PSYCHOLOGIA - WYKŁAD l
Psychologia
nauka o zachowaniu człowieka
nauka zajmująca się procesami psychicznymi
nauka zajmująca się zjawiskami psychicznymi
Dyscyplina naukowa oraz dziedzina działalności praktycznej zajmująca się analizą powstawania i przebiegu procesów psychicznych, ich rolą w regulacji stosunków człowieka z otaczającym światem oraz rozwojem i zasadami kształtowania zachowań ludzkich.
DZIAŁY PSYCHOLOGII
Psychologia teoretyczna - celem jest wykrycie praw rządzących procesami i zjawiskami psychicznymi:
ogólna
rozwojowa
społeczna
psychopatologia
Psychologia stosowana - celem jest formułowanie wskazań przydatnych w sytuacjach praktycznych:
wychowawcza
kliniczna
sądowa
pracy
HISTORIA PSYCHOLOGII OKRES PRZEDNAUKOWY
Animizm - dusza to niematerialna istota kierująca ludzkim ciałem
Spirytualizm - dusza jest niematerialna, ściśle powiązana z materialnym ciałem, ale od niego
niezależna, istnieje po jego śmierci (dualizm)
Psychologia spekulatywna - przekonania na temat duszy wyprowadzone z wierzeń religijnych
Psychologia władz duszy
PSYCHOLOGIA NAUKOWA (EMPIRYCZNA)
1879 r. - założenie w Lipsku przez W. Wundta pierwszego laboratorium psychologicznego Introspekcjonizm - Przedmiot badań psychologicznych - zjawiska psychiczne (ograniczone do świadomości = dusza), metoda - introspekcja (samoobserwacja zjawisk psychicznych)
BEHAWIORYZM
Psychologia - nauka przyrodnicza, wiedza obiektywna. Badanie zachowania człowieka (i zwierząt) zależnego od sytuacji zewnętrznej (bodźców)
(bodziec) S - R (reakcja)
Bogactwo form zachowania człowieka powstaje dzięki uczeniu się - psychologia uczenia się J. Watson - świadomość nie istnieje
B. Skinner - zachowania sprawcze
Neobehawioryzm
S-O-R O- organizm (redukcjonizm) lub osobowość (konstruktywizm)
E. Tolman - zachowanie człowieka jest całością ukierunkowaną na cel (molarne)
C. Hull - główne zmienne pośredniczące to nawyk i popęd
Koncepcja człowieka w behawioryzmie
Pionek sterowany przez cechy sytuacji (wzmocnienia)
Układ prosty
Zachowanie ukierunkowane na redukcję popędów
Istotna jest skuteczność zachowań
Natura ludzka zależy od uczenia się
Człowiek podlega konieczności (nie jest wolny)
Najważniejsza jest przeszłość
Natura ludzka jest zmienna
Człowiek - maszyna
PSYCHOANALIZA
Popędy - główne siły ukierunkowujące zachowanie człowieka, nieświadome. Należy interpretować
bezpośrednie fakty w celu wykrycia ich ukrytego sensu - psychologia głębi za pomocą specjalnej metody
- psychoanalizy
Libido - popęd życia
S. Freud
Osobowość człowieka - trzy instancje (sfery):
id - zasada przyjemności
ego - zasada realności
superego - zasada moralności
C. Jung - psychologia analityczna (nieświadomość indywidualna i zbiorowa, archetypy i symbole)
A. Adler - psychologia indywidualna (kompleks niższości, dążenie do mocy)
Neopsychoanaliza
H. Sullivan - dążenie do rozkoszy i bezpieczeństwa
Karen Horney - potrzeba bezpieczeństwa, miłości i akceptacji, lęk i wrogość w kontaktach
międzyludzkich
E. Fromm - działanie człowieka uwarunkowane przez stosunki społeczne
Koncepcja człowieka w psychoanalizie
Pionek sterowany przez biologię i ograniczany przez kulturę
Układ złożony
Zachowanie ukierunkowane na zaspokojenie libido
Ochronę stanowią mechanizmy obronne
Natura ludzka zależy od biologii
Człowiek podlega konieczności (nie jest wolny)
Najważniejsza jest przeszłość
Natura ludzka jest stabilna
Człowiek - maszyna
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Koncentracja na doświadczeniu wewnętrznym człowieka i kontaktach międzyludzkich Człowiek
nie stanowi sumy elementów, jest całością
jest samoświadomy
ma możliwość wyboru
jest bytem intencjonalnym
istotą człowieka jest ludzki kontekst
Psychologia człowieka zdrowego
C. Rogers - siła napędowa - potrzeba samorealizacji, jej narzędzie - intuicja.
Terapia zorientowana na klienta, empatia jako najlepsza forma komunikacji
A. Maslow - mechanizm kierujący - potrzeby stanowiące hierarchię. Teoria samoaktualizacji - proces
stawania się tym, kim się jest.
Aspekt praktyczny - zajęcia ukierunkowane na rozwój osobisty, zdobywanie wiedzy o sobie, ulepszanie
kontaktów z innymi.
Koncepcja człowieka w psychologii humanistycznej
Wszechwładny podmiot
Układ złożony
Zachowanie ukierunkowane na rozwój osobisty
Najważniejsza jest samoaktualizacja
Natura ludzka zależy od biologii (uczenia się)
Człowiek jest wolny
Najważniejsza jest teraźniejszość
Natura ludzka jest zmienna
Człowiek - Bóg
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA
Bodziec jako źródło informacji.
Koncentracja na procesach poznawczych mechanizmach samoregułacji, samokontroli. Człowiek to
samodzielny podmiot przyjmujący badawczą postawę wobec świata. Jest sterowany przez informacje
płynące ze środowiska (regulacja zewnętrzna) i zakodowane w strukturach poznawczych (regulacja
wewnętrzna).
Struktury poznawcze - system informacji o świecie i własnej osobie zakodowanych w pamięci
(całokształt doświadczenia).
Koncepcja człowieka w psychologii poznawczej
Badacz, decydent
Układ złożony
Zachowanie ukierunkowane na poznanie i osiąganie równowagi poznawczej
Człowiek gromadzi i przetwarza informacje
Natura ludzka zależy od uczenia się
Człowiek jest wolny
Ważna jest przeszłość, teraźniej szość i przyszłość
Natura ludzka jest zmienna
Człowiek - komputer
POSTMODERNIZM
Cechą współczesności jest:
przelotność i tymczasowość
poszukiwanie przyjemności
zanik trwałych związków
brak jednego ideału człowieka
Człowiek poszukuje wrażeń. Przyjmuje kolejne, zmieniające się wcielenia. Typy ludzkie (Z. Bauman):
Spacerowicz
Włóczęga
Turysta
Gracz
Koncepcja człowieka w postmodernizmie
Kolekcjoner wrażeń
Układ złożony
Zachowanie ukierunkowane na zdobywanie silnych wrażeń
Człowiek zmienia otoczenie, ryzykuje, ważna jest nowość i zmienność
Natura ludzka zależy od uczenia się
Człowiek j est wolny
Najważniejsza jest teraźniejszość
Natura ludzka j est zmienna
Człowiek - Bóg
WYKŁAD II - PROCESY POZNAWCZE (PERCEPCJA, UWAGA, WYOBRAŹNIA)
Bodziec - takie zdarzenie w środowisku fizycznym organizmu, na które organizm potrafi zareagować w
sposób specyficzny.
Próg bodźca (absolutny, wrażliwości) - najmniejsza fizyczna wielkość bodźca wywołująca jego
spostrzeganie w 50% prób. Próg czułości (różnicy) - najmniejsza fizyczna wielkość różnicy między
bodźcami wywołująca reakcję jej spostrzegania w 50% prób.
Adaptacja zmysłowa -czasowa reakcja fizjologiczna na odczuwaną zmianę w otoczeniu
Habituacja - tendencja do tego, by przyzwyczajać się do bodźca i stopniowo coraz mniej go zauważać
Receptor -typ komórki wyspecjalizowanej w odbiorze bodźców fizycznych lub chemicznych i w
przekształcaniu ich energii na impulsy nerwowe (transdukcja)
Receptory:
Wzrok - czopki i pręciki
Słuch - komórki rzęskowe błony podstawnej w uchu wewnętrznym
Węch - komórki dwubiegunowe nabłonka węchowego
Smak - kubki smakowe na powierzchni języka.
Czucie skórne i ból -receptory czuciowe w skórze
Zmysł równowagi - aparat przedsionkowy i przewody półkoliste
Kinestezja -receptory stawowe, mięśniowe i ścięgnowe
Wrażenie - prosty proces psychiczny o charakterze poznawczym powstający pod wpływem działania
elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju, odzwierciedla pojedyncze cechy bodźca (jasność,
kolor, głośność, siła dotyku).
Spostrzeganie - proces poznawczy polegający na odzwierciedleniu złożonych bodźców (przedmiotów i
zjawisk) oddziałujących na narządy zmysłów.
Spostrzeżenie - umysłowa reprezentacja spostrzeganego bodźca.
Wzrok
Receptory - komórki siatkówki odbierają fale świetlne o długości 350-750 nm, ich światłoczułe barwniki ulegają wybieleniu pod wpływem światła. Dwa rodzaje komórek:
pręciki (receptory szarości, widzenie skotopowe)
czopki (receptory barw, widzenie fotopiczne). 3 typy czopków:
alfa - najbardziej wrażliwe na fale krótkie (niebieski); beta - fale średniej długości (zielony); gamma - fale długie (czerwony).
Na poziomie neuronalnym - detektory barw przeciwstawnych pobudzane lub hamowane przez sygnały z danego rodzaju czopków - tzw. komórki zielono-czerwone, niebiesko-żółte i biało-czarne.
Słuch
Receptory - komórki rzęskowe błony podstawnej w uchu wewnętrznym (narząd Cortiego) reagujące na bodźce o częstotliwości 20-20000 Hz następująco:
do 300-400 Hz - zasada częstotliwości (częstotliwość dźwięku jest kodowana na częstotliwość
impulsu nerwowego);
500 - 5000 Hz - reagują zespoły komórek, ich częstotliwości sumują się;
powyżej 5000 Hz - zasada miejsca (błona podstawna drga tylko w określonym miejscu).
Percepcja - twórczy proces polegający na aktywnym odbiorze, analizie i interpretacji zjawisk zmysłowych. Zestaw procesów psychicznych, za pomocą których ludzie rozpoznają, organizują syntetyzują! nadaj ą znać żenię wrażeniom otrzymywanym od bodźców z otoczenia.
Uwaga - funkcja psychiczna polegająca na selektywnym dysponowaniu energią psychiczną. Mechanizm redukcji nadmiaru informacji. Pole uwagi jest szersze od pola świadomości. Uwaga obejmuje wszystkie informacje, które są przetwarzane, świadomość zaś zawiera tylko niewielką liczbę informacji, którymi jednostka manipuluje świadomie. Możliwe jest aktywne przetwarzanie informacji na poziomie przedświadomym bez świadomości dokonywania tego. Funkcje uwagi:
o selektywność- zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem
innych, o czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca
(sygnału) a ignorowania pozostałych bodźców (szumu), o przeszukiwanie - aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia
obiektów spełniających kryterium
o kontrola czynności jednoczesnych -jednoczesne wykonywanie czynności prostych lub zautomatyzowanych nie przeciąża zasobów uwagi.
Wyobrażenie - wywołany w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziałują na narządy zmysłów, opierający się na uprzednio poczynionych spostrzeżeniach i fantazji: o wyobrażenie odtwórcze - obraz przedmiotu spostrzeganego wcześniej, ma charakter
wspomnieniowy, o wyobrażenie twórcze - obraz obiektu wcześniej niespostrzeganego, efekt intencjonalnych
działań podmiotu.
Wyobraźnia - zdolność do tworzenia wyobrażeń, proces psychiczny umożliwiający przetwarzanie wyobrażeń. Cechy wyobrażeń:
duże podobieństwo między realnym obiektem i obrazem konstruowanym w wyobraźni;
świadomość, że obiektu nie ma w zasięgu zmysłów;
mniejsza wyrazistość obrazu, niestabilność, mała szczegółowość, cząstkowość;
konieczność wykorzystania dodatkowych zasobów uwagi.