Panteon w Rzymie (łac. Pantheon^[1], z greckiego Πάνθειον, pan - wszystko, theoi - bogowie, panteon - miejsce poświęcone wszystkim bogom), to okrągła świątynia na Polu Marsowym, ufundowana przez cesarza Hadriana w roku 125 na miejscu wcześniejszej z 27 r. p.n.e., zniszczonej w pożarze w 80 r. n.e. Budową kierował Apollodoros, stracony później przez cesarza. Obecnie (od VII w.) Panteon jest użytkowany jako kościół katolicki pw. Santa Maria ad Martyres - Najświętszej Marii Panny od Męczenników.

Jest jedną z najwspanialszych i jednocześnie najlepiej zachowanych budowli z czasów starożytnego Rzymu.

Historia

Panteon o kształcie prostokąta stanął na miejscu starszej świątyni ufundowanej ku czci boskich patronów Rzymu w roku 27 p.n.e. przez Agryppę (zięcia i najbliższego współpracownika cesarza Oktawiana Augusta). Uległ on zniszczeniu w roku 80 na skutek wielkiego pożaru Rzymu. Został odbudowany w czasach cesarza Hadriana około roku 125 już w zmienionej formie - na planie koła, pozostawiono jednak oryginalny, zachowany po pożarze portyk z napisem fundacyjnym z czasów Agryppy. Podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V wieku świątynia została uszkodzona. W roku 609 cesarz wschodniorzymski Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który przekształcił go w kościół chrześcijański pw. Santa Maria ad Martyres - Najśw. Marii Panny od Męczenników. Dzięki temu, że Panteon stał się miejscem kultu chrześcijańskiego, nie został on rozebrany jak większość innych świątyń starożytnego Rzymu. W roku 663 na polecenie cesarza Konstansa II zdjęto brązowe, pozłacane płytki z powodu braku kruszcu do bicia monet. Dach został pokryty dopiero w roku 735 kiedy papież Grzegorz III zlecił pokrycie dachu Panteonu blachą ołowianą. W XIV wieku Panteon został zamieniony w fortecę. W okresie renesansu został odnowiony. Pracami kierował Rafael Santi, który później został w nim pochowany. W Panteonie spoczywają również zwłoki włoskich królów Wiktora Emanuela II (grobowiec ukończony w 1888) i Humberta I.

Panteon był największą budowlą kopułową na świecie przez około 1300 lat, do momentu, kiedy to w latach 1420-1436 wybudowano katedrę Santa Maria del Fiore we Florencji. Prostota i regularność budowy, piękno poszczególnych elementów, znakomity materiał konstrukcyjny, nadają całemu wnętrzu budowli majestatyczny charakter, mimo wielu strat i zubożeń: front i sklepienia przedsionka jak również kasetony, niegdyś udekorowane elementami złoconego brązu, papież Urban VIII Barberini przeznaczył na złom (1632). Wykonano z niego spiralne kolumny podtrzymujące baldachim autorstwa Berniniego nad głównym ołtarzem w Bazylice św. Piotra w Watykanie oraz 60 armat do Zamku Świętego Anioła. Mieszkańcy Rzymu skwitowali to powiedzeniem:Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini (czego nie zniszczyli barbarzyńcy, zniszczyli Barberini). Po bokach budowli dobudowano wtedy również dwie wieżyczki (nazywane pogardliwie oślimi uszami Barberinich), rozebrane w roku 1883.

Architektura

Panteon jest rotundą o średnicy 44 m i takiej samej wysokości. Przed wejściem do świątyni znajduje się dobudowany trzyrzędowy portyk 16 kolumn w porządku korynckim, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rzędzie. Wieńczy go tympanon, pod którym widnieje inskrypcja: M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT/M(arcus) Agrippa L(ucii)F(ilius) CO(n)S(ul) TERTIVM FECIT, którą można przetłumaczyć jako "Wzniesiony przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci". Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25,0 m. Kopuła budowli odlana jest z niezbrojonego betonu z centralnym otworem (oculusem) o średnicy 9,0 m, jedynym otworem oświetlającym wnętrze. Ponieważ otwór nie ma przykrycia, podłoga na środku jest lekko wklęsła z odpływem do zbierania deszczu. Wewnątrz znajdują się rzeźby z brązu, podniebienie kopuły jest ozdobione pięcioma rzędami kasetonów, a w ścianach znajdują się nisze.

Wnętrze jest imponujące i zarazem niezwykle harmonijne. Prostokątne kapliczki i półkoliste nisze przeplatają się ze sobą. W pierwszej kaplicy znajdują się kości Perin del Vaga - uważanego za drugiego po Juliuszu Romano, wielkiego asystenta Rafaela. W pobliżu znajduje się grobowiec Baltazara Perruziego - wielkiego malarza i architekta.

W drugiej kaplicy widoczne są grobowce króla Humberta I i królowej Małgorzaty. Między drugą i trzecią kaplicą jest grób Rafaela, jednego z największych malarzy świata. Obok znajduje się grób Marii Bibbieny, narzeczonej Rafaela, zmarłej trzy miesiące przed nim. W innej kaplicy znajduje się grobowiec Wiktora Emmanuela II, a na ołtarzu kolejnej, możemy podziwiać fresk Zwiastowanie Melozza da Forli.

Panteon, znajdujący się na Polu Marsowym i wciąż przyciągający rzesze turystów, jest godny uwagi ze względu na swoja formę i technologię budowy. Ta świątynia jest niezwykłym dziełem starożytnych budowniczych, którzy potrafili zrównoważyć potężną masę budynku i lekkość jego strzelistej formy.

Panteon jest najlepiej zachowanym budynkiem z czasów starożytnego Rzymu. Został wzniesiony ku czci Bogom. Wewnątrz znajdował się ceremonialny ołtarz, gdzie zwierzęta były poświęcane i palone. Dym wydobywał się przez otwór w wierzchołku kopuły, zwany "wszystko widzące oko niebios".


Oculus, czyli "oko" kopuły przepuszcza dzienne światło do wnętrza, jest szerokie na 8,2 metra, 5 trzymających się za ręce uczniów mogło by się zmieścić wewnątrz otworu.


Panteon zbudowany przez Hadriana ok. 118 r., jest godny uwagi ze względu na swą formę i technologię budowy. Składa się z nakrytej kopułą rotundy oraz wspartego na 14 metrowych korynckich kolumnach portyku. Rotunda ma średnicę około 40 m.


Aby udźwignąć ciężar tej szerokiej na 43,3 metra kopuły, przy podstawie grubość kopuły wynosi 7 metrów, zaś tylko pół metra na obręczy oculusa. Do wnętrza tego ogromnego pomieszczenia prowadzą ciężkie 20-tonowe drzwi z brązu.


Wyłożoną granitem oraz żółtym marmurem ścianę wewnętrzną przecina siedem równomiernie rozmieszczonych wnęk (dla 7 bóstw: Jowisza, Marsa, Neptuna, Wenus, Merkurego, Plutona i Saturna). W przemianowanym później na kościół Santa Maria Rotonda, Panteonie, mieści się między innymi grób Rafaela Santi.


Ok. 600 roku chrześcijanie przejęli budynek i twierdząc, że mieszkają tam demony przemienili go w kościół katolicki.


Konstrukcję tej kopuły studiował Michał Anioł, przed podjęciem prac nad Bazyliką św. Piotra, której kopuła jest zaledwie pół metra węższa.


Panteon był największą kopułą na świecie przez około 1300 lat, do momentu kiedy to wybudowano Brunelleschi's Dome w Florencji w 1420 - 36 roku.

---