2. P. Skeris „Pojęcie grupy odniesienia”
Kryteria wg. Których wyłania się grupy odniesienia:
1. Kryterium interakcji z grupą.
przy interakcjach bezpośrednich, w grupie przynależności jednostki procesy socjalizacji i kontroli społecznej zapewniają standardy grupowe i jednostkowe.
Jednostka nie należy do jednej, ale do wielu grup.
gdy przedmiotem interakcji są inne grupy niż przynależności jednostki, ujawnia się nowy aspekt orientowania się ku odmiennym standardom. Są to oddziaływania rzeczywiste, skierowane bezpośrednio na jednostkę przez realnie istniejących członków grupy..
Grupy pośredniej styczności z jednostka (np. media)- oddziaływanie grupy na jednostkę emitowane jest za pomocą określonych znaków: stabilność oddziaływania elementów struktur społecznej jest wówczas słabsza.
2. Kryterium przynależności - związane ze stopniem interakcji; przynależność do grupy wiąże się z interakcjami częściej w jej obrębie niż na zewnątrz. Można przypuszczać, że im gęstsze sieci interakcji, tym silniejsze oddziaływanie grup przynależności.
3. Kryterium czasu_
w grupie istniejącej aktualnie zachodzą interakcje pomiędzy grupa a jednostką
grupy dawne pozostawiają swój ślad w postaci zinternalizowanych norm i utrwalanych postaw.
Grupy przyszłej przynależności - odwołuje się do pożądanych w toku przemian jednostki norm i wartości.
Zmiana w proporcjach nastawień prospektywnych i retrospektywnych, związanych z cyklem rozwojowym jednostki, pozwala wysunąć przypuszczenie co do względnego znaczenia przyszłych, aktualnych oraz przeszłych grup odniesienia.
4. Kryterium decydującego elementu grup odniesienia- cecha konstruktywna grup odniesienia.
Za kryterium decydujące można uznawać grupy w sensie socjologicznym, kategorie społeczne, psychologicznie wyróżnione („znaczące”) osoby z otoczenia jednostki , normy i standardy.
Kuhn -> stanowisko pierwotności gr. Społecznej ( a raczej osób, z którymi jednostka się identyfikuje), względem kategorii odniesienia - to właśnie grupa wyposaża jednostkę w kategorie pojęciowe, przy pomocy których kategoryzuje ona rzeczywistość społeczna i samą siebie; grupa wyznacza normy porównań.
(wg. Poglądów Kuhna) - nie wszystkie grupy przynależności posiadają jednakowe znaczenie dla jednostki i podlegają uszeregowaniu ze względu na stopień ukształtowania jej podstawowych kategorii pojęciowych. Kryterium grup odniesienia stanowi tu związek treści wchodzących w skład „JA” z innymi jednostkami według wskaźników, tj. identyfikacja, kategorie własnego „JA” na obraz samego siebie. Normy nie stanową czynniku samodzielnego, ale są podporządkowane relacją jednostki do innych osób.
5. Kryterium funkcji grupy odniesienia.
Kelley:
funkcja normatywna - grupa służy jako źródło norm dla jednostki w zakresie zachowań i postaw.
Funkcja porównawcza - grupa jest źródłem standardów do oceny samej siebie lub innych osób.
Kempert - podział w obrębie grup porównawczych
grupy względem których jednostka ocenia własne położenia pod kątem równości i słuszności podziału przywilejów.
Grupy będące układem, względem którego jednostka ocenia słuszność własnego postępowania lub opinii - jednostka nie doszukuje się w danej grupie norm (jak powinna postąpić), ale porównuje swoje zachowanie z tym występującym w grupie.
Grupy wytwarzające model roli, w sensie ukazywania pewnych umiejętności i sprawności technicznych, niezbędnych dla pełnienia danej roli
Grupy dostarczające jednostce bodźców do zachowań komplementarnych względem własnych. Jednostka dostosowuje zachowanie do innych członków grupy, aby osiągnąć efekt. Zachowania te mogą być współpracą, bądź współzawodnictwem - grupy akomodacyjne
Podział w obrębie grup normatywnych ze względu na to czy dane wartości i normy są zinternalizowane przez jednostkę i czy grupy są zinternalizowane działaniami jednostki.
grupy identyfikacji - jednostka zinternalizowała normy i wartości tej grupy
grupy wartościowane
grupy audytoryjne, obserwatorów - jednostka może się z nimi nie identyfikować, one jej nie dostrzegać, lecz ich uwagę jednostka chciałaby na siebie zwrócić -> grupy te oddziałują na jednostkę za pośrednictwem wyobrażeń, jakie o nich posiada jednostka, przypisuje im bowiem wartości i normy i dostosowuje do nich swoje zachowanie.
6. Kryterium modalności:
grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego
często czyjąś przynależność grupową ( jeśli wiąże się z obniżeniem samooceny ) może wskazać jak nie należy się zachowywać, a nie jakie wzory akceptować.
„stosunki odniesienia” segregowane są według stopnia akceptacji norm, gdzie niska akceptacja może przerodzić się w ich odrzucenia.
Typologia grup społecznych według tekstu J. Turowskiego
Próba systematyzacji grup społecznych wg F. Mirka: masy społeczne, grupy rodowe, grupy sąsiedzko-regionalne, związki i stowarzyszenia oraz grupy ustrojowe.
Klasyfikacja grup Znanieckiego - oparta na zasadzie odrębności grup względem siebie, doznawane czy doświadczane prze ich członków. 7 rodzajów grup społecznych stycznościowe, genetyczne terytorialne, klasowe, kulturalne, kościelne, celowe.
3. Tomasz Nawrocki w Machaj str. 243
Jak grupa odniesienia funkcjonuje w społeczności lokalnej, jak same są warunkowane przez jej strukturę i system kulturowy oraz jakie przeobrażenia zachodzą pod wpływem procesu modernizacji społeczności lokalnej.
Koncepcja zmiennych modelowych T. Parsonsa - układ 5 zmiennych, przedstawionych za pomocą alternatyw, dylematów, z którymi styka się działająca jednostka -> wykorzystane do tworzenia typologii społeczeństw oraz teorii modernizacji.
Zmienne służące do charakteryzowania działań jednostki:
the gratification - discipline dilemma: affecitivity vs. Neutrality
the private vs. collectivity interest dilemma: self-orientation vs. call. Orientation
the choices between types of value - or. Standard: universalismus vs. Particularismus -> czy jednostka w trakcie działań wobec danego przedmiotu kieruje się uniwersalny systemem wartości, czy własnym stosunkiem do danego przedmiotu.
the choices between “modalities” of social object: achievement vs. ascription -> odnosi się do tego, czy traktować inna jednostkę w zależności od jej osiągnięć, czy w zależności od cech jednostce przypisanych. (osiągnięcia - przypisanie)
the definition of scope of interest in the object: specifity vs. diffuseness
Społeczność lokalna charakteryzuje się skrajnym partykularyzmem i przypisaniem
Członkowie społeczności lokalnej nie szukają pewnych uniwersalnych normatywnych układów odniesienia poza swoja społecznością, a w jej obrębie, brak jest więc odniesień zewnętrznych.
W społeczności lokalne istnieje istnieje sztywny, jasno opisany układ odniesienia, zarówno w aspekcie normatywnym jak i porównawczym. Jest to przyczyną tego, że nabór do pełnienia ról odbywa się przy pomocy cech przypisanych a nie rzeczywistych osiągnięć jednostki.
Wspólnota terytorialna, brak ruchliwości zewnętrznej i zamknięty charakter społeczności lokalnej utrudnia komunikacje z grupami zewnętrznymi i orientuje jednostkę na układ odniesienia swojej społeczności, grupy zewnętrzne mogą stanowić jedynie negatywny układ odniesienia.
Kolejna cechą jest brak ruchliwości wewnętrznej. Jedynie jednostki zajmujące pozycje skrajnie marginalne do nich przypisane mogą odczuwać potrzeba szukania zewnętrznych grup odniesienia, jednak zamknięty charakter społeczności im to uniemożliwia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W dzisiejszych czasach takie tradycyjne społeczności lokalne są już rzadkością. Stało się tak za sprawą procesu modernizacji owych społeczności
Wg W. Mirowskiegi modernizacja struktury społeczno - ekonomicznej oznacza:
specjalizacje ekonomiczną
zanik znaczenia kryterium statusu społecznego opartych na przypisaniu
otwarcie kanałów ruchliwości społecznej dla szerokich rzesz ludzi
osłabienie roli tradycyjnych elit w życiu społecznym
rozpowszechnienie uczestnictwa w życiu politycznym
rozwój sieci masowego przekazu i wzrost ich znaczenia
Do tego należy dodać powstanie złożonych struktur władzy oraz sekularyzacje
Zmiany w sferach ekonomicznych, społecznych i politycznych prowadzą do zmian układów grup odniesienia w społeczności lokalnej
Zmiany w płaszczyźnie ekonomicznej polegają na specjalizacji ról zawodowych w społeczności, co powoduje zanikanie typowych cech klasycznych społeczności lokalnych takich jak: samowystarczalność, jednolitość zawodowa etc. Prowadzi to do orientacji układu odniesienia na grupy zewnętrzne, ponieważ inne jednostki z tych grup wykonujące np. taką sama prace, zaczynają bardziej przypominać członowi społeczności siebie samego niż inni członkowie lokalni (jednostka aby porównywać musi dostrzegać podobieństwo swej pozycji do pozycji grupy)
W sferze polityczne modernizacja oznacza dyferencje władzy politycznej i rozpowszechnienie uczestnictwa w życiu politycznym, co powoduje zwiększenie wpływu „nie-elit” działających poprzez grupy interesu i ich elity wpływów, a nie elity władzy. Poprzez aktywność polityczną jednostka zyskuje nowe grupy odniesienia położone zarówno wewnątrz, jaki i na zewnątrz społeczności.
Nowe grupy odniesienia jednostka zyskuje także poprzez zróżnicowanie struktury władzy. Zanikają stare elity władzy, pojawiają się nowe. Powstają nowe grupy interesu, nowe elity wpływów, różnicuje się charakter wpływu władzy państwowej - jednostka ma szerokie pole rozwoju aktywności polityczne , co jest nie bez wpływu na jej grupy odniesienia. Mimo, że stare elity nie decydują już o losach społeczności to pozostają one symbolem pewnych wartości.
W sferze społecznej widoczny jest zanik znaczenia kryterium przypisania, dziedziczności, otwarcie nowych kanałów komunikacji i ruchliwości, rozwój środków masowego przekazu etc. Zanik przypisania daje jednostce większą elastyczność w doborze grup odniesienia.
Ponieważ społeczność nie ma już zamkniętego charakteru grupy zewnętrzne przestają być postrzegane jako negatywne grypy odniesienia.
W polskich warunkach społeczno-kulturowych na proces sekularyzacji wpływają inne zmienne, które mogą zakłócić obraz przebiegu sekularyzacji w społecznościach lokalnych i nie pozwalaja na prawidłowe odczytanie przemian w funkcjonowaniu grup odniesienia.