Zajęcia nr 4

1. Zasada dwuinstancyjności

2. Zasada trwałości decyzji ostatecznych

3. Zasada jedności postępowania

Zasada dwuinstancyjności

Artykuł 127 o.p. wprowadza zasadę dwuinstancyjnego postępowania celne­go, która to zasada wyraża prawo strony do rozstrzygnięcia sprawy dwukrot­nie, w dwóch organach, z których organ odwoławczy wydaje decyzję po kon­troli decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji.

Dwuinstancyjność postępowania jest wyrazem prawa do obrony.

Ustawodawstwo celne UE przewiduje możliwość odwołania się strony od decyzji organów celnych.

Artykuł 243 ust. 2 WKC stanowi, że odwołać się moż­na w pierwszej instancji do organów celnych wyznaczonych przez państwa członkowskie, w drugiej instancji do niezależnej instytucji, którą może być organ wymiaru sprawiedliwości lub wyspecjalizowany organ równorzędny, zgodnie z przepisami obowiązującymi w państwach członkowskich.

Również w pr. cel. zawarte są przepisy świadczące wprost o dwuinstan­cyjności organów celnych. Artykuł 69 ust. 1 pr. cel. stanowi, że w postępowa­niu celnym organami właściwymi są:

• naczelnik urzędu celnego - jako organ pierwszej instancji;

• dyrektor izby celnej - jako:

1. organ odwoławczy od decyzji naczelnika urzędu celnego-II instancja;

2. organ pierwszej instancji w sprawach określonych w przepisach prawa celnego oraz przepisach odrębnych;

3. organ odwoławczy od decyzji wydanych przez ten organ w pierw­szej instancji, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Powyższe przykłady stosowania przepisów prawa wskazują, że sprawa celna może być dwukrotnie rozpoznawana i rozstrzygana.

Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności, organ odwoławczy obowiązany jest ponownie rozpoznać i orzec w sprawie rozstrzygniętej decyzją organu pierw­szej instancji.

Organ odwoławczy nie może ograniczyć swojego postępowania wyłącz­nie do kontroli decyzji czy też rozpoznania argumentów organu pierwszej instancji - jak stanowi wyrok NSA z dnia 22 marca 1996 r., SA/Wr 1996/95, ONSA 1997, nr 1, poz. 35, zaś wyrok NSA z dnia 6 czerwca 1997 r., III SA 515/96, Wspólnota 1997, nr 45, poz. 26, stanowi, że:

„istotą dwuinstancyjności jest za­tem wydanie rozstrzygnięcia merytorycznego, a nie jedynie formalna kontrola decyzji".

Realizacja zasady dwuinstancyjności postępowania celnego i podatkowego wymaga, by rozstrzygnięcia pierwszej i drugiej instancji poprzedzone były przez każdy z organów tego postępowa­nia postępowaniom pozwalającym na dwukrotne wydanie rozstrzygnięcia w tej samej sprawie.

Wynika z tego, że dwuinstancyjność nie ma za zadanie badania rozstrzyg­nięcia organu pierwszej instancji, lecz jej ponowne rozpoznanie w przypadku stwierdzonych uchybień.

., Z zasady tej wynika prawo do odwołania od każdej decyzji nieostatecznej, o czym świadczy wyrok NSA z dnia 3 lipca 1992 r., SA/Wr 455/92, ONSA1993, nr 3, poz. 62, który stanowi:

„w świetle rozwiązań prawnych przyjętych w Kodeksie postępowania administracyjnego (ąrt. 5 w. związku z art. 127 § 1 i art. 128) nie ma podstaw do wykładni, iż stronie przysługuje odwołanie tylko od decyzji negatywnych, a więc nieuwzględniających w całości lub w części żą­dania zawartego w podaniu.

Strona w postępowaniu administracyjnym broni swojego interesu prawnego i oceny, czy interes jej został w pełni zrealizowany.

Naruszenie tej zasady stanowi rażące naruszenie prawa i skutkuje stwier­dzeniem nieważności decyzji na podstawie art. 247 § 1 pkt 3 o.p.

Z zasady dwuinstancyjności wynika również prawo strony do zaskarża­nia w prawnie określonych przypadkach wydanych przez organy celne posta­nowień.

Uprawnienie strony postępowania celnego do postępowania dwuin­stancyjnego oznacza, że organ odwoławczy nie może zastępować w procesie postępowania i przy podejmowaniu decyzji organu pierwszej instancji, je­żeli bowiem organ drugiej instancji powoła się w swoim rozstrzygnięciu na fakt, który nie miał oparcia w dowodach zebranych przez organ pierwszej instancji, to organ drugiej instancji wykracza poza ramy przywi­leju swobodnej oceny dowodów na podstawie całości zebranego materiału dowodowego, ale równocześnie pozbawia stronę rozstrzygnięcia przez jedną z instancji.

Z zasady tej wynika obowiązek merytorycznego rozpoznawania przez or­gan drugiej instancji wszelkich decyzji, które były zaskarżone zarówno w kon­tekście kontroli decyzji organu pierwszej instancji,, jak i zasadności wydanej decyzji zarówno w zakresie zastosowanych podstaw materialnoprawnych, metod zastosowanych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, jak i dotyczą­cych uzasadnienia, bowiem decyzje oparte na swobodnym uznaniu, organu celnego mogą być podważane w toku postępowania w II instancji .

Cechą charakterystyczną postępowania dwuinstancyjnego jest również i to, że, organ drugiej instancji nie może ingerować w postępowanie: w toku jego prowadzenia przez organ pierwszej instancji.

Potwierdził to NSA,w wy­roku z dnia 8 sierpnia 1995 r., SA/Wr 96/95, OSP 1997, z. 11, poz. 201, orzekając, że:

„umorzenie postępowania pierwszej instancji, przez organ drugiej instancji przy okazji rozpatrywania zażalenia na postanowienie incydentalne, wydane w toku postępowania, jest niedopuszczalne".

Ukształtowało się przekonanie, że naruszenie zasady dwu­instancyjności postępowania celnego i podatkowego godzi w podstawowe pra­wa i gwarancje procesowe obywateli i musi być oceniane jako rażące narusze­nie prawa, co jednoznacznie wynika z wyroku NSA z dnia 10 kwietnia 1989 r., II SA 1198/88, ONSA 1989, nr 1, poz, 36. :

Również; wydanie "przez organ celny odwoławczy decyzji merytorycznie rozstrzygającej sprawę bez przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, którego przeprowadzenie jest niezbędne dla ustalenia stanu faktycznego, sta­nowi rażące naruszenie prawa.

Z orzecznictwa NSA, wyrażonego w wyroku z dnia 11 lutego 1999 r., SA/Bk 1629/97, POP 1999, z. 6, poz. 160, wynika, że:

„nie da się pogodzić z pod­stawowymi zasadami praworządności sytuacji, w której organ państwowy na­kłada na^; obywateli obowiązki podatkowe z założeniem, iż decyzje te nie mogą być przez nich zaskarżone do organu odwoławczego".

Ponadto w wyroku z dnia 23 lutego 1996 r., SA/Lu 395/95, LEX nr 26760, NSA orzekł, że naruszenie tej zasady następuje, gdy:

„organ podatkowy pierwszej in­stancji bezkrytycznie przyjmuje jako własne ustalenia organu drugiej instancji do­konane w różnych sytuacjach w toczącym się postępowaniu, a nadto w działaniu tego organu brak jest elementów suwerennej oceny przy rozstrzyganiu sprawy".

Aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych

Wyrok NSA w Warszawie z dnia 13 maja 2009 r., II FSK 139/08, LEX nr 501817:

„Gdy organ odwoławczy w zasadniczy sposób zmienia ustalenia orga­nu pierwszej instancji (utrzymując przy tym decyzję pierwszoinstancyjna w mocy), dochodzi nie tylko do naruszenia zasady dwuinstancyjności, wyra­żającej prawo podatnika do obrony swoich praw na gruncie postępowania podatkowego, ale także do naruszenia zasady zaufania do organu podatkowego, wyrażonej w art. 121 § 1 Ordynacji podatkowej oraz czynnego udziału stron w postępowaniu, wyrażonej w art. 123 § 1 Ordynacji".

Wyrok WSA w Krakowie z dnia 30 kwietnia 2009 r., I SA/Kr 1336/08, LEX nr 512123:

„1. Ograniczenie się organu odwoławczego do stwierdzenia, że ustalenia dokonane przez organ I instancji są prawidłowe, narusza zasadę dwuinstan­cyjności.

2. Zdanie zawarte w ust. 4 art. 15 u.p.d.o.p. po skrócie «tj.» wyjaśnia, że wyraz «dotyczą» odnosi się do rzeczownika «przychody»".

Zasada trwałości decyzji ostatecznych

Decyzja nieostateczna to taka, od której służy odwołanie w administra­cyjnym toku instancji, zatem logicznie wynika z tego, że od decyzji ostatecz­nych odwołanie nie przysługuje.

W art. 128 wyrażona została teza, że decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne.

Uchylenie lub zmiana tych decyzji,; stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzia­nych w ordynacji podatkowej oraz w ustawach podatkowych.

Zasada ta ma na celu ochronę oraz stabilizację porządku prawnego po­przez trwałość orzeczeń organów celnych i podatkowych. _:;

Decyzja administracyjna wydana w postępowaniu celnym, staje się osta­teczną, gdy:

• została wydana przez organ pierwszej instancji (naczelników urzę­dów celnych, czasami przez dyrektorów izb celnych) a strona nie zło­żyła od nie} w ustawowym terminie odwołania, artykuł 223 § 2 o.p. stanowi, że odwołanie wnosi się w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie;

• została Wydana przez organ odwoławczy, a więc po wyczerpaniu ad­ministracyjnego toku instancji.

Od decyzji ostatecznych odwołanie nie przysługuje.

Z formalnego punktu widzenia zasada trwałości decyzji ostatecznej wyraża się tym, że decyzje te obowiązują tak długo, dopóki nie zostaną uchylone lub zmienione przez nową decyzję.

Potwierdza to wyrok NSA z dnia 14 sierp­nia 1987 r., IV SA 393/87, ONSA1990, nr 1, poz. 1, który stanowi, że: „decyzji ad­ministracyjnej przysługuje domniemanie legalności, a to oznacza, że do chwili jej uchylenia bądź stwierdzenia jej nieważności decyzja może być przez stronę uprawnioną wykonywana".

Trwałość decyzji ostatecznych podlega pewnym ograniczeniom, które najczęściej dotyczą decyzji wydanych z naruszeniem prawa czy to materialnego, czy to proceduralnego i są to wyjątki, do których można zaliczyć uchylenie lub zmianę decyzji, stwierdzenie nieważności decyzji, wznowienie postępo­wania, a ponadto możemy mieć do czynienia z wygaśnięciem, decyzji.

Wyjątki te, polegające na tym, że decyzja ostateczna może być wzruszona, mają swoje źródło wyłącznie w przepisach ordynacji podatkowej oraz w przepisach prawa celnego.

Sposobem na całkowite lub częściowe pozbawienie decyzji ostatecznej mocy obowiązującej jest wydanie nowej decyzji.

Zasada jawności postępowania

Przepis art. 129 o.p. ogranicza zakres jawności postępowania wyłącznie do stron tego postępowania, z tego też powodu bardzo ważne jest ustalenie, kto jest stroną już w pierwszej fazie tego postępowania.

Zasada ta odnosi się do kwestii związanych z przepisami dotyczącymi dostępu strony do akt sprawy uczestnictwa strony w czynnościach proceso wych czy też uczestnictwa w postępowaniu dowodowym i wyznacza krąg osób uprawnionych do poznania wszystkich okoliczności odnoszących się do prowadzonego postępowania.

Krąg tych osób jest ograniczony wyłącznie do stron postępowania, przedstawicieli tych osób w rozumieniu WKC oraz prawa celnego i ich pełnomocników.

Ideą tej zasady jest ochrona strony przed wglądem w jej indywidualne i osobiste sprawy z zakresu postępowania celnego i podatkowego przez osoby trzecie.

Postępowanie takie nie może być i w istocie nie jest jawne wyłącznie dla stron postępowania, bowiem oczywisty jest udział w postępowaniu organu celnego, ale możliwy jest również udział prokuratora.

Dopóki jednak prokurator nie przystąpi do postępowania, nie korzysta z przymiotu strony. Artykuł 43 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r.Nr 7, poz. 39 z późn. zm.) mówi, że prokurator może żądać nadesłania lub |przedstawienia akt oraz dokumentów i pisemnych wyjaśnień, przesłuchać świadków i zasięgnąć opinii biegłych, a także przeprowadzić oględziny w celu wyjaśnienia sprawy.

Zatem w świetle powyższego oczywistym jest, że prokurator ze względu na swoją pozycję i zakres zadań może mieć wgląd do toczącego się postępowania celnego.

Przyjmuje się, że zasada jawności postępowania w odniesie­niu do organu prowadzącego to postępowanie, rozumiana jest jako zakaz ujawniania nie tylko prze­biegu samego postępowania, ale i treści oraz wszelkich informacji o jego prze­biegu, zebranych dowodach, nawet informacji o jego wszczęciu i prowadzeniu.

Wyjątkiem od tej zasady jest dyspozycja zawarta w art. 150 o.p. trak­tująca w istocie o publicznym wezwaniu do odbioru pisma (tzw. doręczenie zastępcze).

Inaczej należy potraktować obowiązywanie tej zasady w związku z art. 182-185 o.p; dotyczącymi pozyskiwania dowodów z informacji od instytucji finansowych. W przypadku potrzeby uzupełnienia materiałów dowodo­wych o informacje pochodzące z banku, naczelnik urzędu celnego jest zobowią­zany do sporządzenia pisemnego żądania, w którym musi wskazać na szereg in­formacji dotyczących przede wszystkim strony postępowania, ale często również i przedmiotu postępowania, które to czynności zaprzeczają idei tej zasady.

Nieprzestrzeganie tej zasady, w tym przy­padku , nie wywołuje żadnych sankcji, bowiem prze­pisy o. p., które mogłyby ewentualnie mieć zastosowanie (dotyczące tajemnicy skarbowej), ujęte zostały w dziale VII o. p., a te nie zostały przepisami pr. cel. objęte inkorporacją./modyfikacja/

10

---