Diagnostyka pedagogiczna "Istota i sens diagnozy pedagogicznej"
Już w starożytności - u Hipokratesa- odnajdujemy jedne z pierwszych informacji na temat diagnozy.
Już wtedy pojęcie diagnozy wiązano z naukami medycznymi, a definiowano je jako patologiczny stan organizmu.
Termin "diagnoza" wszedł na dobre do języka pedagogiki społecznej dzięki Marry Richmond, która napisała o konieczności odnajdywania powodów w osobach wykolejonych, jak i środowisku w sytuacjach ubóstwa, demoralizacji i patologii. Twórczynią pedagogiki społecznej i propagatorką podobnych idei w naszym kraju była Helena Radlińska.
1. Pojęcie diagnozy:
Słowo "diagnoza" ma swoje korzenie w języku greckim i znaczy tyle, co identyfikacja, rozpoznanie. Początkowo łączyło się ściśle z medycyną, jednak z biegiem lat, za sprawą Mary Richmond w 1917 roku rozszerzyło swój zasięg na nauki społeczne.
Dzisiejsza konotacja tego pojęcia wyróżnia dwie jego części: gromadzenie przydatnych informacji i ich dokładne, krytyczne omówienie na drodze rozumowej.
Najbardziej celna definicja orzeka, że diagnoza jest identyfikacją esencji i wszelkich determinantów wieloskładnikowego stanu rzeczywistego poprzez cechy go charakteryzujące i przy rozpatrzeniu uniwersalnych prawidłowości występujących w interesującej nas dziedzinie. Ta definicja jest bardzo ogólna i składa się z wielu elementów, które w postaci diagnoz cząstkowych będą omawiane w dalszej części pracy.
Poznanie diagnostyczne wiąże się z dwoma podstawowymi czynnikami: doświadczeniem i myśleniem. Multilateralna charakterystyka własności i oznak zjawiska, powstała dzięki obserwacji, badaniom i różnym doświadczeniom stawia sobie za zadanie zgromadzenie wiadomości dotyczących analizowanego podmiotu i otaczającej go rzeczywistości. Taki zbiór cech staje się podłożem dla dalszego rozwoju badań i postawienia diagnozy.
Ta definicja ukazuje elementarne czynności diagnostyczne- zgromadzenie danych, ich interpretację oraz ocenę za ich pomocą stanu rzeczy.
W działaniach diagnostycznych bardzo ważnym jest także diagnostyk, ponieważ do sformułowania diagnozy często używa w mniejszym lub większym stopniu własnej intuicji.
Przeczucie w połączeniu z praktyką i biegłością w określonej dziedzinie badacz w szybkim tempie dobiera symptomy do odpowiadającego im rodzaju albo odmiany. Jednak diagnoza, przy której postawieniu posłużyliśmy się przeczuciem musi być potwierdzona na drodze empirycznej.
SCHEMAT POZNANIA DIAGNOSTYCZNEGO:
Przeczucie
(heureza)
Określony eksperyment gatunki i rodzaje
Umotywowanie, wywód
2. Diagnoza pedagogiczna:
W pedagogice mianem diagnozy określa się identyfikację jakiegoś fragmentu rzeczywistości społeczno- wychowawczej w oparciu o zgromadzone i zinterpretowane dane z różnorodnych źródeł, a także jego sposobu powstania, czynników sprawczych oraz objaśnienie konotacji, stadium rozwoju i prognozowanie. Taką diagnozę zwie się rozwiniętą. Według S. Ziemskiego składa się z trzech cząstkowych faz:
- diagnozy kwalifikacyjnej- zajmuje się wszelkimi pobudkami i motywami działań,
- diagnozy genetycznej- ta z kolei mówi, jakie wydarzenia doprowadziły do aktualnego stanu podmiotu,
- diagnozy znaczenia dla całości- treścią tej fazy jest waga dla całości, którą tworzy dany przedmiot, stanu obecnego,
-diagnozy fazy- odpowiadającej na pytanie o fazę rozwoju stanu aktualnego,
-diagnozy prognostycznej (rozwojowej)- przewiduje, jak dany stan będzie rozwijać się w przyszłości.
Nie wszystkie jednak diagnozy charakteryzują się takim schematycznym przebiegiem, w większości przypadków występuje tylko część czynników. W dodatku ich istotność jest zróżnicowana. Pomimo tego dwa z wymienionych etapów winny mieć miejsce w każdej poprawnej diagnozie. Zaliczamy do nich diagnozę kwalifikacyjną oraz diagnozę genetyczną.
Zawarty w tekście porządek etapów nie jest stały i podlega ciągłym fluktuacjom w zależności od sytuacji. Początek bierze się przeważnie od zadań, do których rozwiązania niewiele brakuje, gdyż dane zgromadzone są w wystarczającej ilości. Następnie zaś rozwiązuje się zadania nieco trudniejsze, dla których brak potrzebnych informacji.
Diagnozę pedagogiczną śmiało nazwać możemy rozwiniętą. Nie redukuje bowiem swojego przedmiotu do kontroli i oceny postępów ucznia, ale wyjaśnia również genezę danego stanu i prognozuje dalszy rozwój wychowanka. Działalność podejmowana w przeszłości jest podstawą do objaśniania aktualnego stanu wiedzy i umiejętności wychowanka, a teraźniejszość jest pomocna w prognozie jego rozwoju.
Przedmiotem rozważań diagnozy pedagogicznej są ważne składniki składające się na rzeczywistość pedagogiczną, np. warunki nauki, programy szkolne, metody wychowawcze, oczekiwania, dokonania. Dopełniające dla diagnozy pedagogicznej są: diagnoza zdrowotna, psychologiczna, socjologiczna oraz finansowa.
Przedmiotem, a właściwie podmiotem diagnozy jest wychowanek. By treść postawionej diagnozy była jak najbardziej zgodna z rzeczywistością, uczeń powinien być jej świadomym i aktywnym uczestnikiem.
Diagnozy formułowane są na użytek rodziców, nauczycieli i opiekunów dzieci, dlatego też im większa jest ich wiedza, tym bardziej trafne działania profilaktyczne podejmą.
Trzy elementarne role diagnozy pedagogicznej:
- rozpoczyna działalność projekcyjna,
- daje możliwość ciągłego nadzoru przebiegu wychowania,
- pozwala racjonalnie ocenić rezultaty podejmowanych czynności pedagogicznych, kontrolować i korygować zachodzące procesy.
3.) Diagnostyka dydaktyczno - wychowawcza:
Charakterystykę i interpretację sytuacji dydaktyczno- wychowawczej ucznia oraz modyfikacje w jego zachowaniu dzięki jakimkolwiek oddziaływaniom pedagogicznym nazywamy diagnostyką dydaktyczno- wychowawczą. Należy ona do metod diagnozy pedagogicznej.
MODEL DIAGNOZY:
początkowe przygotowanie poznawcze,
początkowa motywacja,
treść kształcenia,
uwarunkowania kształcenia,
osiągnięcia poznawcze
sukcesy motywacyjne.
Start i meta owego modelu zawierają pojedyncze stany sukcesów szkolnych, podzielonych na 2 dziedziny:
poznawczą (dydaktyczną),
motywacyjną (wychowawczą).
Środek odznacza się treścią kształcenia , którą zdołał posiąść uczeń w danych warunkach organizacyjnych.
Ten prototyp jest jednostkowym ogniwem łańcucha spajającego lekcje, bloki programowe, klasy szkolne i szczeble edukacji.
1. Początkowe przygotowanie poznawcze odznacza się określonymi sukcesami poznawczymi, koniecznymi albo pomocnymi w nabywaniu wiedzy z określonego przedmiotu. Sukcesami nazwać można jakieś informacje, zdolności (np. szybkość uczenia się), itp.
Początkowe przygotowanie poznawcze ma na celu zmniejszenie ilości czasu poświęcanego na nabycie nowej wiedzy poprzez informacje i zdolności już posiadane.
Najważniejsza reguła diagnozy początkowego przygotowania poznawczego wychowanków mówi o rozszyfrowywaniu tego, co dziecko potrafi zrobić, a nie doszukiwania się brakujących elementów.
Bardzo przydatne nauczycielom są naturalne metody diagnozy początkowego przygotowania poznawczego: dialog z wychowankiem, prace pisemne, zadania liczbowe, eksperymenty przyrodnicze, prace plastyczne o różnorodnej tematyce. Diagnoza profesjonalna chwali sobie testy zdolności i testy osiągnięć, zajmujące się badaniem procesów myślowych wychowanka na materialne słownym, liczbowym diagnozie przestrzennym.
2. W motywacji początkowej istotna jest ochota na nabycie wiedzy z danego przedmiotu i cechy osobowościowe powodujące zachowanie tej ochoty, mimo przeszkód, jakie często mają miejsce. "Wytrwałość do ukończenia zadania" (pracowitość, zaciętość) jest obecnie uważana za wyjątkowo znaczącą kompetencję w osiąganiu sukcesów szkolnych.
Motywacja ma ogromny wpływ na jakość uczenia się (są osoby, które z zapałem zapoznają się z nowymi treściami, lecz wielu czyni zeń ciężką powinność i zaznajamia się z nimi w minimalnym stopniu, istnieją też osoby agresywnie przyjmujące wiadomości, prognozujące katastrofy i przegrane).
Metody, jakie zwykle stosuje się, by uzyskać informacje na temat motywacji wychowanka, to:
- obserwowanie zachowania i pracy dziecka, szczególnie na wstępnym etapie, a także obserwacja jego postępowania w czasie wolnym od nauki,
- wywiad przeprowadzony przy użyciu kwestionariusza lub bez niego,
- ankieta w postaci kwestionariusza albo pracy pisemnej (wypracowanie) na różne tematy,
- eksperyment pedagogiczny, gdzie dziecko samo wybiera treści, środki i metody uczenia się i organizacji zajęć.
Doniosłe znaczenie ma przyjazna i przychylna postawa, która warunkuje pozyskanie otwartych, uczciwych wypowiedzi i przydatnych reakcji niewerbalnych.
3. Treść kształcenia to układ poszczególnych działań zdobywanych przez wychowanków w toku nauczania.
Możliwe jest jej trójwymiarowe nakreślenie, jako:
- systemu celów kształcenia (im ważniejszy i bardziej znaczący cel kształcenia, tym system staje się istotniejszy).
Cele pod postacią czynności ciągną się od możliwości przywołania z pamięci wiadomości do zdolności dotyczących strategii w rozwiązywaniu problemów teoretycznych z zakresu danego przedmiotu i do działalności praktycznej.
- materiału kształcenia- jego konstrukcja jest tak plastyczna i sprężysta, że uporządkowanie tematyki, indukcyjne i dedukcyjne drogi konkludowania oraz przykłady mogą być wybierane według chęci i potrzeb dziecka.
- wymagań dydaktycznych- nauczyciele posiadający merytorycznie dobre przygotowanie umiejętnie uściślają hierarchię wymogów na wzór skali ocen szkolnych.
Dokładna analiza zawartości kształcenia zaliczana jest do jednego z ważniejszych elementów diagnozy pedagogicznej.
4. Uwarunkowania kształcenia, do których zaliczają się materialne jak społeczne otoczenia osoby nabywającej wiedzę, główną rolą przyznają jakości nauczania. Składają się na nią rady i pochwały przekazywane wychowankowi, organizacja jego nauki oraz rodzaje dawanych mu wzmocnień, mających pobudzić go do dalszych sukcesów. Kładąc nacisk na działalność dydaktyczno- wychowawczą można stwierdzić, że nie osobowość i temperament nauczyciela, lecz jakość przekazywania wiedzy gwarantuje wychowankom sukcesy szkolne. Warto podkreślić również, by w pracy z młodszymi, gorzej przygotowanymi poznawczo oraz słabiej umotywowanymi dziećmi posługiwać się pomocami naukowymi i wzbogacać sytuacje wychowawcze, uczynić je dynamicznymi i różnorodnymi. Dzieci pozbawione środków dydaktycznych ułatwiających zrozumienie skomplikowanych treści mają ograniczoną drogę do postępu.
5. Sukcesy poznawcze wychowanków w określonym przedmiocie lub dziedzinie nauczania mogą zostać zmierzone w podobny sposób jak w jego początkowym przygotowaniu poznawczym.
6. Sukcesy związane z motywacją są ustosunkowaniem się ucznia do jakiejś treści kształcenia, po podjętych próbach jej opanowania i zapamiętania. Przeważnie rozwój poznawczy w zakresie danej dziedziny rodzi również rozwój motywacyjny. Proces ten zachodzi także w odwrotnym kierunku. Zanotowane tu jednak wzrosty sukcesów są nieduże. Całkowita motywacja wychowanka do nabywania nowych treści i umiejętności ulega modyfikacjom podczas tysięcy godzin spędzanych w szkole.
4.) Diagnostyka opiekuńcza:
Przy diagnozowaniu potrzeb opiekuńczych konieczne jest zaznajomienie się z danymi zjawiskami i stadiami, a nade wszystko z każdą z potrzeb ludzkich, by móc je w jak najwyższym stopniu zaspokoić. Występuje duże zróżnicowanie gatunkowe w zakresie tych potrzeb, dlatego diagnoza opiekuńcza jest procesem bardzo skomplikowanym.
Jedynie względnie proste potrzeby można wykryć metodą obserwacji, natomiast przeważająca większość diagnozowania potrzeb związanych z opieką potrzebuje zaplanowanych, perfekcyjnie zorganizowanych i systematycznych działań badawczych, z wykorzystaniem szerokiej wiedzy o człowieku i jego sposobach bytowania.
Często występuje klasyfikacja potrzeb opiekuńczych z uwagi na środowiska wychowawcze i własności organizmów ludzkich:
Potrzeby opiekuńcze powiązane z funkcjonowaniem rodziny:
- odebranie opieki (sieroctwo po wieloma postaciami),
- czasowe odłączenie od opiekunów
- niedostatek pod względem materialnym,
- zbyt mała ilość czasu poświęcana dzieciom, brak opieki ze względu na zawód wykonywany przez rodziców,
- dysfunkcje rodziny (rozkład rodziny).
2. Potrzeby opiekuńcze połączone z funkcjonowaniem instytucji szkoły:
- poczucie bezpieczeństwa dziecka
- porażki szkolne i ich różne przyczyny,
- przeszkody w uzyskaniu dostępu do szkół ponadgimnazjalnych.
3. Potrzeby opiekuńcze wiążące się z działalnością podejmowaną przez dziecko na rzecz otoczenia i środowiska, w którym przebywa:
- potrzeba osobistej aktywności (podczas pracy, zabawy, uczenia się, często występują nieprawidłowe formy opieki nad dzieckiem ponadprzeciętnie uzdolnionym),
- potrzeba relacji społecznych (nieumiejętne nawiązywanie znajomości)
- potrzeba posiadania własnego miejsca w społeczeństwie, wypełniania określonej roli.
4. Potrzeby będące wynikiem budowy organizmu dziecka:
- wady rozwojowe,
- różnego rodzaju upośledzenia i niepełnosprawności,
- zagrożenia zdrowia i życia (niehigieniczny tryb życia, długotrwałe choroby).
Istotną funkcję w diagnozie opiekuńczej pełnią użytkowane metody postępowania diagnostycznego, diagnozie także charakter osoby diagnozującej, ponieważ często diagnozie swoim postępowaniu badawczym działa ona z pomocą doświadczenia i przeczucia.
Technikami, z których najczęściej się korzysta są: technika obserwacji, wywiadu, kwestionariusza, analizy dokumentów, testu socjometrycznego, pomiaru i statystyki. Do preferowanych narzędzi zalicza się: magnetofon, aparat fotograficzny, kamerę, skale pomiarowe, ankiety.
Najbardziej rozpowszechnioną diagnozą w diagnostyce opiekuńczej jest jednostkowa, grupowa, bądź środowiskowa ocena. Specjalną uwagę przywiązuje się do badań kompleksowo- środowiskowych natury socjologiczno- psychologicznej, nie zapominając o algorytmie (zbiorze zasad mówiących jak rozwikłać dany problem).
Wzorzec rejestru poszczególnych działań w diagnostyce opiekuńczej:
Zobrazowanie układu badanej rzeczywistości, egzystencji ludzkiej, bądź grupy.
Postawienie problemu, który chcemy rozwikłać i sprecyzowanie celu poszukiwań.
Rozpoznanie i przeanalizowanie badanego fragmentu rzeczywistości.
Czerpanie wiadomości z wielu źródeł, do których tylko mamy dostęp w celu sformułowania hipotezy badawczej.
Wybór odpowiednich metod, technik i narzędzi pracy.
Rozpoczęcie badań diagnostycznych, gromadzenie ich rezultatów.
Próba stawiania diagnozy- dokładne przeanalizowanie rezultatów badań.
Opracowywanie modeli związanych z zagwarantowaniem poprawnego i niezakłóconego przebiegu procedur.
Teoretyczne sprawdzenie modeli.
Dokonanie wyboru najodpowiedniejszego modelu i jego ugruntowanie na tle praktyki i doświadczeń badacza oraz dostępnej literatury.
Rozpoczęcie w praktyce działań opiekuńczo- wychowawczych.
Stworzenie nowych projektów dotyczących działań praktycznych i ich teoretyczne przetestowanie.
Użytkowanie wybranych projektów w praktyce.
Generalizacja dokonanych spostrzeżeń- próba stworzenia prawideł i reguł działalności opiekuńczej.
5.) Diagnostyka w wychowaniu resocjalizującym:
Diagnostykę resocjalizującą zaliczyć możemy do dyscyplin naukowych, których przedmiotem są niełatwe, drażliwe diagnozy potrzebne do procesu resocjalizacji osób niedostosowanych społecznie.
Wyróżniamy kilka stadiów diagnozy resocjalizującej:
Rozpoznanie sytuacji osoby nieprzystosowanej do społeczeństwa.
Przedstawienie stanu tej osoby.
Omówienie na tle przyczynowym bądź teleologicznym.
Diagnoza według obowiązujących kanonów pedagogicznych i społecznych, ułatwiająca zaplanowanie działań zapobiegawczych bądź korygujących.
Zwykle przedstawia się trzy różne diagnozy cząstkowe składające się na diagnozę resocjalizującą:
diagnoza zatwierdzająca fakty polega na analizie tych najbardziej rzucających się w oczy, dodatnich stanów jednostki, a także przedstawienie i wytłumaczenie dewiacji o podłożu genetycznym, społecznym i osobowościowym.
diagnoza projektująca opiera się na postawieniu kilku ocen stwierdzonych stanów. Szuka powiązań pomiędzy stanem aktualnym, czyli wynikiem oraz źródłami danego stanu.
diagnoza sprawdzająca weryfikuje pozyskany obraz życia człowieka w społeczeństwie oraz zakłóceń jakie są związane z przystosowaniem. Diagnoza ta ma na celu sprawdzenie efektywności wprowadzonych w życie rozwiązań oraz słuszność postawionej diagnozy.
Diagnostyka resocjalizująca wypełnia dwie ważne role:
- opisowo- wyjaśniającą, która ma na celu zaznajomienie się ze stanem społecznym egzystowania jednostki oraz jej okoliczności
- oceniającą- zwykle ocena stawiana jest przy porównaniu aktualnego stanu bytowania społecznego jednostki z preferowanym ideałem pedagogicznym.
Pedagogika posługuje się trzema modelami diagnozy resocjalizacyjnej:
1. Model diagnozy behawioralnej interesuje się postępowaniem odchylonym od standardu w sensie statystycznym, tzn. zajmuje się sposobem bycia będącym poza granicami 1 odchylenia standardowego. Celem tego badania jest wykrycie elementów wpływających na modyfikacje reakcji ludzkich. Najczęściej stosowaną metodą diagnozowania bezsprzecznie stanowi bezpośrednia obserwacja postępowania człowieka w odmiennych sytuacjach życiowych. Resocjalizujemy w tym modelu zmieniając niepożądane zachowania jednostek według praw klasycznego i instrumentalnego warunkowania.
2. W modelu diagnozy interakcyjnej zwykło się badać rodzaj i jakość relacji interpersonalnych niedostosowanej społecznie jednostki z osobami socjalizującymi (rodzicami, przyjaciółmi), a także stan rozwoju społeczno-etycznego. W tej wersji zajmujemy się psychospołecznym rozwojem człowieka oraz zaburzeniami z nim związanymi. Na podstawie przeprowadzonego rozpoznania dobierana jest jak najlepsza korekta przy stosowaniu metod oddziaływania opiekuńczego i terapeutycznego.
3. Model diagnozy interdyscyplinarnej łączy metody i techniki badawcze z różnorodnych dziedzin, np. z psychologii eksperymentalnej, antropologii. Osobę diagnozującą pochłaniają reakcje jednostki i mechanizmy regulacji psychospołecznej, powodujące zakłócenia w przystosowaniu do życia społecznego. Bada wszelkie postawy, role społeczne, mechanizmy integracji i internalizacji. Ten model jest wielofunkcyjny i wielozadaniowy oraz obejmuje najszerszą treść. Niedostosowanie społeczne traktuje się jak antagonizm destruktywny, który ujawnia się w postawach i rolach społecznych człowieka, występujących przy wysokim stanie niesprzyjających czynników biopsychicznych i socjokulturowych, co z kolei utrudnia jednostce prawidłowy rozwój.
Podstawowe zadania, jakie pełnić ma ta diagnoza zawierają się w trzech punktach:
Przegląd nastawień aspołecznych i antyspołecznych oraz wyznaczenie ich związków.
Rozpoznanie zaburzonych ról społecznych, w jakich odnajduje się osoba badana.
Wykazanie prawdopodobnych elementów biopsychicznych i socjokulturowych, mogących podwyższyć możliwość przejęcia przez badanego nieprawidłowych zachowań.
Narzędzia użytkowane przez nas w diagnostyce resocjalizacyjnej musze spełniać kilka warunków, tzn. być:
- precyzyjne -wystandaryzowane
- kompetentne -znormalizowane.
Podstawowymi technikami diagnostycznymi traktującymi o niedostosowaniu społecznym są:
- Arkusz Diagnostyczny D. H. Scotta,
- Arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej,
- Miara Dojrzałości Społecznej E. Dolla,
- Skala Nieprzystosowania Społecznego L. Pytki,
6.) Typy diagnoz:
W tym punkcie przedstawię typologię S. Ziemskiego, ponieważ wydaje mi się najbardziej trafna. Określone przez niego typy diagnoz stają się tożsame ze stadiami diagnozy rozwiniętej:
I. Diagnoza dopasowana do rodzaju albo gatunku, dzieli się na kilka dokładniejszych rodzajów:
a.) diagnoza przyporządkowująca klasyfikacyjna- najlepiej rozwinięta jest w dyscyplinach przyrodniczych (np. biologii, zoologii), ponieważ ważnym jej aspektem jest przymus odszukania w przedmiotach badań cech wspólnych, które różnicują jeden gatunek od drugiego. Charakterystyczne są w niej żelazne, rygorystyczne bariery (obowiązek posiadania lub braku określonych cech u danych gatunków).
b.) diagnoza przyporządkowująca typologiczna specyficzna jest dla nauk społecznych i humanistycznych, a w niedużej części również przyrodniczych (socjologia, medycyna, psychologia). Zaletą są rozległe opisy i wyjaśnienia oraz brak sztywnych barier, jakie wyznaczają drogę w diagnozie klasyfikacyjnej.
II. Diagnoza przyczynowa zwana też genetyczną próbuje objaśnić rozwój pewnej procedury lub sytuacji badanego przedmiotu. Pokazuje ciąg przyczyn, które kolejno doprowadziły do aktualnego stanu rzeczy.
Prawidłowe leczenie nie obędzie się bez niej, ponieważ by terapia przebiegła poprawnie musimy znać przede wszystkim przyczyny kurowanych zaburzeń.
III. Diagnoza celowościowa (znaczenia) objaśnia jakie modyfikacje w strukturze całości wywołują poszczególne procedury bądź sytuacje oraz działanie agregatu na pojedyncze elementy (sytuacja odwrotna). Pokazuje doniosłość jednostkowych czynników dla całościowej oceny badanego stanu).
IV. Diagnozę fazy stosuje się w zjawiskach dynamicznej naturze- organizmach psychikach ludzkich, zbiorowości, chorobach, gdzie pomocne jest ustalenie stadium, w jakim aktualnie zjawisko się znajduje. Określenie etapu pomaga wykryć stopień rozwoju badanych procedur jest podstawą do formułowania prognoz.
V. Diagnoza prognostyczna (rozwojowa) przewiduje jak w dalszym ciągu rozwinie się badane zjawisko. W oparciu o wcześniejsze stadia - elementy diagnozy staje się ich rezultatem. Prognozuje o kolejnych fazach.
Podsumowując różne typy wyżej opisanych diagnoz korelują pomiędzy sobą i oddziałują na siebie wielorako. Rezultatem jest multilateralna identyfikacja badanego stanu rzeczy, dokładny opis oraz objaśnienie uwarunkowań i prognoz rozwojowych.
Schemat diagnozy rozwiniętej:
Diagnoza przyporządkowująca
diagnoza genetyczna diagnoza znaczenia diagnoza fazy
diagnoza prognostyczna
H. Schulten podzielił diagnozy na dwa główne rodzaje:
1. diagnozę stanu- jest połączeniem diagnozy przyporządkowującej, genetycznej i fazy.
2. diagnozę znaczenia- tożsama jest z diagnozą celowościową.
W podziale Schultena brakuje diagnozy prognostycznej.
7.) Kryteria różnicowania diagnozy:
Diagnozę klasyfikuje się przy zwróceniu uwagi na wyznacznik celu badań. Tutaj wyróżniamy diagnozę decyzyjną i poznawczą.
Diagnoza decyzyjna stawiana jest w sytuacji, gdy wychowawca wykonuje badanie potrzebne do zadecydowania o świadomym i celowym użyciu środków w praktyce. Stanowi przedstawienie rezultatów badania pewnego fragmentu rzeczywistości, które posiada czynniki znaczące dla praktycznej działalności.
Cechy diagnozy decyzyjnej:
- stosuje się ją w sztywnym związku z modelami pedagogicznymi, które muszą brać pod uwagę wykonalność wzoru.
- stanowi składnik ciągu zorganizowanej działalności
- pojawiają się sprzężenia zwrotne działań diagnostycznych, planowania i sprzężeń połączonych z wykonaniem projektu. Do tego dochodzi ostateczna ocena podsumowująca.
- nastręcza konieczność twórczego działania, ze względu na bogatość i wieloznaczność danych oraz możliwości formułowania nowych, pomocniczych hipotez.
- jest kompletna i można ją łatwo i skutecznie sprawdzić, ponieważ osoba diagnozująca jest w bezpośrednim, rzeczywistym i ciągłym kontakcie z mnóstwem wiadomości.
Diagnozę poznawczą charakteryzuje sytuacja, gdy wychowawca decyduje się na przeprowadzenie badania, by zweryfikować efektywność jakiejś metody działalności pedagogicznej. Pytamy tutaj nie o realizację czy zaplanowanie czynności, lecz o jej skuteczność. Niedostateczna jest asercja zgodności lub niezgodności w związku z posiadanymi wiadomościami, lecz konieczne jest zweryfikowanie danej teorii z innymi, zastępczymi teoriami.
Istnieją trzy grupy elementów środowiskowych, które są diagnozowane:
- status materialny,
- wzorce i ideały osobowe,
- organizacja i styl życia.
Typy czynników diagnostycznych, według kryterium prakseologicznego:
zespół uwarunkowań rzeczowych (rodzina, koledzy)
zespół uwarunkowań organizacyjnych (jak zorganizowany jest proces wychowania, lokale jakimi dysponuje instytucja opiekuńczo- wychowawcza, dostępność do pomocy naukowych).
8.) Metody formułowania diagnoz:
Metodami diagnozy nazywamy wszystkie rozumowo uzasadnione podejścia do procedury diagnostycznej:
sporządzenie harmonogramu procesu diagnozy,
kreacja,
wybór i użytkowanie technik gromadzenia i opisu cech, jakimi odznacza się badany podmiot,
analityczne myślenie (oraz wnioskowanie) w połączeniu ze sprawdzeniem diagnozy,
przewidywanie,
podsumowująca ocena rezultatów procedury praktycznej.
Do znaczących metod diagnozy można zaliczyć ich elastyczność (metody tworzymy na podstawie ich wzorcowych modeli). W badaniach stosowane są: normy średnie, wzorce oraz wskaźniki.
Do prawidłowego sformułowania diagnozy nie wystarczy perfekcyjna znajomość technik badawczych. Trzeba je przede wszystkim umiejętnie stosować. Zyskanie kontaktu z podmiotem badanym nie jest warunkiem efektywnego poznania, gdyż wszystko zależne jest od chęci badanej jednostki. Wobec tego Helena Radliska tak wielką uwagę przywiązywała do wtopienia się badacza w obserwowane środowisko, obserwacji uczestniczącej i odpowiedniego nastawienia moralnego badacza. Kompetentne działanie diagnostyczne powinno być:
- permanentne,
- systematyczne,
- etapowe.
Przy tworzeniu ostatecznej diagnozy należy mieć informacje na temat:
- celu,
- rzeczywistości wychowawczej i sytuacji osoby ustalającej diagnozę,
- metody określania momentów lub etapów diagnozowania.
Pozyskane w czasie diagnozy wiadomości układa się według stopnia ich prawdziwości na:
1. wiarygodne,
2. mniej wiarygodne,
3. raczej niewiarygodne.
Diagnoza a przewidywanie:
Im dokładniejsza i dogłębniejsza diagnoza pedagogiczna, tym więcej zawiera prognoz na rezultaty dalszego nabywania wiedzy. Nie wolno zapominać, iż nawet te najlepiej udokumentowane diagnozy zawodzą. Pamiętać o tym powinni głównie nauczyciele, którzy często puszczają tą tezę w niepamięć. Każda z opracowanych diagnoz winna być przedstawiona wychowankowi, w związku z dużą wagą motywacji nauki. Prawidłową taktyką wychowawczą jest podkreślanie samodzielności ucznia w osiąganiu celu.
6