Politechnika Częstochowska
Wydział Zarządzania
Temat:
„Reformy ubezpieczeń społecznych w Polsce”
Michalina Krupa
Grupa 5
nurt ekonomiczno - menedżerski
Częstochowa 2010
WSTĘP
Z dniem 1 stycznia 1999 r. weszła w życie ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Miała ona na celu całkowitą reformę dotychczasowych form ubezpieczenia poprzez utworzenie nowych instytucji ubezpieczeniowych oraz określenie zasad ich finansowania.
Wprowadzenie nowego systemu zabezpieczenia społecznego spowodowało zmianę finansowania świadczeń. Zasadniczą zmianą było wprowadzenie trójfilarowego systemu emerytalnego. Obok instytucji publicznej, jaką jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaistniały w wyniku reformy prywatne, komercyjne instytucje ubezpieczeniowe realizujące III filar, jakimi są Otwarte Fundusze Emerytalne. Tym samym przeniesiono część odpowiedzialności za zabezpieczenie ryzyka starości z sektora publicznego na sektor prywatny. Rozłożenie ryzyka sprzyjać będzie zwiększeniu bezpieczeństwa systemu emerytalnego, uodparniając ten system na zmienne warunki gospodarcze i demograficzne. Nowy system emerytalno-rentowy wymusza bowiem zmiany zachowań ekonomicznych gospodarstw domowych w kierunku samozabezpieczenia się jednostek na okres starości.
CHARAKTERYSTYKA UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
Ubezpieczenie społeczne jest pojęciem interdyscyplinarnym, ponieważ występuje zarówno w polityce społecznej, prawie, jak i ekonomii.
O zakresie i przedmiocie ubezpieczenia społecznego decydują ustawy uchwalane prze Sejm oraz inne akty prawne niższego rzędu wydane przez uprawnione do tego organy legislacyjne. Zasadniczo przyjmuje się, że przedmiotem ubezpieczenia społecznego objęty jest niezawiniony brak dochodu, który powstał wskutek takich zdarzeń losowych, jak: choroba, niezdolność do pracy, starość czy śmierć lub też sytuacji rodzinnych (które nie mają charakteru losowego, jest to np. urodzenie dziecka, opieka nad dzieckiem).
Według Encyklopedii PWN, ubezpieczenie społeczne jest to system świadczeń chroniący pracowników i ich rodziny przed ujemnymi następstwami utraty lub ograniczenia możliwości zarobkowania, utraty żywiciela lub zwiększenia obciążeń rodzinnych (choroba, macierzyństwo, inwalidztwo, brak pracy, starość, śmierć).
Ubezpieczenie społeczne stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe. Świadczenia te są realizowane przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowane na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń na zbiorowość osób do nich uprawnionych.
System ubezpieczeń społecznych ze swej istoty i genezy stanowi gwarancję pewności egzystencji obywatela w sytuacji braku możliwości świadczenia pracy (prowadzenia działalności), a zatem zdobywania środków na utrzymanie własne i rodziny. Ubezpieczenia społeczne stanowią zarazem czynnik stabilizacji pokoju społecznego.
Podział systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce:
Ubezpieczenia emerytalne
Ubezpieczenia rentowe
Ubezpieczenia chorobowe
Ubezpieczenie wypadkowe
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PRZED REFORMĄ
Do pierwszej wojny światowej ubezpieczenia społeczne na ziemiach polskich były pochodną regulacji państw zaborczych. Dopiero po odzyskaniu niepodległości dotychczasowe regulacje zastępowano stopniowa polskimi ustawami. W roku 1933, w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego, wprowadzono oparte na kapitalizacji składki ubezpieczenie emerytalne robotników. Po zakończeniu wojny w 1945 r. zastąpiono zasadę kapitałowego finansowania ubezpieczeń emerytalnych systemem repartycyjnym, w którym wpłacana przez pracującego składka jest zaraz wydawana na emerytury dla pokolenia jego rodziców, a on sam powinien liczyć na sfinansowanie swych przyszłych potrzeb emerytalnych ze składek następnego pokolenia. Zmiany w latach siedemdziesiątych wiązały się z uchwaleniem kodeksu pracy (ustawa zasiłkowa z 1974 r. i wypadkowa z 1975 r.). W latach osiemdziesiątych natomiast zreformowano świadczenia emerytalne i utworzono Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (1986 r.). W latach dziewięćdziesiątych nasiliła się krytyka ówczesnych rozwiązań, za niesprawiedliwe uznano przywileje branżowe i słabe powiązanie wysokości świadczeń emerytalnych ze stażem pracy, za niejasne- kryteria przyznawania rent.
Do 31 grudnia 1998 r. obowiązywała w Polsce ustawa z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych. Według art. 1 ubezpieczenie społeczne zapewnia ubezpieczonym i członkom ich rodzin świadczenia pieniężne z tworzonych na ten cel funduszów.
System ubezpieczeń społecznych oparty był na zasadzie pay-as-you-go. System redystrybutywny (repartycyjny, pay-as-you-go, PAYG) opiera się na zasadzie, że składki pracownika trafiają do wspólnej puli, z której wypłacane są na bieżące świadczenia dla osób, którym one przysługują w danym momencie. Po przejściu na emeryturę świadczenia są wypłacane ze składek osób płacących je w danym momencie. Po śmierci ubezpieczonego ich wypłacanie jest wstrzymywane, zaś suma składek wpłaconych przez pracownika kontynuuje cyrkulację w systemie.
System emerytalny funkcjonujący w Polsce do 1 stycznia 1999 r. był tzw. Systemem zdefiniowanego świadczenia. Charakterystyczną cechą takiego systemu jest brak powiązania pomiędzy wysokością płaconej składki na ubezpieczenie społeczne a wysokością przyszłego świadczenia. Powoduje to między innymi uprzywilejowanie poszczególnych grup pracowników pod względem osiągania wieku emerytalnego i wysokości emerytury. Efektem przywilejów grupowych jest otrzymywanie przez niektórych ubezpieczonych, pomimo opłacania składki w takiej samej procentowo wysokości, co osoby nieuprzywilejowane, znacznie wyższego świadczenia. System zdefiniowanego świadczenia wprawdzie dawał poczucie bezpieczeństwa, ale w rzeczywistości oznaczał wynagradzanie jednych ubezpieczonych kosztem innych.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PO REFORMIE
Nowy system emerytalny wdrażany od 1 stycznia 1999 r., oparty jest na mechanizmie uzależniającym wysokość przyszłej emerytury od wysokości sumy opłaconych składek, sytuacji na rynku pracy (dotyczy uczestnictwa w I filarze) oraz efektywności inwestowania środków zgromadzonych w Otwartych Funduszach Emerytalnych (w II filarze).
System ten zwany systemem zdefiniowanej składki, odporny jest na presję poszczególnych grup pracowników. Wymaga też od każdego ubezpieczonego dbania o to, aby składka emerytalna była opłacana przez pracodawcę w pełnej wysokości.
W zakresie ubezpieczenia społecznego reforma skoncentrowała się na sposobie finansowania oraz na zasadniczej zmianie systemu emerytalnego pracowników i pochodnych grup ubezpieczonych. Przywrócono składkę płatną przez pracowników i zależność sposobu finansowania świadczeń od ich rodzaju.
Ustawa o systemie ubezpieczenia społecznego z 1998 r. tworzy jednolity system obejmujący wszystkich ubezpieczonych poza rolnikami. Znosi wyodrębnienie ubezpieczenia społecznego pracowników i innych grup określanych jako pochodne od ubezpieczenia pracowniczego, przy zachowaniu nielicznych szczegółowych postanowień, jak odnoszące się do samodzielnie prowadzących działalność gospodarczą, twórców, duchownych, które wynikają ze specyfiki wykonywanej przez nich pracy.
Do podstawowych cech reformy systemu ubezpieczeniowego prof. Tadeusz Szumlicz zaliczył:
Uzyskanie konsensusu politycznego,
Przyjęcie konstrukcji filarowej,
Zastosowanie finansowania kapitałowego samej reformy,
Eksponowanie ujęcia funduszowego,
Urzeczywistnianie zasady ekwiwalentności ubezpieczeniowej,
Wprowadzenie składki płaconej przez pracownika,
Określenie roli pracodawcy w systemie jako płatnika składek i organizatora pracowniczych programów emerytalnych,
Nową rolę państwa jako strażnika minimalnego standardu świadczeń,
Zróżnicowanie uczestnictwa w systemie według kryterium wieku,
Zabieganie o uczestników systemu.
AKT PRAWNE REFORMY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZYCH
W prawie ubezpieczeń społecznych występują tylko tzw. Powszechne źródła prawa,
tj. akty normatywne pochodzące od organów państwa: ustawy oraz akty wykonawcze do ustaw. Ubezpieczenie społeczne ma w Polsce umocowanie w przepisach konstytucyjnych.
Ustawa z 13 października 1998 r., o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz. U. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.), która określa przede wszystkim zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasady ustalania składek na ubezpieczenie społeczne, zasady, tryb i terminy zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, prowadzenie ewidencji ubezpieczeniowych i płatników składek, zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Ustawa z 17 grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z późn. zm.), która określa rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych, warunki nabywania prawa do tych świadczeń oraz zasady i tryb ich przyznawania.
Ustawa z 22 sierpnia 1997 r., o pracowniczych programach emerytalnych
(Dz. U. Nr 139, poz. 932 z późn. zm.), która reguluje tworzenie i funkcjonowanie pracowniczych programów emerytalnych, określa dopuszczalne formy tych programów.
Ustawa z 28 sierpnia 1997 r., o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
(Dz. U. Nr 139, poz. 934 z późn. zm.), która reguluje zasady tworzenia i działania funduszy emerytalnych.
Ustawa z 25 czerwca 1999 r., o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.), która określa powody, czas i kwotę otrzymywania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.
Ustawa z 30 października 2002 r., o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.), która określa rodzaje świadczeń , warunki ich nabywania, zasady i tryb przyznawania oraz ich wysokość i zasady wypłaty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
FILARY REFORMY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
Stosownie do wytycznych Banku Światowego reforma przyjęła nowy model przymusowego indywidualnego systemu oszczędzania na starość, przy likwidacji systemu emerytalnego ubezpieczenia społecznego na zasadzie solidarności społecznej.
Nowy system ubezpieczeń społecznych oparty został na modelu trzyfilarowym.
Filar I , jest ubezpieczeniem powszechnym i obowiązkowym, zarządza nim Zakład Ubezpieczeń Społecznych na zasadzie redystrybucji, tzn. bieżące składki zostają przeznaczone na wypłaty dla aktualnych beneficjentów systemu- emerytów i rencistów. Zebrane przez ZUS składki nie są nigdzie inwestowane, przeznacza się je bowiem bezpośrednio na wypłaty dla pobierających świadczenia.
Filar II , jest ubezpieczeniem powszechnym i kapitałowym, stanowią go Otwarte Fundusze Emerytalne, które są zarządzane przez Powszechne Towarzystwa Emerytalne. Fundusze i towarzystwa działają na rynku kapitałowym w celu powiększenia kapitału, pochodzącego ze składek każdego indywidualnego ubezpieczonego, ze względu na konieczność zapewnienia większego bezpieczeństwa indywidualnych wkładów środki finansowe lokowane są przede wszystkim w obligacjach państwowych lub gwarantowanych przez państwo.
Filar III , jest ubezpieczeniem powszechnym i nieobowiązkowym, stanowią go Pracownicze Programy Emerytalne, funkcjonujące na zasadzie kapitalizacji. Pracowniczy Program Emerytalny można nazwać dodatkową metodą zabezpieczenia emerytalnego, gdzie pracodawca z własnej woli stwarza swoim pracownikom warunki dobrowolnego gromadzenia środków finansowych, w formie składek, które sam nalicza, pobiera i przekazuje na rachunek jednej z instytucji zajmujących się gromadzeniem tych środków i zarządzaniem nimi.
UCZESTNICY SYSTEMU EMERYTALNEGO PO REFORMIE
Reforma systemu emerytalnego dotyczy tych wszystkich, którzy przed 1 stycznia 1999 r. nie ukończyli pięćdziesiątego roku życia. Osoby pięćdziesięcioletnie i starsze będą otrzymywać emerytury na starych zasadach. Trzydziesto- i czterdziestolatkowie dostaną emeryturę według nowych reguł, ale mogą wybrać sposób jej finansowania.
Uczestnicy systemu
do 30 lat osoby, które obowiązkowo wchodzą do zreformowanego systemu I i II filara
31 - 50 lat osoby, które mogą wybrać czy będą otrzymywać tylko z I czy z I i II filara
powyżej 50 lat osoby, które będą otrzymywały emeryturę według dotychczasowych zasad
Odejście na emeryturę w nowym systemie nie jest obowiązkowe. System zachęca do tego, aby pozostawać jak najdłużej czynnym zawodowo. Świadczenie wypłacane z drugiego filaru będzie zależało bowiem nie tylko od kwoty zgromadzonej w funduszu, ale i od wieku osoby wykupującej emeryturę. Im później potencjalny emeryt zdecyduje się na skorzystanie ze swoich uprawnień emerytalnych, tym wyższe otrzyma świadczenie.
SYSTEM ORGANIZACYJNY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH PO REFORMIE
Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określone tą ustawą wykonują:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), państwowa jednostka organizacyjna, posiadająca osobowość prawną, działa na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz innych ustaw regulujących poszczególne zakresy jego działalności.
Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE), prowadzi w formie spółki akcyjnej działalność, która obejmuje stworzenie funduszu emerytalnego, zarządzanie nim oraz reprezentowanie wobec osób trzecich określonych w statucie. PTE zarządza funduszem odpłatnie.
Zakład Emerytalny, według ustawy systemowej jest to podmiot wybrany przez ubezpieczonego dla wypłacania mu dożywotniej emerytury.
Płatnicy składek, są to przede wszystkim pracodawcy, których zadania o charakterze obowiązkowym wyznacza ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.
OCENA REFORMY UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH PO 11 LATACH
W 1999 roku około 10 milionów polaków przystąpiło do drugiego filaru systemu emerytalnego, jakim są Otwarte Fundusze Emerytalne. Mieli oni do wyboru ponad 20 OFE, na których konta co miesiąc miały wpływać składki ubezpieczeniowe z ZUS-u. Sam ZUS miał pełnić rolę „listonosza”, który będzie przekazywał część składki do OFE. Błędem było jednak powierzenie tego zadania ZUS-owi, ponieważ już od samego początku reformy nie sprostał zadaniu. 11 lat temu zarzekano się, że tylko ZUS ma odpowiedni aparat informatyczny, jednak co pokazał czas, aparat ten nie jest w pełni sprawny nawet teraz po ponad dekadzie funkcjonowania.
Wraz z wejściem w życie ustawy z 1998 r. składka do ZUS została zmniejszona, a co za tym idzie coraz mniej pieniędzy trafiało do kasy państwowego ubezpieczyciela. Jednak według założeń reformy deficyt ZUS-u w miarę upływu lat powinien się zmniejszać, ponieważ reforma miała objąć docelowo rolników, służby mundurowe, górników, wiek emerytalny natomiast miał zostać podwyższony, a przejścia na wcześniejsze emerytury ograniczone.
Na dzień dzisiejszy ZUS ma ogromny deficyt, który wcale nie maleje, a wręcz przeciwnie stale rośnie, owy deficyt trzeba pokryć pieniędzmi z budżetu państwa. W okresie przejściowym tj. lata 1999-2009 deficyt ZUS-u miał być pokrywany lepszym gospodarowaniem pieniędzmi budżetowymi i wpływami z prywatyzacji, miał też z nich być finansowany Fundusz Rezerwy Demograficznej, jako alternatywa dla zakładu, gdy zacznie mieć kłopoty.
Według opinii publicznej polski system ubezpieczeń społecznych nie sprawdził się kompletnie, a dowodem na to, jest m.in. decyzja rządu, że wszystkie oszczędności z OFE trafią do ZUS i to on będzie wypłacał Polakom świadczenia. Nasz system ubezpieczeń społecznych legł w gruzach.
BIBLIOGRAFIA
Aleksandrowicz Piotr, Biznes, finanse i polityka, Odwalcie się od mojej emerytury, „Newsweek”, 28.11.2010, nr 48 (36679X).
Garbiec Roman, Ubezpieczenia w teorii i praktyce. Część I: System ubezpieczeń społecznych, Sekcja Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2007.
Jędrasik-Jankowska Inetta, Ubezpieczenia społeczne. Tom 1, część ogólna, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2003.
Liszcz Teresa, Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne w Polsce, zagadnienia prawne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1997.
Muszalski Wojciech, , Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Szpor Grażyna, System ubezpieczeń społecznych, zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2006.
Worach-Kardas Halina, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004.
Ustawa z dnia 25.11.1986, O organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 86, poz. 42, z późn. zm.
Ustawa z 13 października 1998, O systemie ubezpieczeń społecznych , Dz. U. Nr 137, poz. 887, z późn. zm.
Ustawa z 17 grudnia 1998, O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. Nr 162, poz. 1118, z późn. zm.
Ustawa z 22 sierpnia 1997, O pracowniczych programach emerytalnych, Dz. U. Nr 139, poz. 932, z późn. zm.
Ustawa z 28 sierpnia 1997, O organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dz. U. Nr 139, poz. 934, z późn. zm.
Ustawa z 25 czerwca 1999, O świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz. U. Nr 60, poz. 636, z późn. zm.
Ustawa z 30 października 2002, O ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, Dz. U. Nr 199, poz. 1673, z późn. zm.
http://prawica.net/opinie/21543.
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ubezpieczenia_społeczne, 29.11.2010, godz. 11:40.
Zob. Halina Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004, s. 5.
Zob. Roman Garbiec, Ubezpieczenia w teorii i praktyce. Część I: System ubezpieczeń społecznych, Sekcja Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 2007, s. 13.
Zob. http://encyklopedia.pwn.pl, 29.11.2010, godz. 11:50.
Zob. Halina Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004, s. 11.
Zob. Ustawa z dnia 13.10.1998, O systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 137, poz. 887, art. 1, z późn. zm.
Zob. Grażyna Szpor, System ubezpieczeń społecznych, zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 29.
Zob. Ustawa z dnia 25.11.1986, O organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 86 poz. 42, art. 1, z późn. zm.
Zob. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ubezpieczenia_społeczne, 29.11.2010, godz. 13:05.
Zob. Halina Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004, s. 13.
Zob. Halina Worach-Kardas, Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004, s. 14.
Zob. Wojciech Muszalski, Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 168.
Zob. Grażyna Szpor, System ubezpieczeń społecznych, zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 31.
Zob. Teresa Liszcz, Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne w Polsce, zagadnienia prawne, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 1997, s. 31.
Ustawa z 13 października 1998, O systemie ubezpieczeń społecznych , Dz. U. Nr 137, poz. 887, art. 1 i 2, z późn. zm.
Ustawa z 17 grudnia 1998, O emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz. U. Nr 162, poz. 1118, art. 1, z późn. zm.
Ustawa z 22 sierpnia 1997, O pracowniczych programach emerytalnych, Dz. U. Nr 139, poz. 932, art. 1, z późn.zm.
Ustawa z 28 sierpnia 1997, O organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dz. U. Nr 139, poz. 934, art. 1, z późn. zm.
Ustawa z 25 czerwca 1999, O świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz. U. Nr 60, poz. 636, art. 1, z późn. zm.
Ustawa z 30 października 2002, O ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, Dz. U. Nr 199, poz. 1673, art. 1, z późn. zm.
Wojciech Muszalski, Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 177.
Wojciech Muszalski, Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 179.
Wojciech Muszalski, Ubezpieczenie społeczne. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 180.
Zob. http://notatki.e-klasa.info, 29.10.2010, godz. 17:40.
Zob. Grażyna Szpor, System ubezpieczeń społecznych, zagadnienia podstawowe, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2006, s. 45.
Piotr Aleksandrowicz, Biznes, finanse i polityka, Odwalcie się od mojej emerytury, „Newsweek”, 28.11.2010, nr 48 (36679X).
http://prawica.net/opinie, 29.11.2010, godz. 19:40.