowej Rady Ministrów niezbędne jest postanowienie Prezydenta RP. Wotum zaufania udzielane jest przez Sejm i jest warunkiem niezbędnym do dalszego sprawowania władzy przez Radę Ministrów.
Rada Ministrów jest to konstytucyjny organ władzy wykonawczej w Polsce. Jest to organ powołany do kierowania administracją w państwie. Jej polityczny charakter jest wynikiem istniejącego systemu politycznego. W parlamencie występuje kilka partii które, aby utworzyć rząd potrzebują zawrzeć koalicję. Trwałość takich rządów jest tym większa im bardziej spójny łączy je program. W Konstytucji spotykamy się z używaniem terminu Rada Ministrów, przy czym nazwa rząd występuje od dawna w aktach prawnych i używała go również Mała Konstytucja z 1992roku. W potocznym języku niezaprzeczalnie przyjął się termin rząd.
Termin rząd możemy rozumieć jako:
-synonim Rady Ministrów
-system organów podporządkowanych RM(administracja rządowa)
-system sprawowania władzy w państwie
Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów.
Rada Ministrów jest drugim obok prezydenta organem władzy wykonawczej. W myśl rat. 146 konstytucji rola ustrojowa Rady Ministrów polega na prowadzeniu polityki państwa i kierowania administracją rządową. Rada Ministrów zwana również rządem , jest ważnym elementem systemu organów państwowych.
Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz.U. z 2003 r. Nr 24, poz. 199 ze zm.)
Kompetencje [edytuj]
Rada Ministrów:
w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
zapewnia wykonanie ustaw,
wydaje rozporządzenia,
koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
chroni interesy Skarbu Państwa,
uchwala projekt budżetu państwa,
kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).Jest to zasada domniemania kompetencji co oznacza, że jeżeli pewne kwestie nie zostały przyznane konkretnym organom to zasada ta przemawia na rzecz Rady Ministrów.
Z art. 146 wynikają trzy podstawowe funkcje:
- funkcja wykonawcza: zapewnia realizację ustawy budżetowej oraz ustaw zwykłych i innych aktów stanowionych prze Sejm i Senat,
- funkcja kierowania: jest to sterowanie pracami administracji rządowej. Rada Ministrów przed Sejmem ponosi odpowiedzialność za działania własne jak i administracji rządowej.
- funkcja rządzenia: jest to wytyczanie przez Radę Ministrów wedle jej uznania i na jej odpowiedzialność zasad i kierunków polityki państwa. Funkcja ta podkreśla znaczenie ustrojowe Rady Ministrów jak i jej odpowiedzialność.
W skład Rady Ministrów wchodzą:
- Prezes Rady Ministrów
- wiceprezesi Rady Ministrów( ust.2 art. 147 mówi, że „mogą być powoływani wiceprezesi”, a więc nie są konieczni)
- ministrowie
- przewodniczący określonych w ustawach komitetów(odpowiednik ministrów resortowych)
Konstytucja nie podaje liczbowego składu rządu. Do pierwszej grupy członków zaliczamy Prezesa Rady Ministrów(zwanego potocznie premierem). Można go również określić mianem primus inter pares( pierwszy wśród równych) co w rzeczywistości nie przekłada się na żadne dodatkowe uprawnienia.
Uprawnienia premiera możemy podzielić
jako przewodniczącego RM
kompetencje organizacyjne
-reprezentacja RM
- kierowanie pracami
- zwoływanie posiedzeń
- ustalanie porządku obrad
- przewodniczenie posiedzeniom
kompetencje merytoryczne
- kieruje merytoryczną działalnością RM
- decyduje o składzie RM
- koordynuje i kontroluje pracę ministrów i innych członków RM
- zapewnia wykonanie polityki RM i określa sposoby jej wykonania
- wydaje rozporządzenia oraz sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym
jako naczelnego organu administracji rządowej
- wydaje rozporządzenia i zarządzenia
- zwierzchnik służbowy wszystkich pracowników administracji rządowej
- nadzoruje organy centralne i terytorialne administracji rządowej
- dokonuje obsady personalnej szeregu organów adm. rzą.
- nadzoruje samorząd w granicach określonych w konstytucji i ustawach
Ministrowie
Ministrowie są najliczniejszą grupą RM. Można ich podzielić na:
- kierujących działaniami administracji rządowej(tzw. ministrów resortowych)
-wykonujących zadania powierzone im indywidualnie przez premiera (tzw. ministrowi bez teki)
Procedura tworzenia rządu.
Rząd powoływany jest przez prezydenta. Najpierw on desygnuje premiera, a następnie na jego wniosek powołuje członków Rady Ministrów. Przyjęto, że Prezydent powinien powierzyć misję tworznia rządu przedstawicielowi partii która posiada więkdzośc w parlamencie lub reprezentantowi koalicji która została utworzona. W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent przyjmuje przysięgę od członków nowo powołanego rządu. Podczas kolejnych 14 dni premier musi przedstawić Sejmowi swoje expose w którym zawarty jest program działania rządu i zwraca się o udzieleniu mu wotum zaufania. Głosowanie na d wotum zaufanie poprzedzone jest dyskusją parlamentarną . Aby rząd uzyskał votum zaufania potrzebna jest bezwzględna liczba głosów przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli Sejm udzielił votum zaufania proces formowania Rady Ministrów został zakończony.
Jeżeli jednak tak się nie stanie dochodzi do ponownej próby powołania rządu tym razem w miejsce Prezydenta pojawia się Sejm. Kolejno w ciągu 14 dni musi on wybrać Prezesa Rady Ministrów i zaproponowanych przez niego członków rządu. Premiera może wskazać 46 posłów, a do wyboru wymagana jest bezwzględna większość głosów. Wtedy rola Prezydenta sprowadza się do mianowania członków rządu i odebrania ich przysięgi.
Gdyby ponownie nie doszło do uzyskania votum nieufności, rząd wyłania prezydent w ciągu 14 dni. W takim wypadku wystarczy zwykła większość głosów w sejmie. Jeśli zaproponowany przez niego rząd nie uzyska wotum zaufania prezydent skraca kadencję parlamentu i zarządza nowe wybory.
Odpowiedzialność Rady Ministrów.
Dzielimy na dwa rodzaje:
-konstytucyjna(art.156) Dotyczy naruszenia przez premiera lub członka RM konstytucji lub ustaw( co określa się mianem deliktu konstytucyjnego), ale także za przestępstwo popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Pociągnięcie do odpowiedzialności następuje na wniosek prezydenta lub uchwała sejmu podjętą kwalifikowaną większością 3/5 ustawowej liczby posłów. Funkcje oskarżycieli pełnią dwaj wybrani przez sejm posłowie. Oskarżenie rozpatruje Trybunał Stanu który rozstrzyga o winie i karze.
-polityczna(parlamentarna)(art.157) przed sejmem, który negatywną ocenę jej działalności wyraża w uchwale o wotum nieufności. Dzieli się ją na solidarną ( za przewinienie jednego ministra odpowiada cały rząd) lub indywidualną ( do odpowiedzialności pociągnięty jest konkretny minister odpowiadający za odcinek kompetencji który został mu powierzony).
Wotum nieufności dla rządu .
Zgodnie z art.158 Konstytucji RP:
„Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów. Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego [rzez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.”
Wotum nieufności grupuje te siły w rządzie, które są nie niezadowolone z jej działalności.
Często wniosek o wotum nieufności nazywane jest konstruktywnym ponieważ posiada jednocześnie nazwisko kandydata na nowego premiera., jednakże Konstytucja nie używa terminu konstruktywne ponieważ jest to zapożyczenie z systemu kanclerskiego.
Wniosku tego nie można podać pod głosowanie wcześniej niż przed upływem 7 dni.(nie należy działać pod wpływem emocji). Uchwalenie tego wniosku następuje „większością ustawowej liczby posłów” (poparcie 231 posłów). Jeżeli jednak wniosek ten zostanie odrzucony nie można zgładzać kolejnego przed upływem 3 miesięcy(chyba , że zostanie zebranych 115 podpisów).
Wotum nieufności dla ministra.
W przypadku Wotum nieufności dla ministra potrzebnych jest 69 podpisów(15%). Nie posiada jednak konstruktywnego wymiaru.. Również ten wniosek musi być rozpatrywany po 7 dniach, a nie uchwalenie go nakazuje 3 miesięczne wstrzymanie się od kolejnych wniosków. Uchwalenie zaś obliguje członka rządu do niezwłocznego złożenia dymisji.
Dymisja:
Rada Ministrów ustępuje w określonych sytuacjach:
-w chwili ukonstytuowania się nowego Sejmu
-nie uzyskania wotum zaufania(dowodzi to, że rząd nie posiada większości która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania rządu)
-wyrażenie RM wotum nieufności ( jest to dowód utraty przez rząd poparcia Sejmu)
-rezygnacja Prezesa Rady Ministrów (Prezydent może jednak odmówić przyjęcia rezygnacji)
Możliwa jest również dymisja rządu w momencie nie udzielenia absolutorium RM przez Sejm . Następuje to po pozytywnej ocenie wykonania przez rząd ustawy budżetowej i innych planów finansowych. Gdy absolutorium nie zostało udzielone RM zobowiązana jest do złożenia dymisji. Przyjęcie dymisji rządu przez Prezydenta nie oznacza jednak, że RM przestaje działać. Funkcjonuje ona do momentu powołania nowej Rady Ministrów.