GRUPA ODNIESIENIA - „Encyklopedia socjologii”
RÓŻNE ROZUMIENIE TERMINU.
Pojęcie zostało wprowadzone przez HERBERTA H. HYMANA w 1942 roku - badał on jak jednostka postrzega własną pozycję społeczną w relacji do pozycji jednostek, które są w innych kategoriach społecznych.
Zdaniem TAMOTSU SHIBUTANI jest to odpowiedź na strukturalne powikłanie nowoczesnych społeczeństw, mobilnych, połączonych kanałami masowego komunikowania, na wielość różnych grup, a każda z nich ma inne normy, wartości, inaczej oddziałują na jednostkę, narzucają przeciwstawne sposoby oglądu społecznej rzeczywistości.
I dlatego wyjaśnianie ludzkich zachowań w nowoczesnym społeczeństwie wymaga aby uwzględnić to, iż jednostka może wykorzystywać normy tych grup, do których należy, lub do których nie należy i nawet normy tych grup, które w danym czasie nie istnieją a jednostka zna je jedynie z przekazu pośredniego.
Ujęcie HYMANA - grupa odniesienia dostarcza jednostce miar i kryteriów oznaczenia własnej pozycji w określonym (prestiżowym, ekonomicznym, edukacyjnym) wymiarze statusu, jest tłem, którego cechy służą do określania własnych właściwości społecznych. Jest to grupa, z którą jednostka porównuje się w celu określenia i oceny własnej pozycji społecznej.
Pojęcie to było popularne w latach 50/60/70 - tych i wykorzystywane je np. w badaniach marketingowych, badaniu masowego komunikowania się, akulturacji, zachowań politycznych i konsumenckich, przestępczości nieletnich, formalnych organizacji czy postaw w procesie pracy.
Theodore Newcomb 1982 - kryterium wyodrębnienia grup odniesienia to znajomość dominujących w grupie wartości a nie formalna przynależność. Znajomość tych wartości i odcięcie od nich konstytuuje grupę odniesienia negatywnego a znajomość tych wartości i utożsamianie z nimi konstytuuje grupę odniesienia pozytywnego.
Robert Merton 1982 wraz z Alice s. Rossi - teorii grup odniesienia jako teorii socjologicznej średniego zasięgu poświęcił dwa obszerne studia.
Teoria ta ma na celu usystematyzowanie przyczyn i skutków dokonywania ocen, m.in. samego siebie - a wartości czy wzory innych jednostek służą do czynienia porównań. Jego zdaniem odniesienie - polega albo (I sens) na porównywaniu prowadzonym do oceny własnej sytuacji albo (II sens) na przyswojeniu wartości, norm, wzorów grupowych.
I sens - Grupa odniesienia - to jest podstawa do porównań, dostarcza kryteriów oceny własnej sytuacji, co wyraża się stanem afektywnym (np. poczuciem uprzywilejowania lub upośledzenia)
II sens - Grupa odniesienia - jest źródłem przejmowanych norm lub wartości i określa podstawy jednostki.
Harold H. Kelley 1952 - wprowadził rozróżnienie funkcji grup odniesienia.
Funkcja normatywna - grupa ją pełni gdy jest w stanie nagradzać jednostkę za dostosowanie do normy lub karać jednostkę za niedostosowanie do normy.
Funkcja porównawcza - grupa dostarcza standardu względem, którego jednostka może ocenić siebie i innych. (czyli nieistotne jak grupa ocenia jednostkę, ale jak jednostka grupę postrzega, jakie właściwości jej przypisuje).
Propozycje Kellera - przyjęło wielu badaczy co zaowocowało rozróżnieniem na grupę odniesienia normatywnego i porównawczego.
Theodore D. Kemper 1968 - on sformułował typologię grup odniesienia porównawczego - ona obejmuje:
Grupy wykorzystywane przez jednostkę przy ocenie własnej sytuacji.
Grupy pomocne przy określaniu poprawności własnego zachwiana lub opinii.
Grupy ukazujące jednostce uzupełniające lub równoległe sposoby odpowiedniego postępowania.
Należy dodać, że niektórzy badacze uważają, że procesy porównywania nie powinny być obejmowane przez teorię grup odniesienia. np. Muzafer Shrif 1968 - grupa odniesienia to taka, z którą jednostka się identyfikuje lub, do której przynależność jest przedmiotem jej aspiracji.
GRUPA ODNIESIENIA W INTERAKCJONIZMIE SYMBOLICZNYM
Pojęciem tym zainteresowali się socjolodzy - przedstawiciele interakcjonizmu symbolicznego.
Ralph H. Turner 1956 - rozważa pojęcie w ścisłym powiązaniu z pojęciem przejmowania roli innych osób (role-taking, taking the role of others) oraz pojęciem uogólnionego innego.
Przejmowanie roli - to ogólnie proces ujmowania i przewidywania zachowania innej osoby poprzez rozpatrywania jej zachowania w kontekście roli przypisanej tej osobie.
Uogólniony inny - to grupa odniesienia, ten uogólniony inny niezależnie od cech poszczególnych jednostek składających się na grupę, traktowany jest jako wyposażony w atrybuty jej członka. (on ma cechy członka grupy).
Shibutani 1961/62 - pojęcie grupy odniesienia odnosi się do grupy,
której perspektywę (czyli grupowo zorganizowany ogląd rzeczywistości społecznej) dany aktor społeczny wykorzystuje postrzegając otaczający świat. Wszystkie obiekty mogą być grupą odniesienia, nie patrzyć tylko na grupy zorganizowane. Bo grupą odniesienia jest publiczność, która składa się z rzeczywistych lub wyobrażeniowych uosobień, którym są przypisane określone wartości (1986 - Shibutani)
Manford H. Kuhn 1972 - grupą odniesienia jest jednostka lub grupa,
do której jednostka jest emocjonalnie przywiązania. Ona dostarcza podstawowych pojęć ujmowania świata, w komunikacji z tą grupą odniesienia autokoncepcja jednostki jest podtrzymywana lub zmieniana.
Marek Ziółkowski 1981 - podjął interpretacji pojęcia grupy odniesienia
z perspektywy interakcjonizmu symbolicznego. Dla niego rozumienie grupy odniesienia dotyczy grupy lub grup wyznaczających perspektywę poznawczą i wartościującą jednostki. ”Opisują one po prostu społecznie narzucony sposób przypisywania znaczeń obiektom (pewnym grupom, jednostkom, kategoriom społecznym), wykorzystywany następnie do porównawczej samooceny i sterujący aspiracjami. Grupa odniesienia porównawczego czy normatywnego nabierają mocy sterowania zachowaniami jednostki i procesami samooceny dopiero wtedy gdy znajdujące się jakoś w obrębie jej doświadczenia, zorganizowanego w ramach perspektywy jej macierzystej tej (grupy) lub grup.”
DYSKUSJE WOKÓŁ POJĘCIA GRUPY ODNIESIENIA
Popularność pojęcia spowodowała, iż nadano mu rozbieżne znaczenie. Zwrócono przy tym uwagę, że ta niejednolitość znaczenia, jest utrudnieniem do kumulacji wyników badań empirycznych i budowy na tych wynikach opartych teorii grup odniesienia. Są nawet tak radykalni, którzy brak wspólnego rdzenia, rozchodzenie się znaczeń na obszarze psycho - socjologii - uważają za powód do odrzucenia terminu. Można zgodzić się, że krytyka niejednoznaczności pojęcia jest słuszna, ale żeby od razu rezygnować z pojęcia. Ma ono już ugruntowane miejsce w socjologii. Oto zasługi: np.
przeprowadzenie rozróżnienie między grupą, do której jednostka należy a grupą, której wpływom ulega - nie będą jej formalnym członkiem {a to rozróżnienie zdaniem Julii Sowy jest bardzo istotne do uchwycenia zmian społecznych}
to pojęcie daje możliwość aby rozróżnić odmienne sposoby przynależności do grupy.
bo przynależność do grupy to nie tylko sprawa członkostwa, które wynika z kryteriów obiektywnych. Ważna jest charakterystyka członkostwa - która powiązana jest z aktywną rolą jednostki w relacjach z grupą.
jednostka rozpoznaje grupę własnego uczestnictwa, ją ocenia, wobec niej podejmuje działania, przybiera postawę, dystansu, chce uwolnić od jej wpływu.
Podsumowując przemyślane pojęcie grupy odniesienia - to ogromna pomoc aby przezwyciężyć przesocjalizowaną koncepcję człowieka w socjologii.
Ale aby było ono użyteczne musi zostać sprecyzowane dokładnie, aby przyjęcie terminu było powszechne. Co może być najbardziej potrzebnym zadaniem na przyszłość. [jak widać ku najlepszej drodze aby zbudować teorię grupy odniesienia jest perspektywa poznawcza interakcjonizmu symbolicznego]
Oto publikacje polskie o granicach odniesienia (jest ich niewiele)
SOWA 1962 - artykuł będący omówieniem literatury anglojęzycznej.
MARIA ŁOŚ 1976 - artykuł wprowadzający do typologii grup odniesienia,
pojęcie grupy audytoryjnej - grupy, z którą z powodów interakcyjnych jednostka musi się liczyć, do której dostosować musi w konkretnych sytuacjach swoje zachowanie, nie zmieniając własnych przekonań.
PIOTR SKERIS 1974 - próba uporządkowania i zoperacjonalizowania pojęcia.
TOMASZ NAWROCKI 1986 - zastosowanie w badaniu społeczności lokalnej.
Odniesienie - traktowane również jako intencjonalny proces zachodzący w świadomości podmiotu (GOŁDYKA 1994)
Istota tego procesu to interakcja przekonań jakimi w stosunku do siebie podmiot dysponuje, z przekonaniami żywionymi w stosunku do innych. A wyodrębnienie odniesienia
PODMIOTOWEGO
PRZEDMIOTOWEGO
DESKRYPTYWNEGO
AKSJOLOGICZNEGO
AKSJOLOGICZNO - DESKRYPTYWNEGO
Może być podstawą typologii grup odniesienia.
5