Zajęcia nr 3

1. Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu

2. Zasada przekonywania

3. Zasada szybkości i prostoty postępowania

4. Zasada pisemności

Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu

Zasada ta wyrażona została w art. 123 o.p., zaś w postępowaniu celnym i podatkowym konkretyzują ją przepisy art. 178, 190 i 200 o.p.

Nakłada ona na organy celne obowiązki:

• zapewnienia stronom czynnego udziału w każ­dym stadium postępowania i przed wydaniem decyzji,

• a ponadto zapewnia stronom możliwość wypowiedzenia się co do zebranych w toku postępowania dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

Czynny udział strony w postępowaniu celnym to wstępny i konieczny warunek zagwarantowania stronie postępowania równoprawnej z organem celnym pozycji w toku postępowania, bowiem w normalnych warunkach or­gan celny jako inicjator postępowania legitymuje się silniejszą pozycją.

Tę przewagę organu celnego kompensuje w toku, całego procesu doty­czącego postępowania celnego i podatkowego system gwarancji procesowych - poprzez, uprawnienie do przeglądania akt sprawy na każdym etapie postę­powania, wypowiadania się co do zebranych dowodów, robienia odpisów i no­tatek z materiałów dowodowych aż po zgłaszanie żądań.

Czynny udział strony w postępowaniu jest obowiązkiem dla organu cel­nego, organ celny jest zobowiązany zapewnić stronie możliwość skorzystania z uprawnień ustawowych, a wyraża się to przez_: obligatoryjne zawiadamianie stron postępowania, o wszczęciu postępowania oraz o wyzna­czeniu terminu, przed wydaniem decyzji, do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego.

Organ celny nie może uchylić się od obowiązku zagwarantowania stro­nie postępowania udziału w postępowaniu, powołując się na to, że dowody dotyczące toczącego się postępowania zebrane zostały w innym postępowaniu i strona mogła co do tych dowodów wypowiedzieć się w tym innym postępo­waniu.

W kwestii tej wyrok NSA z dnia 11 lutego 1998 r., I SA/Kr 801/97, LEX nr 31895, stanowi, że:

„zaznajomienie strony z dowodami zebranymi w ramach innego postępowania, w tym także postępowania karnego skarbowego, nie zwalnia organu podatkowego od obowiązku zapoznania jej z tymi dowodami i materiałami w toku postępowania podatkowego, zmierzającego do wydania na ich podstawie decyzji podatkowej.

Nie uprawnia także do odstąpienia od obowiązku zapewnienia czynnego udziału strony w postępowaniu wykorzy­stanie materiałów z innego stadium postępowania czy też postępowania pro­wadzonego przed organami kontroli skarbowej".

Udział strony w postępowaniu powinien być zapewniony w każdym sta­dium tego postępowania i we właściwym czasie.

Wyrok NSA z dnia 24 marca 2000 r., I SA/Lu 825/99, LEX nr 43020, stanowi, że:

„na żądanie strony, a w uza­sadnionych przypadkach także z urzędu, organ podatkowy, mając na wzglę­dzie art. 123 o.p., powinien ponowić dowód z zeznań świadków, przesłucha­nych w ramach innego postępowania".

Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu napotyka na pewne ograniczenia, bowiem jeżeli w sprawie ustanowiony został pełnomocnik, to na mocy art. 145 § 2 o.p. organ celny wszelkie pisma wydawane w toku postępo­wania jest zobowiązany doręczać temu pełnomocnikowi, a gdy strona działa przez przedstawiciela - temu przedstawicielowi (art. 145 § 1 o.p.).

Fakty znane organowi celnemu z urzędu winny być zakomunikowane stronie, bowiem jak stanowi wyrok NSA z dnia 27 maja 1998 r., I SA/Kr 827/97, LEX nr 33615:

„jeżeli organ podatkowy zamierza powołać się na fakty znane mu z urzędu, to powinien o tym pełnomocnikowi strony zakomunikować, tak, aby mógł się on o tych faktach wypowiedzieć".

Zasada czynnego udziału strony w postępowaniu dotyczy postępowania prowadzonego przed organem pierwszej instancji, jak i postępowania odwo­ławczego prowadzonego przed organem drugiej instancji i jest ona uprawnie­niem strony, nie zaś obowiązkiem.

Jeżeli strona nie chce skorzystać z przysługującego jej prawa i mimo we­zwań organu celnego nie składa dowodów, to nie może w późniejszym postępowaniu powoływać się na naruszenie zasady czynnego udziału strony w po­stępowaniu.

W doktrynie przyjmuje się, że okoliczności faktyczne ustalone w postę­powaniu celnym, w którym strona nie miała możliwości, przed wydaniem de­cyzji, wzięcia udziału i wypowiedzenia się co do tych dowodów, nie mogą być uznane za udowodnione.

Z art. 190 § 1 o.p. wynika, że strona powinna być zawiadomiona o prze­prowadzeniu przez organ celny dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin przynajmniej na 7 dni przed terminem (wyrok NSA z dnia 18 stycznia 2000 r., I SA/Łd 751/97, niepubl.).

Od zasady tej istnieją dwa wyjątki odnoszące się do obowiązku zapew­nienia stronie prawa do czynnego udziału w postępowaniu: po pierwsze, gdy przewiduje się, że będzie wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony, po drugie, gdy zabezpieczenie dotyczy zastawu skarbowego, bowiem wypowiedzenie się strony w tym przedmiocie nie ma istotnego znaczenia dla wyniku rozstrzygnięcia.

Zasada przekonywania

W świetle tej zasady, mającej charakter ogólny, wyrażonej w art. 124 o.p., organy celne mają obowiązek wyjaśniać stronom postępowania zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwieniu sprawy, tak by doprowadzić do wykonania przez stronę decyzji bez konieczności odwoływania się do środ­ków przymusu.

Realizacji tej zasady nie są przypisane konkretne instytucje procesowe, jest ona realizowana przy pomocy niemal wszystkich przepisów dotyczących postępowania celnego i podatkowego, a wyrazem jej stosowania jest profesjo­nalizm funkcjonariuszy celnych, obiektywizm i przestrzeganie obowiązujące­go prawa.

W doktrynie utarło się, że realizacja tej zasady następować może bez­pośrednio, przez czynne działanie funkcjonariusza celnego, polegające na przekonywaniu strony w bezpośrednim z nim kontakcie w inny sposób, jak np, przez odpowiednie informowanie strony lub przez uzasadnienie decyzji.

Przekonywanie w żadnym przypadku nie może polegać na odwodzeniu strony od odwołania się od decyzji lub nakłanianiu strony do zapłaty długu cel­nego i podatku jako sposobu na uniknięcie dalszych niekorzystnych skutków postępowania celnego, bowiem w takim przypadku kolidowałoby to z upraw­nieniem do odwołania oraz swobodnym wyborem sposobu postępowania.

Podkreślić należy że zasada przekonywania nakłada na organy celne obowiązek starannego i pełnego uzasadnienia decyzji zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym.

Zasada szybkości i prostoty postępowania

Zasada wyrażona w art. 125 o.p. nakłada na organy celne obowiązek wni­kliwego i szybkiego działania oraz posługiwania się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do załatwienia sprawy.

Niezwłocznie powinny być załatwiane sprawy które nie wymagają zbiera­nia dowodów, informacji oraz wyjaśnień, co wyraźnie wynika z tego przepisu.

Zasada ta nie prowadzi do upraszczania postępowania, jeżeli miałoby to odbyć się że szkodą dla sprawy.

Zasadzie szybkości postępowania przeczą przepisy wyraźnie wskazujące na terminy załatwiania spraw w postępowaniu celnym i podatkowym, bowiem przestrzegane są terminy skonkretyzowane, a nie zasada szybkości postępowania.

Strona może oczywiście skarżyć się na bezczynność organu, jednak w praktyce skarżenie się na organy celne nie jest skuteczne.

Skargę taką moż­na składać bezpośrednio do właściwego wojewódzkiego sądu administracyj­nego (WSA), ale stronie służy również ponaglenie na niezałatwienie sprawy we właściwym terminie, które kierować należy do organu wyższego stopnia (art. 141 § 1 pkt 1 o.p.) lub do ministra właściwego do spraw finansów publicz­nych, jeżeli sprawa nie została załatwiona przez dyrektora izby celnej (art. 141 §lpkt2o.p.).

Szybkość ma w postępowaniu celnym istotne znaczenie zarówno dla Skarbu Państwa, jak i dla dłużnika, bowiem pobór ceł i podatków winien być dokonywany możliwie jak najszybciej, ponieważ istnieją wtedy największe możliwości jego pełnego ściągnięcia.

Każda zaś zwłoka powoduje, że dłużnik może skutecznie uchylać się od obowiązków, a źródło długu może po prostu zniknąć.

Zwlekanie z załatwieniem sprawy w postępowaniu odwoławczym może skutkować tym, że z mocy przepisu art. 239a o.p. nastąpi wstrzymanie wyko­nania decyzji.

Taki stan rzeczy przemawia za tym, by negatywnie oceniać oczekiwanie
organów celnych z wydaniem decyzji, w szczególności gdy zwlekanie biegnie
do ostatnich dni upływu terminu przedawnienia, bowiem doręczenie
na ostatnią chwilę może nie być skuteczne. ^s

Załatwienie sprawy niezwłocznie nie powoduje konieczności jej załatwie­nia już w dniu złożenia wniosku czy w dniu wszczęcia postępowania z urzę­du, ale nie zwalnia organu celnego z przestrzegania innych norm.

Należy w tym miejscu przypomnieć, że organ celny o każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie obowiązany jest zawiadomić stro­nę, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwie­nia sprawy bez względu na to, czy zwłoka nastąpiła z winy organu czy też z przy­czyn niezależnych od organu celnego (art. 140 o.p.).

Ten przepis może rodzić ujemne skutki dla funkcjonariusza winnego niezałatwienia sprawy w ustawowym termi­nie, bowiem z treści art. 142 o.p. wynika, że pracownik organu, który z nieuzasad­nionych przyczyn nie załatwił sprawy w terminie lub nie dopełnił obowiązku wy­nikającego z art., 140 albo nie załatwił sprawy w dodatkowym terminie ustalonym zgodnie z art. 141 § 2, podlega odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej albo innej odpowiedzialności przewidzianej przepisami prawa.

Zasada pisemności

Artykuł 126 o.p. stanowi zasadę generalną, z której wynika, że większość dowodów w postępowaniu celnym i podatkowym to dowody na piśmie.

Spra­wy będące przedmiotem postępowania również załatwiane są w formie pi­semnej.

Odstępstwo od tej zasady może mieć miejsce tylko wówczas, gdy tak stanowi przepis szczególny, na przykład art. 172 § 2 pkt 4 oraz art. '218 o.p. do­puszcza ustne wydawanie postanowień.

Zasada pisemności służy zapewnieniu pewności, jasności i bezpieczeń­stwa stosunków prawnych oraz odnosi się do wszystkich faz postępowania celnego, począwszy od momentu wszczęcia postępowania, przez wszystkie jego etapy, aż do rozstrzygnięcia sprawy.

Zasada pisemności postępowania celnego oznacza zachowanie określo­nej formy, stosowania określonych druków i formularzy.

Zasada ta mą pierw­szorzędne znaczenie dla postępowania celnego, bowiem wszelkie" czynności wymagają w zasadzie formy pisemnej (z wyłączeniem postępowań w zakresie ruchu turystycznego).

Normy WKC oraz krajowego prawa celnego wskazują na koniecz­ność zachowania formy pisemnej, począwszy od posiadania przez przed­stawiciela (art. 5 ust. 4 WKC) pisemnego upoważnienia do reprezentowa­nia przed organami celnymi mocodawcy, poprzez decyzje (art. 6 ust. 1 i 2 WKC), które w zasadzie wydawane są w formie pisemnej, aż po odwołania (art. 243 WKC), które również składane są na piśmie.

Na piśmie wydawane są wiążące informacje taryfowe, postanowienia, zezwolenia i pozwolenia, również pisemnej formy wymagają wnioski składane do organów celnych i zgłoszenia celne.

Przepis art. 6 ust. 2 tiret drugie WKC stanowi, że: „jeżeli wniosek o wy­danie decyzji sporządzony jest w formie pisemnej, [...] decyzję podaje się do wiadomości wnioskodawcy na piśmie"

Ten przepis stanowi podstawę wypracowanej już praktyki, że wszelkie składane organom celnym pisma.- czy to zgłoszenie celne, czy wniosek o wy­danie decyzji, zezwolenia, pozwolenia, wiążącej informacji taryfowej, czy też załatwienia jakiejkolwiek innej sprawy - załatwiany jest przez organy celne w formie pisemnej.

6

---