Diagnoza to „rozpoznawanie stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów i w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości”. Celem głównym diagnozy pedagogicznej jest optymalizacja procesu wychowania i kształcenia.
Cele szczegółowe:
- profilaktyka (zapobieganie ewentualnym ujemnym stanom rzeczy)
- terapia (usuwanie zaburzeń czy trudności)
- prognoza (przewidywanie dalszego rozwoju określonych funkcji psycho - motorycznych, poznawczych i kształcenie pożądanych umiejętności).
ETAPY DIAGNOZY
Etap wstępny - Przesiewowy. Tu stawia się pytanie Czy dziecko wykonuje określone zadania w sposób poprawny? Odpowiedzią może być tylko tak lub nie.
Etap zasadniczy - właściwy. Tu pytanie brzmi Dlaczego zadanie nie jest wykonanie poprawnie? W odpowiedzi zwraca się uwagę na warunki wykonania zadania, to znaczy czy dziecko ma zapewnione najlepsze dla siebie warunki a mianowicie:
- czy widzi?
- czy słyszy?
- czy funkcje jego organizmu są zaburzone?
- czy było poprawnie uczone? (tzn. miało poprawne wzorce)
- czy jego potrzeby są zaspokojone?
- czy zadanie mieści się w granicach jego możliwości rozwojowych?
- czy zadanie jest interesująco podane?
3. Etap prognostyczny - choć odrębny, stanowi jednocześnie część etapu II, bowiem nie można go przeprowadzić bez diagnozy wstępnej.
Diagnoza opiera się na :
1. rozpoznaniu zdolności oraz odchyleń w rozwoju ( na podstawie zaobserwowanych
objawów);
2. ustaleniu przyczyn i skutków nieprawidłowości oraz trudności w opanowywaniu
wiedzy i umiejętności.
Podstawą diagnozowania są :
obserwacje różnych zachowań w różnych sytuacjach społecznych i zadaniowych,
rozmowy z dzieckiem,
analiza wszelkich wytworów dziecka,
wywiady z rodzicami.
Ostatecznym celem diagnozy jest opracowanie wskazań edukacyjnych, które będą
stymulowały ,wspierały i wspomagały rozwój potencjalnych możliwości każdego dziecka.
Diagnoza obrazuje:
1. Tempo - czyli szybkość z jaką dokonują się w organizmie i psychice dziecka różnorodne zmiany.
Tempo rozwoju może być:
opóźnione- tzn. dziecko jest na poziomie rozwoju poniżej swojego wieku,
czyli rozwija się wolniej i opanowuje różne sprawności i umiejętności nieco później niż ogół rówieśników;
normalne - zgodne z wiekiem życia dziecka;
przyspieszone- czyli dziecko rozwija się szybciej niż rówieśnicy, nieco lub znacznie jego rozwój wyprzedza wiek .
Biorąc pod uwagę tempo, oceniamy aktualne cechy rozwojowe każdego dziecka, zwane również właściwościami wieku. Są to cechy główne i istotne, które wyodrębniają i odróżniają dany okres rozwojowy od innych.
2. Rytm - który jest wyznaczony przez stopień regularności zachodzenia tych zmian w czasie- ich względną równomierność lub nierównomierność.
Rytm rozwoju może być:
harmonijny- (w normie) tzn. wszystkie funkcje i procesy psychiczne, jak
również motoryka dziecka rozwijają się mniej więcej równomiernie,
prawidłowo, rytmicznie;
nieharmonijny- opóźniony lub przyspieszony poziom rozwoju poszczególnych funkcji.
Przyspieszenie bądź opóźnienie mogą dotyczyć całości psychomotorycznego rozwoju lub też odnosić się do określonej dziedziny (sfery, płaszczyzny) rozwojowej np. rozwoju ruchowego, umysłowego czy społecznego. Zjawiska te zależą w dużej mierze od warunków, w jakich funkcjonuje dziecko oraz oddziaływań wychowawczych jego środowiska, choć ich podłożem w jakimś stopniu są zapewne zadatki wrodzone.
Dysharmonie rozwojowe są również możliwe u bardzo zdolnych dzieci, a specyficzne
uzdolnienia posiadać mogą dzieci opóźnione w rozwoju.
Deficyty rozwojowe nie są uzależnione od poziomu inteligencji i mogą występować
w zakresie:
- sprawności manualnej,
- percepcji słuchowej czy wzrokowej,
utrudniając w ten sposób nabywanie podstawowych umiejętności.
3. Dynamikę rozwoju.
Dynamika rozwoju to:
zahamowanie,
przyspieszenie,
cofnięcie.
Oceniając dynamikę oceniamy postępy dokonujące się w ciągu roku szkolnego. Dynamika może być różna w poszczególnych okresach życia dziecka. Spowodowane to może być różnymi czynnikami biologicznymi, środowiskowymi lub brakiem stymulacji.
Wskaźnikiem, czy przeprowadzone postępowanie diagnostyczne nosi znamiona pełnej diagnozy, jest możliwość udzielenia w miarę wyczerpujących odpowiedzi na następujące pytania:
Jak przebiegał dotychczasowy rozwój dziecka?
Jaki jest obecny stan zdrowia fizycznego dziecka? (informacje dotyczące budowy i funkcjonowania narządów wzroku, słuchu, ruchu). Źródła informacji: badanie lekarskie, obserwacja, rozmowa diagnostyczna.
Czy w rodzinie dziecka odnotowuje się obecność czynników mogących mieć wpływ na występowanie u dziecka trudności w uczeniu się? (np. czy rodzice mieli trudności - tu bada się czynniki środowiskowe, takie jak: styl wychowania, poziom wymagań, aspiracje rodziców, integracja w rodzinie)
W jakich warunkach społeczno - kulturowych wzrasta dziecko? (jaką rodzice mają świadomość warunków potrzebnych do rozwoju dziecka: atmosfera w rodzinie, stosunki z rodzicami, rodzeństwem). Źródła informacji: wywiad, rozmowa diagnostyczna.
Jak przebiegała dotychczasowa edukacja dziecka? (czy chodziło do przedszkola, czy chorowało) Źródła informacji: wywiad, rozmowa diagnostyczna.
Jaki jest poziom rozwoju intelektualnego dziecka? (jaką ma osobowość, czy jest to dziecko nadpobudliwe czy zahamowane). Źródło informacji diagnoza psychologiczna.
Jaki jest poziom funkcjonowania poszczególnych analizatorów (wzrokowy, słuchowy)? Źródła informacji: badanie psychologiczne, orientacyjna diagnoza pedagogiczna, analiza wytworów dziecka, testy pedagogiczne)
Jaki jest poziom opanowania przez dziecko podstawowych umiejętności, jakie są mocne strony dziecka, jakie słabe? Źródła informacji: diagnoza pedagogiczna właściwa, obserwacja.
Jaki jest poziom rozwoju i funkcjonowania językowego dziecka? (rozwój mowy, stan artykulacji, zasób słownictwa czynnego i biernego) Źródło informacji badanie logopedyczne.
Bibliografia:
Dudzińska I. (1983), Wychowanie i nauczanie w przedszkolu. (przewodnik metodyczny). WSiP
Okoń W. (1975), Słownik pedagogiczny. PWN.
Przetacznikowa M. (1977), Psychologia rozwojowa WSiP
Pomykało W. [red], (1993), Encyklopedia pedagogiczna. Warszawa
Włodarski Z. (1992), Wprowadzenie do psychologii. WSiP